Νίκος Διαμαντής: «Κάθε ηλικία και εποχή έχει άλλες αναγνώσεις»

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, Νίκος Διαμαντής, σκηνοθετεί τις «Σκηνές από ένα γάμο» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν στο Θέατρο Σημείο και μας εξηγεί γιατί μέσα από τον Γιόχαν και τη Μαριάν ο Μπέργκμαν μας εξηγεί πράγματα για τους εαυτούς μας.

Μιλήστε μας για την παράσταση…

Οι «Σκηνές από ένα γάμο» είναι μια διαχρονική –κλασική πλέον– μελέτη πάνω στην ψυχολογία του ζευγαριού και την αγάπη. Το βίωμα της αγάπης, και από τα δύο φύλα, βρίσκεται στο κέντρο του έργου. Το βίωμα αυτό –και ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτό από έναν άντρα και μια γυναίκα– είναι ένα θέμα που δεν θα σταματήσει ποτέ να μας αφορά. Η παράσταση στο Θέατρο Σημείο τοποθετεί –μεταφορικά– το ζευγάρι, τη συντροφική δυάδα άντρα και γυναίκας, μπροστά σε έναν καθρέφτη. Ο Γιόχαν και η Μαριάν στέκονται επί σκηνής απέναντι στο ζευγάρι που ήταν κάποτε, στο ζευγάρι που θέλησαν να είναι, στο ζευγάρι που κατέληξαν να γίνουν… στο ζευγάρι που έχει πάψει πλέον να είναι ζεύγος.

Πώς θα περιγράφατε τον Γιόχαν και τη Μαριάν, τους ήρωες του έργου; Είναι άνθρωποι που θα μπορούσαμε να συναντήσουμε γύρω μας, άνθρωποι όπως εμείς;

Το ψυχολογικό βάθος του Μπέργκμαν καθιστά το έργο συγκλονιστικό. Δίχως επιφανειακούς νεωτερισμούς, οι «Σκηνές από ένα γάμο» τοποθετούνται απέναντι στο αίνιγμα της αγάπης με τρόπο καθηλωτικό. Αυτό συμβαίνει επειδή ο Γιόχαν και η Μαριάν ως χαρακτήρες ξεπερνούν τα πρόσωπα που ενσαρκώνουν οι ηθοποιοί. Μας αφορούν ως ένα ζευγάρι πέρα από ηλικία, καταγωγή και κοινωνική τάξη. Ως ένα ζευγάρι απολύτως σημερινό. Απηχούν συναισθήματα, προβληματισμούς, επιθυμίες και αντιφάσεις που μοιραζόμαστε όλοι μας: η τρυφερότητα, η γοητεία, η σεξουαλικότητα, η φροντίδα, ο θυμός, η απογοήτευση, η φαντασία, επανέρχονται διαρκώς στη σχέση τους κι έτσι οι δυο τους μεταλλάσσονται μέσα στον χρόνο. Είναι δύσκολο να δώσει κανείς έναν χαρακτηρισμό για τον Γιόχαν και τη Μαριάν. Θα πω ότι είναι δύο άνθρωποι που αλλάζουν κατά τη διάρκεια του έργου και καθίστανται ο ένας το αντίθετο του άλλου, προτού καταλήξουν και οι δυο σε μια νέα κερδισμένη ελευθερία.

Η αγάπη εξατμίζεται, χάνεται;

Η αγάπη ναι, μπορεί να χαθεί, αυτό όμως που παραμένει αναντίρρητο και ακατανίκητο είναι η ανάγκη μας για αγάπη. Δεν μπορούμε ποτέ να την απωθήσουμε από το είναι όμως. Η ανάγκη όμως για αγάπη είναι από τα βασικά εκείνα στοιχεία που όμως καθιστούν ανθρώπους. Και μια ερωτική σχέση –όταν σχετίζεται με την αγάπη- είναι αυτό ακριβώς: η πραγμάτωση όμως ανάγκης όμως να αγαπηθούμε και να αγαπήσουμε.  

Είναι αρκετή (η αγάπη) για να κρατήσει δύο ανθρώπους μαζί;

Η αγάπη όμως φορές μπορεί να έχει το αντίστροφο αποτέλεσμα, να γίνει ανυπόφορη, ασφυκτική, και να οδηγήσει στον χωρισμό. Βεβαίως, ακόμα και τότε –μέσα στον χωρισμό- μπορεί να παραμένει ζωντανή. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι το βίωμα της αγάπης μπορεί να ακολουθήσει όμως διαδρομές. Θεωρώ όμως ότι η αγάπη είναι ένα τόσο βαθύ πλέγμα συναισθημάτων, προσδοκιών και επιθυμίας ώστε –ναι- θα μπορούσε να κρατήσει δυο ανθρώπους μαζί ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.       

Είναι πιο δύσκολο για μια γυναίκα να επαναστατήσει μέσα στη σχέση; Συγχωρεί πιο εύκολα η γυναίκα; Γιατί; Είναι στη φύση τους ή με αυτά τα κοινωνικά πρότυπα έχουν γαλουχηθεί οι γυναίκες;

Θα απαντήσω μέσα από την ηρωίδα του Μπέργκμαν. Η Μαριάν είναι μια γυναίκα που επιθυμεί για τον εαυτό της όλους τους ρόλους που μπορεί να διεκδικήσει: σύζυγος, μητέρα, επιστήμων, κόρη, ερωμένη, φίλη… Το βάρος αυτό τη συνθλίβει, αλλά ταυτόχρονα τη δυναμώνει. Αυτή η διαπάλη εκτυλίσσεται στο έργο μέσα από τη σχέση της με τον Γιόχαν – και αντανακλάται και στα υπόλοιπα πρόσωπα της ζωής της: τις κόρες της, τη μητέρα της, τους πελάτες της στο δικηγορικό γραφείο… Με λίγα λόγια, η Μαριάν είναι το παράδειγμα μιας γυναίκας που ζει, αντιλαμβάνεται και πασχίζει να θεραπεύσει τις αντιφάσεις της. Μέσα από αυτή την πάλη κερδίζει την εξατομίκευσή της.

Ο Γιόχαν λέει: «Είμαστε συναισθηματικά αναλφάβητοι. Μας δίδαξαν για την ανατομία, για τις γεωργικές μεθόδους στην Αφρική. Ξέρουμε απέξω μαθηματικούς τύπους. Αλλά δεν μας έμαθαν τίποτα για τις ψυχές μας. Είμαστε τρομακτικά ανίδεοι για το τι κάνει έναν άνθρωπο να συγκινείται». Πόση αλήθεια έχει αυτή η φράση;

Την αμέσως επόμενη στιγμή η Μαριάν απαντά στον Γιόχαν ότι αυτές οι ιδέες είναι ουτοπικές φιλοσοφίες και στην πραγματικότητα ο άνθρωπος δεν χρειάζεται τίποτε άλλο από το να ζήσει. Πιστεύω ότι ανάμεσα σε αυτές τις δύο απόψεις, δηλαδή ανάμεσα στο βίωμα –στην ελευθερία του λάθους– και στον στοχασμό –στη συνείδηση του εαυτού–, αναπτύσσεται η γνώση, η πίστη και η ελπίδα που μπορούν να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη μιας πιο ανθρώπινης κοινωνίας.

Θυμάστε πότε είδατε την ταινία του Μπέργκμαν και τι συναισθήματα σας δημιούργησε;

Έχω παρακολουθήσει και την ταινία του Μπέργκμαν και τις πολλές θεατρικές της διασκευές, όμως επίσης πρέπει να σημειώσω ότι το κείμενο της παράστασης στο Θέατρο Σημείο βασίζεται στην αρχική εξάωρη εκδοχή του έργου ως τηλεταινίας, σε καινούργια μετάφραση του Χρήστου Χρυσόπουλου. Κάθε φορά που έρχομαι σε επαφή με το έργο, ανακινούνται άλλοι συνειρμοί, άλλα σημεία επαφής. Από την πρώτη φορά που είδα την ταινία έως σήμερα, κάθε ηλικία και εποχή έφερνε στην επιφάνεια άλλες αναγνώσεις. Το ίχνος όμως παραμένει αυτή η αίσθηση του ψυχολογικού βάθους. Μέσα από την ιστορία του Γιόχαν και της Μαριάν ο Μπέργκμαν έχει τη μαεστρία να μας εξηγεί πράγματα για τους εαυτούς μας.

Είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Από το 2013, που επαναλειτούργησε, έχει αποδειχθεί πολύ τολμηρό και ενεργό. Ποιες είναι οι προσωπικές σας φιλοδοξίες σε σχέση με το ΔΘΠ;

Το Δημοτικό Θέατρο άλλαξε το πολιτιστικό τοπίο της πόλης, προτείνοντας ένα υπερτοπικό μοντέλο πολιτιστικής διαχείρισης με τρεις βασικούς άξονες στη φιλοσοφία και το προφίλ του: ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα υψηλού επιπέδου, ένα σύνολο κοινωνικών παρεμβάσεων και δράσεων και, τρίτον, ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικών παρεμβάσεων μέσα στα σχολεία. Το ΔΘΠ στηρίζεται στους άρρηκτους δεσμούς με την κοινωνία, για να εξακτινώσει τη δράση του προς διαφορετικές, αναπάντεχες κατευθύνσεις. Υπερβαίνοντας τους διαχωρισμούς, φέρνοντας σε συνομιλία τις τέχνες, τη σκέψη και τον λόγο στη δημόσια σφαίρα. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, οι κοινωνικές παρεμβάσεις, καθώς και το σύνολο των εκπαιδευτικών χειρονομιών του ΔΘΠ, συνιστούν μια πολυφωνική, συνεκτική επικράτεια πολιτισμού που υπερασπίζεται με δυναμισμό τις αξίες του ανθρωπισμού. 

Φαντάζομαι περνάτε πολλές ώρες στον Πειραιά. Ίσως μπορείτε να μου λύσετε μια απορία. Με τόσα εκατομμύρια τουρίστες να εξυπηρετούνται από το λιμάνι του Πειραιά κάθε χρόνο γιατί κανείς δεν εντάσσει και τον Πειραιά στις εκδρομές/διακοπές του; Είναι κάτι που ίσχυε και για την Αθήνα μέχρι πρότινος. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η Αθήνα έχει γίνει προορισμός..

Ο Πειραιάς είναι ένα παλίμψηστο με εκπληκτικό ιστορικό πλούτο, διαπολιτισμικότητα, φυσικό και αστικό τοπίο, ανθρωπογεωγραφία και δυναμικότητα. Ακόμα και οι Αθηναίοι δεν γνωρίζουν όσα κρύβει και μπορεί να προσφέρει ο Πειραιάς. Γι’ αυτό και το Δημοτικό Θέατρο προσπαθεί επίμονα να ενεργοποιήσει και να «ανοίξει» τοπόσημα και χώρους του Πειραιά στο ευρύ κοινό. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο τρόπος να καταστήσουμε τον Πειραιά προορισμό, να δώσουμε εναύσματα ώστε να έρθει το κοινό σε επαφή, να γνωρίσει και να γοητευτεί από το χαρακτήρα του λιμανιού.

INFO

«Σκηνές από ένα γάμο»

του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν

Μετάφραση: Χρήστος Χρυσόπουλος

Σκηνοθεσία: Νίκος Διαμαντής

Παίζουν: Ιωάννα Μακρή, Κώστας Καζανάς, Κατερίνα Παρισσινού, Λευτέρης Παπακώστας

Θέατρο Σημείο

Χαρ. Τρικούπη 4, Καλλιθέα