Νίκος Μαλιάρας: «Πρέπει να έρθουμε σε σύγκρουση με τον ψευδεπίγραφο “πολιτισμό”»

Ο μουσικολόγος, φιλόλογος και καθηγητής Ιστορικής Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Νίκος Μαλιάρας είναι ο άνθρωπος που ίδρυσε πριν από λίγα χρόνια τη δραστήρια Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών, που το Σάββατο 28 Μαρτίου φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς και υποδέχεται στο πόντιουμ τον Κροάτη μαέστρο Miran Vaupotić.

Κύριε Μαλιάρα, συστηθείτε μας και στη συνέχεια συστήστε μας και τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών.

Ασχολούμαι με τη μουσική από την ηλικία των 4 ετών. Τη στιγμή αυτή, εδώ και περίπου 25 χρόνια, είμαι καθηγητής Ιστορικής Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής της Μικτής Χορωδίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου και της Παιδικής Χορωδίας «Μανώλης Καλομοίρης». Το 2016 ο καλός φίλος, αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής κι εγώ πήραμε την απόφαση να ιδρύσουμε τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών. Είναι μια νέα ορχήστρα που στηρίζεται αποκλειστικά σε ιδιωτική χρηματοδότηση από ένα ιδιωτικό σχολείο, τα Νέα Εκπαιδευτήρια Μαλλιάρα, που ανήκουν στην οικογένειά μου και που στηρίζουν την ορχήστρα οικονομικά αλλά και διοικητικά. Κρατική χρηματοδότηση ή άλλου είδους στήριξη μέχρι στιγμής δεν έχουμε. Στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις. Μέχρι τώρα, στα τριάμισι χρόνια της λειτουργίας μας, έχουμε δώσει πάνω από 80 συναυλίες και παραστάσεις όπερας και έχουμε ηχογραφήσει δεκάδες έργα πολλών Ελλήνων συνθετών, πολλά από τα οποία έχουν δρομολογηθεί για να εκδοθούν σε CD. Ήδη κυκλοφόρησε το πρώτο μας CD, με έργα του Νίκου Σκαλκώτα σε πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση. Έχουμε διεθνείς συνεργασίες, επισκεφτήκαμε πρόσφατα την Κίνα για μια περιοδεία περίπου 20 ημερών, ενώ προγραμματίζουμε ήδη όχι μόνο την επόμενη χρονιά αλλά και τη μεθεπόμενη.

Γιατί η κλασική μουσική είναι τόσο παρεξηγημένη στην Ελλάδα;

Η κλασική μουσική είναι πράγματι παρεξηγημένη και, κυρίως, παραμελημένη στην Ελλάδα για πολλούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι στην Ελλάδα δεν έχει δημιουργηθεί η μουσική παράδοση που έχει υπάρξει σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Κυρίως, όμως, είναι θέμα παιδείας. Όπως σε πολλά σημεία, η ελληνική εκπαίδευση έχει κι εδώ ένα ελάττωμα, ότι δεν προετοιμάζει τους μαθητές, τους αυριανούς συμπολίτες μας και το μέλλον της χώρας μας, να εκτιμούν τις υψηλές αξίες, γενικά, και στην περίπτωσή μας τις υψηλές πολιτιστικές και καλλιτεχνικές αξίες. Στην Ελλάδα πολύ συχνά μένουμε στο εύκολο εμπορικό μουσικό προϊόν, το οποίο, μάλιστα, βαφτίζεται πολιτιστικό, και αυτό μας αρκεί. Ικανοποιούμε τα γούστα των πλατιών μαζών, πράγμα που είναι καλό, αλλά χωρίς να κάνουμε μια προσπάθεια να τους σηκώσουμε λίγο πιο ψηλά, να τους δώσουμε λίγο περισσότερα ερεθίσματα, να τους γνωρίσουμε και πράγματα που δεν γνωρίζουν και δεν βρίσκουν με πρώτη ευκαιρία. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για έναν πολιτιστικό λαϊκισμό, που είναι κι αυτός το ίδιο βλαβερός με τον πολιτικάντικο, αν όχι βλαβερότερος, διότι τα αποτελέσματά του είναι μακροπρόθεσμα και δεν διορθώνονται εύκολα. Αν δεν αλλάξει αυτή η λατρεία του εύκολου, του ευπρόσιτου, του επιφανειακού, του επιδερμικού, δεν βλέπω να μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση στην Ελλάδα.

Φέτος πραγματοποιήσατε και μια σχεδόν επική περιοδεία στην Κίνα. Μεγάλο ταξίδι, μεγάλη εμπειρία και ένα μνημόνιο συνεργασίας. Μιλήστε μας γι’ αυτό το ταξίδι και για το τι πρόσφερε στην Ορχήστρα.

Πράγματι, ήταν μια καταπληκτική και αξέχαστη εμπειρία. Ήταν ένα ταξίδι περίπου 20 ημερών, τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Επισκεφτήκαμε μια χώρα που τελευταία έχει τεράστια οικονομική ανάπτυξη, με υπέροχο και πανάρχαιο πολιτισμό. Ο πολιτισμός της, όμως, είναι πολύ διαφορετικός από τον ευρωπαϊκό. Έτσι, η ορχήστρα μας ήταν στην πραγματικότητα και ένας πρέσβης του ευρωπαϊκού πολιτισμού σε αυτή τη μεγάλη χώρα της Άπω Ανατολής. Επισκεφτήκαμε 10 πόλεις, δώσαμε 11 συναυλίες, ενώ υπογράψαμε και μια συμφωνία συνεργασίας και καλλιτεχνικών ανταλλαγών μεταξύ των δύο ορχηστρών και των δύο χωρών. Τώρα δεν μένει παρά να σκεφτούμε τρόπους για να υλοποιήσουμε αυτή τη συμφωνία το συντομότερο δυνατόν.

Έχουμε όμως και την έκδοση του πρώτου CD της Φιλαρμόνιας, ενός CD αφιερωμένου στον Σκαλκώτα.

Η παραγωγή ενός CD δεν είναι μια υπόθεση που τελειώνει γρήγορα. Η ενασχόληση με τον στόχο αυτόν άρχισε ήδη από την πρώτη καλλιτεχνική σεζόν της Φιλαρμόνιας, όταν, τον Ιούνιο του 2017, παίξαμε σε συναυλία για πρώτη φορά τη Μικρή Συμφωνία του Σκαλκώτα, ένα από τα σπουδαιότερα έργα του. Σύντομα προχωρήσαμε στην ηχογράφηση του έργου αυτού με τον διεθνούς φήμης μηχανικό ήχου Hans Kipfer και τη σουηδική δισκογραφική εταιρεία BIS, που έχει ηχογραφήσει μεγάλο αριθμό έργων του Σκαλκώτα. Λίγο αργότερα, ο Σύλλογος Φίλων της Μουσικής μάς κάλεσε να ερμηνεύσουμε για πρώτη φορά παγκοσμίως δύο χαμένα έργα του Σκαλκώτα που ανακαλύφθηκαν σε ένα αρχείο βιβλιοθήκης στην Αμερική και αποκαταστάθηκαν ενορχηστρωτικά από τον Γιάννη Σαμπροβαλάκη. Έτσι, με τους ίδιους σολίστ που ερμήνευσαν τα έργα αυτά στην πρώτη τους παγκόσμια παρουσίαση, τον Γιώργο Δεμερτζή και τον Βασίλη Βαρβαρέσο, προχωρήσαμε και στην ηχογράφησή τους. Είναι μεγάλη τιμή και χαρά για εμάς που είμαστε η πρώτη ελληνική ορχήστρα που ηχογραφεί έργα του Σκαλκώτα. Και είμαστε επίσης πολύ χαρούμενοι που κι άλλες ορχήστρες, όπως η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ακολούθησαν το παράδειγμά μας.

Τι θα λέγατε στον υπουργό Πολιτισμού αν βρισκόσασταν σε διπλανές θέσεις σε ένα αεροπορικό ταξίδι;

Να καταλάβει πως κρατάει στα χέρια του την ίδια τη φυσιογνωμία, την ίδια την ιδιοσυστασία της χώρας, του έθνους και του λαού που υπηρετεί (υπουργός σημαίνει, όπως γνωρίζετε, υπηρέτης). Οι Έλληνες δεν συνεισέφεραν απλώς κάποια στοιχεία στον ευρωπαϊκό πολιτισμό: δημιούργησαν τις βάσεις του. Χωρίς αυτούς, ο σημερινός πολιτισμός μας θα ήταν πολύ διαφορετικός. Θα του έλεγα, λοιπόν, πως αυτό πρέπει να το καταλάβει, να το σεβαστεί και να μην το ευτελίζει στην πολιτική και στις προσωπικές μικροεπιδιώξεις, αλλά ούτε στον βωμό των εμπορικών και οικονομικών συμφερόντων. Να στηρίξει τη συνέχεια του μεγάλου αρχαιοελληνικού πολιτισμού, που, κατά τη γνώμη μου, έχει τη συνέχειά του στο μεγαλείο του παραδοσιακού μας πολιτισμού, αλλά και στον υψηλό πολιτισμό των Ελλήνων δημιουργών σε όλους τους τομείς της τέχνης και της επιστήμης. Για να το κάνει αυτό, θα πρέπει να έρθει σε σύγκρουση με όλους εκείνους που υπηρετούν έναν ψευδεπίγραφο «πολιτισμό» που μόνο στόχο έχει να στερήσει από τον Έλληνα τη δημιουργική ικμάδα που έμφυτη έχει μέσα του και να τον καταστήσει απλό μέλος μιας αγόμενης και φερόμενης μάζας καταναλωτών ευτελών δήθεν πολιτιστικών προϊόντων. Αλλά δεν νομίζω ότι θα πετύχαινα να τον πείσω. Ο πολιτισμός και η παιδεία, έννοιες που ουσιαστικά ταυτίζονται, δημιουργούν ανθρώπους με κρίση, με ενδιαφέροντα, με ενημέρωση, με επιχειρήματα, με αντιρρήσεις, με αντιστάσεις. Κι αυτό φοβάμαι ότι οι πολιτικοί μας δεν το θέλουν…