Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη: «H εγχώρια θεατρική παραγωγή είναι εσωστρεφής» - Free Sunday
Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη: «H εγχώρια θεατρική παραγωγή είναι εσωστρεφής»

Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη: «H εγχώρια θεατρική παραγωγή είναι εσωστρεφής»

Αν έχεις φανταστεί την ώρα που βλέπεις ζωντανά μια παράσταση στο θέατρο να βάζεις υπότιτλους σε όποια γλώσσα επιθυμείς πάνω από κάθε ηθοποιό που μιλάει, να αλλάζεις τον φωτισμό σε μια σκηνή την ώρα που αυτή εκτυλίσσεται, να διαβάζεις πληροφορίες για το έργο χωρίς να χάνεις τη δράση του και να εμπλουτίζεις όσα βλέπεις με έξτρα ειδικά εφέ… τότε το μέλλον είναι ήδη εδώ!

Η αρχή για το καινοτόμο ερευνητικό πρόγραμμα «TheARtro» έγινε με την παράσταση «Η Μικρή Ασία» του Ανδρέα Φλουράκη, στο «Αμφι-Θέατρο». Η σκηνοθέτρια Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη μάς λέει περισσότερα για την επαυξημένη πραγματικότητα στο θέατρο.

Στη Χριστίνα Λάσκαρη

Πώς προέκυψε η ιδέα αυτού του τόσο πρωτοποριακού και ενδιαφέροντος εγχειρήματος; Δώστε μας λίγες περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς λειτουργεί και σε ποια φάση βρίσκεστε.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας γυαλιών επαυξημένης πραγματικότητας ξεκίνησε να εμφανίζεται περίπου το 2013, με τα πρώτα πρωτότυπα να κυκλοφορούν περιορισμένα. Αυτό έπεσε στην αντίληψή μου περίπου το 2015. Οι δυνατότητες των γυαλιών, σε συνδυασμό με τη γνώση του κενού που θα μπορούσε να καλύψει μία τέτοια εφαρμογή στο ελληνικό θέατρο, με οδήγησαν να συζητήσω την ιδέα σχηματίζοντας το consortium (κοινοπραξία) με τα Highway Productions, EKETA, Comitech και ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, που επιτυχώς διεκδίκησε χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ερευνώ, Δημιουργώ, Καινοτομώ» και ξεκίνησε να εργάζεται το 2018.

Επιπλέον, η ιδέα να δοκιμάσουμε τη χρήση των γυαλιών ενθέτοντας υπότιτλους πάνω από τα κεφάλια των ηθοποιών προέκυψε από την προσωπική μου ανάγκη να μπορώ να καταλάβω ποιος ηθοποιός μιλάει καθώς και να παρακολουθώ τη δράση του και όχι να βλέπω τα λόγια του αναγραφόμενα σε μία φωτεινή μαρκίζα led που συνήθως βρίσκεται τοποθετημένη μακριά από τον θεατή και τελικά τον αποσπά.

Το ερευνητικό πρόγραμμα με το όνομα «TheARtro» ξεκίνησε το 2018. Μας πήρε λίγο περισσότερο από τρία έτη, με καθυστερήσεις λόγω COVID-19 που έπληξαν το θέατρο γενικότερα, για να φτάσουμε σήμερα να έχουμε ένα σύστημα που θα δοκιμαστεί πρώτη φορά σε συνθήκες πραγματικής παράστασης.

Ένα κύριο στοιχείο του συστήματος είναι η χρήση ειδικών «καμερών βάθους» και την αντίστοιχης τεχνολογίας, που επιτρέπουν τη χωρική καταγραφή, εντοπισμό και παρακολούθηση των ηθοποιών στη σκηνή. Με αυτνό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα της υπέρθεσης των «κεφαλότιτλων» (όπως αποκαλούμε τα «συννεφάκια» που προβάλλονται πάνω από τους ηθοποιούς μέσω γυαλιών που φορούν οι θεατές), οι οποίοι παρακολουθούν τον ηθοποιό όσο βρίσκεται στη σκηνή.

Ένα δεύτερο βήμα που επίσης θα δοκιμαστεί στις πρώτες αυτές παραστάσεις είναι η προβολή στοιχείων επαυξημένης πραγματικότητας και η ενσωμάτωσή τους στη σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία και τελικά την ίδια τη δραματουργία της παράστασης.

Σχέδιο χωρίς τίτλο min

Είστε μια σκηνοθέτρια με μεγάλη εμπειρία. Τι σχέση είχε η τεχνολογία με τις παραστάσεις σας όλα αυτά τα χρόνια, για να φτάσετε σε αυτό το πρότζεκτ της επαυξημένης πραγματικότητας σήμερα; Χρησιμοποιούσατε ανέκαθεν τα νέα μέσα στις παραστάσεις σας;

Η χρήση της τεχνολογίας στις παραστάσεις μου δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι κάτι που προκύπτει οργανικά για να εξελίξει ή να ενισχύσει μια παράσταση. Αυτό γίνεται και με το σύστημα TheARtro – υπάρχουν συγκεκριμένες προθέσεις διεύρυνσης του θεατρικού κοινού και της θεατρικής εμπειρίας που προκαλούν την αναγκαιότητά του.

Κάθε χρόνο, στην Αθήνα μόνο, ανεβαίνουν περίπου 2.000 θεατρικές παραγωγές, με την ανάγκη θεατρικής έκφρασης να παραμένει στα ύψη. Παρ’ όλα αυτά, η εγχώρια θεατρική παραγωγή είναι εσωστρεφής, υπό την έννοια ότι δεν μπορεί εύκολα να παρουσιαστεί στα εκατομμύρια των τουριστών που επισκέπτονται την Αθήνα ετησίως, λόγω του ότι το εγχώριο θεατρικό προϊόν είναι στα ελληνικά. Η μετάφρασή του με υπέρτιτλους επιτρέπει τη χρήση μίας μόνο γλώσσας (για παράδειγμα τα αγγλικά). Με τη χρήση όμως του «TheARtro» θα μπορεί ο θεατής να δει το έργο στη γλώσσα που επιθυμεί.

Επιπλέον, υπάρχει κάτι εξαιρετικά σημαντικό, που πάντα με απασχολούσε και απασχολεί. Το θέατρο σήμερα είναι σχεδόν αποκλεισμένο για τις ομάδες των κωφών συνανθρώπων μας, εκτός και εάν είναι παρών κάποιος μεταφραστής στη Νοηματική. Με το σύστημα του «TheARtro» όμως, ο κωφός θα μπορεί ξεκούραστα να παρακολουθήσει τα επί σκηνής δρώμενα.

Τι προδιαγραφές χρειάζεται να έχει μια παράσταση για να μπορεί να ενταχθεί σε αυτό το πρόγραμμα, για να μπορούν να την παρακολουθήσουν οι θεατές με τα ειδικά γυαλιά;

Το σύστημα «TheARtro» είναι αυτή τη στιγμή λειτουργικό σε έναν βαθμό τεχνολογικής ετοιμότητας 7 (TRL Technology readiness level). Με απλά λόγια, θα δοκιμαστεί για πρώτη φορά ως πρωτότυπο σε ένα λειτουργικό θεατρικό περιβάλλον παράστασης. Υπάρχουν. μετά από το στάδιο αυτό, δύο ακόμα βήματα – η πλήρης ολοκλήρωση και πιστοποίηση του συστήματος και η εμπορική του εφαρμογή.

Οι προδιαγραφές του συστήματος επιτρέπουν τη χρήση του σε πάρα πολλές περιπτώσεις για παραστάσεις, οι όποιες, στο στάδιο που είμαστε σήμερα, έχουν μέχρι 5 ηθοποιούς και λαμβάνουν χώρα σε εσωτερικό θέατρο. Επιπλέον, θα χρειαστεί προσπάθεια για την επέκταση της εφαρμογής του στο ανοιχτό θέατρο.

Έχουν γίνει αντίστοιχες προσπάθειες σε άλλες χώρες;

Λίγο μετά την εκκίνηση της προσπάθειάς μας το 2018, στο τέλος του 2018, παρουσιάστηκε ένα παρόμοιο σύστημα με γυαλιά ΕΠ (επαυξημένης πραγματικότητας) από το Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου. Οι υπότιτλοι στο σύστημα εκείνο δεν «ακολουθούσαν» τους ηθοποιούς. Απλά προβάλλονται στο κάτω μέρος της οθόνης των γυαλιών. Το «TheARtro» σε αυτό το θέμα υπερέχει. Γενικότερα, όμως, η βαρύτητα του οργανισμού αυτού που ασχολήθηκε ενεργά με την τεχνολογία αυτή δείχνει ότι είμαστε στον σωστό δρόμο. Μέχρι και το 2020-21 υπήρχαν περιορισμένες αναφορές για τις δυνατότητες αυτών των συστημάτων στο θέατρο. Σήμερα υπάρχει μια όλο και αυξανόμενη συζήτηση και πιθανή αγορά για την ευρεία αποδοχή των συστημάτων αυτών στο θέατρο.

Πέρα από την τεράστια διευκόλυνση που φαίνεται να προσφέρει σε μελλοντικούς θεατές η τεχνολογία αυτή –όπως η επιλογή εμφάνισης υπέρτιτλων για παράδειγμα, τη στιγμή που κάποιος το θέλει και στη γλώσσα που θέλει–, σας προβληματίζουν κάποια πράγματα σχετικά με τη νέα αυτήν τεχνολογία; Διαβάζουμε στην ανακοίνωση για αλλαγή φωτισμών από τον θεατή και για προσθήκη ειδικών εφέ. Πού σταματάει η καλλιτεχνική πρόταση και αρχίζει η παρέμβαση του κοινού;

Υπάρχουν πάρα πολλά είδη θεάτρου που μπορούν να ωφεληθούν από την εφαρμογή του συστήματος «TheARtro» με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα, η όποια δυνατότητα επέμβασης του θεατή στο τι βλέπει και βιώνει είναι ένα ζωτικό τμήμα ενός είδους θεάτρου που ονομάζεται καθηλωτικό θέατρο (Immersive theatre), στο οποίο τα αφηγηματικά στοιχεία της παράστασης επικεντρώνονται γύρω από την ικανότητα δημιουργίας οικειότητας με τον θεατή. Τα συναισθήματα των ηθοποιών επί σκηνής είναι συνήθως αρκετά για να προκαλέσουν συναισθηματικές συνδέσεις με το κοινό. Το καθηλωτικό θέατρο το πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα. Στοιχεία επαυξημένης πραγματικότητας, ελεγχόμενα από τον εκάστοτε θεατή, επιτρέπουν στην αφήγηση να αναπτυχθεί με τρόπο διαδραστικό και βαθιά προσωπικό, καθιστώντας τα μέλη του κοινού μέρος της ιστορίας και όχι παρατηρητές της.

Σκέφτεστε τη διευκόλυνση παρακολούθησης ομάδων ΑμΕΑ με τη χρήση της τεχνολογίας αυτής; Είναι στους στόχους σας;

Όπως ανέφερα και πιο πάνω, είναι ο κυριότερος στόχος μας αυτήν τη στιγμή. Η δοκιμαστική παράσταση «Μικρή Ασία» του Ανδρέα Φλουράκη, που παρουσιάστηκε στο «Αμφι-Θέατρο», είχε σκοπό να δείξει την εφαρμογή με «κεφαλότιτλους» στα ελληνικά για να επιτραπεί η παρακολούθηση της παράστασης από κωφάλαλους θεατρόφιλους. Παράλληλα, η ίδια παράσταση παρουσιάζεται και για το ευρύ κοινό. Η αγορά και εγκατάσταση 2-3 γυαλιών για τους κωφάλαλους θεατρόφιλους είναι σίγουρα μια επένδυση στην οποία ένα θέατρο μπορεί να προβεί πολύ ευκολότερα σε σχέση με την πλήρη εφαρμογή σε όλο το κοινό μιας παράστασης.