Έρευνα υπουργείου Παιδείας: Το bullying δηλώνει «παρών»

Ανησυχητικά στοιχεία για την έκταση του σχολικού εκφοβισμού (bullying) αποκαλύπτει πανελλαδική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, που έχει συστήσει το υπουργείο με υπεύθυνη τη Βασιλική Αρτινοπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι ο εκφοβισμός αποτελεί φαινόμενο κάθε άλλο παρά σπάνιο στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ δεν απουσιάζει ούτε από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αν και είναι λιγότερο διαδεδομένο.

Τα βασικά ευρήματα

Αρχίζοντας από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στο ερώτημα της έρευνας σχετικά με το αν οι συμμετέχοντες μαθητές έχουν πέσει θύματα bullying το 63,90% απάντησε «Ποτέ», το 19,68% «Σπάνια», το 8,23% «Μερικές φορές», ενώ 2,62% και 2,45% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά» αντίστοιχα. Σχετικά με το ποσοστό των μαθητών που έχουν βρεθεί στον ρόλο του θύτη, 67,62% των μαθητών απάντησαν «Ποτέ», 20,07% «Σπάνια», 6,81% «Μερικές φορές», ενώ 1,44% και 1,89% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά» αντίστοιχα. Όσον αφορά τους εμπλεκόμενους σε περιστατικά σχολικής βίας και εκφοβισμού, στο μεγαλύτερο ποσοστό συμμετέχουν μόνο αγόρια (10.145 μαθητές ή ποσοστό 30,64%), ακολούθως αγόρια και κορίτσια (5.950 μαθητές ή ποσοστό 17,97%) και σε πολύ μικρότερο ποσοστό μόνο κορίτσια (1.053 μαθήτριες ή ποσοστό 3,18%). Στα περιστατικά αυτά υψηλότερο είναι το ποσοστό συμμετοχής μόνο μαθητών του σχολείου (4.971 μαθητές ή ποσοστό 15,01%) και χαμηλότερο των εξωσχολικών (3.739 μαθητές ή ποσοστό 11,29%), ενώ μικρό ποσοστό τέτοιων περιστατικών καταγράφεται με την παρουσία καθηγητών (814 μαθητές ή ποσοστό 2,46%). Το ενδιαφέρον βρίσκεται στις αντιδράσεις των μαθητών μπροστά σε φαινόμενα εκφοβισμού, καθώς στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι μαθητές γέλασαν (6.741 μαθητές ή ποσοστό 20,36%), άλλοι προσπάθησαν να εμπλακούν για να τελειώσει πιο γρήγορα το περιστατικό (6.458 μαθητές ή ποσοστό 19,50%), αρκετοί απομακρύνθηκαν σαν να μη συνέβη ποτέ (3.977 μαθητές ή ποσοστό 12,01%), ενώ λιγότεροι αναφέρουν ότι φοβήθηκαν (3.489 μαθητές ή ποσοστό 10,54%). Σε μικρότερο ποσοστό οι μαθητές προσπάθησαν να εμπλακούν για να συνεχιστεί το περιστατικό (1.609 μαθητές ή ποσοστό 4,86%) ή επιδοκίμασαν τη βίαιη συμπεριφορά (1.449 μαθητές ή ποσοστό 4,38%).

Η μορφή και οι αντιδράσεις

Όσον αφορά τη μορφή σχολικού εκφοβισμού που παρατηρείται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το μεγαλύτερο ποσοστό περιλάμβανε λεκτική βία (9.354 μαθητές ή ποσοστό 28,25%) και έπειτα σωματική βία (9.006 μαθητές ή ποσοστό 27,20%). Σε μικρότερο ποσοστό αναφέρθηκαν υποτιμητικά σχόλια (3.659 μαθητές ή ποσοστό 11,05%), απειλές (2.545 μαθητές ή ποσοστό 7,69%), σεξουαλική παρενόχληση (874 μαθητές ή ποσοστό 2,64%), βανδαλισμοί (459 μαθητές ή ποσοστό 1,39%), κλοπές (439 μαθητές ή ποσοστό 1,33%) και καταστροφή προσωπικών αντικειμένων (399 μαθητές ή ποσοστό 1,21%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η γενικότερη στάση των μαθητών έναντι του bullying, καθώς, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι μαθητές ενοχλούνται από τον σχολικό εκφοβισμό, κατανοούν την επιθετική συμπεριφορά σε μικρό βαθμό, ενώ στην πλειονότητά τους διαφωνούν με την εκδήλωσή της. Μικρό είναι το ποσοστό των μαθητών που αισθάνονται φόβο, όπως και των μαθητών που επιδοκιμάζουν την επιθετική συμπεριφορά και επιθυμούν να μιμηθούν τους μαθητές-θύτες. Περαιτέρω ανάλυσης (καθώς τα αποτελέσματα ενδεχομένως υποκρύπτουν ελλοχεύοντα ρατσισμό) χρήζει το ερώτημα περί των αιτιών του σχολικού εκφοβισμού, καθώς τα ευρήματα δείχνουν ότι τα περιστατικά βίας συνδέονταν περισσότερο με τον τόπο/τη χώρα καταγωγής των μαθητών-θυμάτων (9.563 μαθητές ή ποσοστό 28,88%) και ακολούθως με τα χαρακτηριστικά της ομάδας/παρέας τους στο σχολείο (3.766 μαθητές ή ποσοστό 11,37%). Επίσης, σημαντικό ποσοστό των μαθητών (3.709 μαθητές ή ποσοστό 11,20%) δήλωσε ότι περιστατικά βίας εκδηλώνονται σε μαθητές που ανήκουν σε μειονότητες, ενώ μικρό ποσοστό (1.212 μαθητές ή ποσοστό 3,66%,) λόγω διαφορετικού φύλου. Τέλος, 40,27% των μαθητών αποδίδει τα περιστατικά βίας σε άλλους λόγους.

Η κατάσταση στην πρωτοβάθμια

Όσον αφορά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η πιο συχνή μορφή εκφοβισμού είναι ο λεκτικός εκφοβισμός (ποσοστό 56,5%), που περιλαμβάνει την εξύβριση και την κοροϊδία, η αμέσως επόμενη μορφή είναι ο σωματικός εκφοβισμός (ποσοστό 30,5%) που περιλαμβάνει χτυπήματα-σπρωξίματα, και, τέλος, ο κοινωνικός εκφοβισμός, η απομόνωση και η κοροϊδία των μαθητών απ’ όλη την τάξη (ποσοστό 27,8%). Σε μικρότερα ποσοστά, οι μαθητές αναφέρουν ότι διακατέχονται από φόβο που τους δημιουργούν οι υπόλοιποι μαθητές (ποσοστό 15,4%) και ότι κάποιοι μαθητές τούς αποσπούν με τη βία προσωπικά αντικείμενα (ποσοστό 11,3%). Επίσης, σχετικά με τη χειρότερη μορφή bullying, οι μαθητές απάντησαν ότι αυτή είναι η κλοπή και η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων και ακολουθούν η λεκτική βία, όπως είναι η κοροϊδία, οι βρισιές, οι συκοφαντίες, οι απειλές, η γελοιοποίηση, η ειρωνεία κ.ά., η σωματική βία, όπως είναι τα χτυπήματα, τα σπρωξίματα, οι κλοτσιές κ.λπ., και η κοροϊδία λόγω καταγωγής ή λόγω εμφάνισης. Το ευτύχημα είναι ότι με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας το φαινόμενο του εκφοβισμού στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο (οι απαντήσεις των μαθητών δείχνουν ιδιαίτερα χαμηλή συμμετοχή τους σε περιστατικά όπως κλοπή, βανδαλισμός, σωματική και λεκτική βία, ενώ σε γενικότερο επίπεδο εμφανίζονται ιδιαίτερα χαμηλές τιμές στη συχνότητα εμφάνισης φαινομένων bullying στο σχολικό περιβάλλον, τόσο από πλευράς δασκάλου όσο και από πλευράς μαθητών. Επίσης χαμηλές τιμές παρουσιάζονται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον).

«Δύναμη το δημοκρατικό σχολείο»

Παρουσιάζοντας την έρευνα για τον σχολικό εκφοβισμό, ο υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης υπογράμμισε ότι «το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας είναι υπαρκτό και πρέπει να αντιμετωπιστεί με παρρησία και μακριά από εύκολους εφησυχασμούς από τη μια, αλλά ψύχραιμα και χωρίς κινδυνολογίες και υπερβολές από την άλλη», προσθέτοντας ότι «η δύναμη που μπορεί να περιθωριοποιήσει τη σχολική βία είναι το δημοκρατικό σχολείο. Η ανάπτυξη αξιών συλλογικότητας και σεβασμού της προσωπικότητας του άλλου οδηγεί στην αντιμετώπιση μέσα από τη σχολική διαδικασία, και γενικότερα τη σχολική ζωή, φαινομένων τα οποία οδηγούν σε ξενοφοβία, σε ρατσισμό, σε ομοφοβία, σε τόσα φαινόμενα τα οποία παράγουν τελικά σχολική βία». Τέλος, ανακοίνωσε ότι η έρευνα και οι συνοδευτικές δράσεις όχι μόνο θα συνεχιστούν αλλά θα διευρυνθούν με τη συνεργασία και άλλων φορέων, με τους οποίους το υπουργείο Παιδείας συνομολόγησε μνημόνιο συνεργασίας. Οι φορείς είναι ο ΟΚΑΝΑ, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών - Νοσοκομείο Παίδων «Π.&.Α. Κυριακού», το Χαμόγελο του Παιδιού, η Εταιρεία κατά της Κακοποίησης του Παιδιού «Ελίζα», το Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού και το υπουργείο Δικαιοσύνης.