Μαρίνα Αμπράμοβιτς: Η γιαγιά του performance art στην Αθήνα
Ίσως
δεν έχει αμφισβητηθεί καλλιτέχνης περισσότερο από τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς –
τουλάχιστον τα τελευταία περίπου
40 χρόνια, όσα δηλαδή βρίσκεται στο προσκήνιο. Η εκκεντρική Σέρβα έχει μείνει χωρίς
φαγητό 12 μέρες, έχει περπατήσει μέσα στις φλόγες, χτενιζόταν μέχρι να μαδήσει
το κεφάλι της, έγδερνε με τα νύχια της το κορμί της. Έχει αντέξει σε
καταστάσεις με πόνο, εξάντληση και κίνδυνο, στο πλαίσιο της έρευνάς της για τη
συναισθηματική και πνευματική μεταμόρφωση.
Το 2014 ολοκλήρωσε τη
διάρκειας τριών μηνών performance «512 Hours» στη Serpentine Gallery στο Λονδίνο. «Είναι αυτό τέχνη;» Η ερώτηση προέκυψε ξανά στο Μουσείο Μπενάκη, όπου η
Μαρίνα Αμπράμοβιτς παρουσίασε στους δημοσιογράφους το νέο της project «As One», σε συνεργασία με τον
Πολιτιστικό Οργανισμό NEON και
το Marina Abramovic Institute (MAI). Το πρόγραμμα, διάρκειας έξι εβδομάδων (10 Μαρτίου έως 24 Απριλίου),
αποτελεί ένα συμμετοχικό κοινωνικό project, βασισμένο στη «Μέθοδο Αμπράμοβιτς». Η «Μέθοδος»
είναι μια σειρά ασκήσεων σχεδιασμένων από την ίδια, με σκοπό τη διερεύνηση των
ορίων του σώματος και του μυαλού. Είναι μια σπουδή αυτοελέγχου, μια δοκιμασία,
ένα ταξίδι αυτογνωσίας, τελικά.
Μια επίπονη άσκηση, στην
οποία δοκιμάστηκαν και οι Έλληνες performers που συμμετέχουν στο project. Για μία εβδομάδα σε ένα ορεινό χωριό της
Αρκαδίας κλήθηκαν να βουτήξουν σε παγωμένα νερά, να ασκηθούν στην αφωνία για
μέρες, μια πολύ παραγωγική διαδικασία για τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, να μετράνε
κόκκους ρυζιού, να κινούνται με αργές κινήσεις, και όλα αυτά ως μέρος των
ασκήσεων «Clean the House». Για την Αμπράμοβιτς το σώμα του καλλιτέχνη, τα
συναισθήματα και όχι το μυαλό, είναι το όχημα για την επικοινωνία με το κοινό.
Ένα κοινό ζωντανό, συμμετοχικό, που σαν ένας ακόμη performer στη σκηνή εκτίθεται, εξερευνά και τελικά
διαμορφώνει το έργο. Η επικοινωνία, η ψυχική συνεύρεση είναι το ζητούμενο. Και
για να γίνει κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται σενάριο, συχνά και εισιτήριο, όπως και
στις δράσεις στο Μπενάκη, κανόνες. Όχι οι τυπικοί, δηλαδή. Με την είσοδό σας
στο μουσείο αφήνετε τα προσωπικά σας αντικείμενα σε θυρίδα, φοράτε ακουστικά
–που δεν παίζουν hip hop αλλά, αντίθετα, προφυλάσσουν από τους εξωτερικούς
ήχους προσφέροντας απόλυτη ησυχία– και αναζητάτε τη δική σας θέση στον χώρο. Με
την καθοδήγηση των μεσολαβητών, οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν από τη συνεργάτιδα της Αμπράμοβιτς,
Λίνσι Πάισνερ, οι επισκέπτες ακολουθούν μια σειρά ασκήσεων προθέρμανσης,
προκειμένου να ξυπνήσουν οι αισθήσεις, να τεντωθεί το σώμα και να επικεντρωθεί
το μυαλό σε αυτό που θα ακολουθήσει.
Η γιαγιά της performance από την αρχή της καριέρας της, στο Βελιγράδι, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, υπήρξε πρωτοπόρος, δημιουργώντας μερικά από τα πλέον σημαντικά πρώιμα έργα αυτής της μορφής τέχνης, της performance. Το σώμα της ήταν πάντα ταυτόχρονα το θέμα και το μέσο. Εξερευνώντας τα σωματικά και πνευματικά της όρια, συνοδοιπόρος της για χρόνια ο Δυτικογερμανός σύζυγός της Ουλάι Λεϊζιεπέν. Ερωτεύτηκαν παράφορα τη δεκαετία του ’70, όταν παρουσίαζαν την τέχνη τους με ένα βαν, στο οποίο και ζούσαν. Με τις εμβληματικές τους performances εξερεύνησαν τη σχέση τους, επιχειρώντας να χαρτογραφήσουν τα όρια της αγάπης και της συμβίωσης. Συχνά έφταναν σε ακραίες καταστάσεις. Σε μία από τις ζωντανές παραστάσεις τους στέκονταν ο ένας απέναντι στον άλλο γυμνοί, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για να περνά ο κόσμος ανάμεσά τους. Όταν ένιωσαν ότι η σχέση τους ολοκλήρωσε τον κύκλο της, αποφάσισαν να περπατήσουν στο Σινικό Τείχος, ο καθένας ξεκινώντας από διαφορετικό άκρο, να συναντηθούν στη μέση για μια τελευταία μεγάλη αγκαλιά και να μην ξαναϊδωθούν ποτέ. Πολλοί θα θυμούνται και την performance «The Art is Present» το 2010 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέα Υόρκης, όπου η Αμπράμοβιτς καθισμένη σε μια καρέκλα περίμενε τους επισκέπτες να κάτσουν απέναντί της και να την κοιτάξουν στα μάτια για ένα λεπτό. Όταν ο Ουλάι εμφανίστηκε απροσδόκητα και κάθισε απέναντί της, εκείνη κατέληξε να κλαίει κρατώντας του τα χέρια. Το βίντεο της δακρύβρεχτης συνάντησης με εκατομμύρια προβολές στο YouTube –τόσο συγκίνησε τους θαυμαστές τους σε όλο τον κόσμο– δεν προμήνυε τη διένεξη που θα ακολουθούσε. Τη δικαστική διένεξη. Ο Ουλάι έχει καταθέσει αγωγή εναντίον της και την κατηγορεί ότι καταπάτησε ένα συμβόλαιο του 1999 σχετικά με τα έργα που έχουν δημιουργήσει από κοινού.
Όποια κι αν θα είναι η έκβαση της υπόθεσης, ακόμα κι αν η Αμπράμοβιτς εκμεταλλεύτηκε εμπορικά την κοινή τους παρακαταθήκη, η άφιξή της στην Αθήνα είναι, ίσως, το πολιτιστικό γεγονός της χρονιάς και μια εμπειρία που πρέπει να ζήσουμε, αρκεί να προσέλθουμε με συναίσθημα και ανοιχτό μυαλό.
