Ηλίας Καφάογλου: «Τον λόγο έχει η άμεση δημοκρατία των βλεμμάτων»

Περισσότερα από 70 καλοκαίρια έχει συμπληρώσει η «παρουσία» του μπικίνι στις παραλίες ανά την υφήλιο.

Πρωτοεμφανίστηκε το 1946 χάρη σε έναν Γάλλο μηχανικό αυτοκινήτων. Το φορούσε η χορεύτρια Μισελίν Μπερναρντί και κρατούσε ένα σπιρτόκουτο για να δείξει ότι το νέο «μικροσκοπικό» μαγιό μπορούσε άνετα να χωρέσει σε τόσο περιορισμένες διαστάσεις.

«Η Δημοκρατία στην Παραλία» είναι ένα μικρό δοκίμιο για το μπικίνι. Ο συγγραφέας του, Ηλίας Καφάογλου μίλησε στο FreeSunday.gr για την ιστορία του ρούχου που τόσο αγαπήθηκε αλλά και πολεμήθηκε.

Πόσα χρόνια συμπληρώνει φέτος το «ένδοξο» μπικίνι;

Αισίως, εβδομήντα δύο έτη, δεδομένου ότι η επίσημη πρώτη του τελέστηκε στις 5 Ιουλίου 1946 στο Παρίσι, οπότε παρουσιάστηκε ως «η μεγάλη είδηση». Τέσσερις μέρες νωρίτερα, ο Αμερικανικός Στρατός είχε ρίξει την Τρίτη ατομική βόμβα στην ατόλη Μπικίνι, μία από τις Νήσους Μάρσαλ. Πίσω από το μπικίνι, ένδυμα δύο τεμαχίων για τη θάλασσα, από ύφασμα συνολικού εμβαδού 200 τετραγωνικών εκατοστών στην πρώτη του εκδοχή, βρίσκεται ο Γάλλος μηχανικός αυτοκινήτων Λουί Ρεάρ, του οποίου η οικογένεια δραστηριοποιείτο στην εμπορία γυναικείων εσωρούχων. Ο Ρεάρ αξιοποίησε μια ιδέα άλλου Γάλλου σχεδιαστή, ένα μαγιό ντε πιες, που είχε παρουσιαστεί, τον Μάιο της ίδιας χρονιάς και είχε βαπτιστεί «άτομο», κάτι που δεν μπορεί να διαιρεθεί, που προσδίδει, λοιπόν, ταυτότητα. Ιδού, περί ταυτοτήτων, γυναικείων και όχι μόνον, η συζήτηση, σε μια εποχή που η Ευρώπη έβγαινε από τον όλεθρο.

Πώς προέκυψε η ιδέα να καταπιαστείτε με το συγκεκριμένο θέμα;

Παρατηρώντας κοπέλες στην παραλία… όλες ένιωθα, νωχελικά ξαπλωμένες, ντυμένες τη γοητεία τους, όλες αισθανόμουν ότι κάτι προσπαθούσαν να μου πουν. Η παραλία, κάθε παραλία, είναι χώρος θεάματος τόπος θεαματικός. Αποκαλύπτεται η κοινωνία στις παραλίες, κυριολεκτικά – και το μπικίνι είναι ένας από τους τρόπους αποκάλυψης-, μετέχει σε μια σκηνογραφία – κινήσεων, συμπεριφορών, βλεμμάτων. Στην παραλία τα σώματα –μπικινοφέροντα- εκπέμπουν μηνύματα, διαπιστεύουν την ταυτότητά τους, γράφονται και μας καλούν για αυτά να γράψουμε. Όπως η μεταφορική έννοια της ύφανσης δίνει ζωή σε ένα κείμενο, έτσι και η ύφανση ενός υφάσματος, χάρη στην επαφή του με το σώμα, αποκαλύπτει μια πλοκή, μια αφήγηση. Τα κείμενα, θαρρώ, είναι ατελή υφάσματα. Αποτελούνται από τις γραμμές του στημονιού, αλλά δεν χρειάζονται για να συγκρατηθούν τα κάθετα νήματα το υφάδι. Αυτά τα κάθετα νήματα, εντελώς τεχνουργημένα υφάσματα, όταν ντύνουν τα σώματα των γυναικών στην παραλία, μας προσκαλούν αν τα υμνήσουμε σε έρρυθμη σπουδή, με λέξεις σχεδόν χνουδωτές. Σε ύμνο για τις γυναίκες που αγαπούμε. Ψίχα μεταλαβιάς αυτού του ύμνου είναι το μπικίνι.

Τι ενδιέφερε τον κόσμο το 1946 οπότε και πρωτοφορέθηκε το μπικίνι από τη Μισελίν Μπερναντινί;

Το καλοκαίρι του 1946 οι άνθρωποι στην Ευρώπη μετρούσαν ακόμη τις πληγές τους. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας εποχής ευφορίας, ό,τι ένας Γάλλος κοινωνιολόγος ονόμασε «Ένδοξη Τριακονταετία», μια εποχή που οι άνθρωποι είχαν την αυταπάτη ότι θα διαρκούσε για πάντα, εποχή στήριξης των εισοδημάτων των λεγόμενων μεσαίων τάξεων, διεύρυνσης του ελεύθερου χρόνου ανάμεσα στις σπουδές και στην είσοδο στην αγορά εργασίας, συγκρότησης μιας διακριτής κατηγορίας του πληθυσμού, της νεολαίας. Ό,τι κάποτε ήταν πολυτέλεια, στις πλούσιες χώρες κατέστη αναμενόμενο επίπεδο άνεσης για όλους. Η «χρυσή» εποχή είχε ανάγκη από καταναλωτές, τα καταναλωτικά αγαθά έδειχναν να εμπλουτίζουν ιδανικά όπως η κοινωνική ισορροπία και η δικαιοσύνη, ο ατομισμός και η συμμετοχή γίνονταν πραγματικότητα, οι γυναίκες διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Πέρα από την εξύμνηση της ατομικής έκφρασης και τις προσωπικές επιδιώξεις, βασικό θεμέλιο της νεανικής κουλτούρας, που αυτή την περίοδο γεωργείται και κυριαρχεί, ήταν η αίσθηση του «να είσαι εκεί». Το μπικίνι, ένα από τα εμβλήματα της ποπ κουλτούρας, προτάθηκε ως εργαλείο απελευθέρωσης του σώματος των γυναικών, τα σώματα με μπικίνι γίνονται δηλωτικά, φέρουν μηνύματα, διαπιστεύουν ταυτότητες. Το μπικίνι απελευθερώνει και ελευθερώνει, σε μια εποχή που οι άνθρωποι σε Ευρώπη και Αμερική επενδύουν στις διακοπές.

Τι διάστημα μεσολάβησε μέχρι την καθιέρωσή του;

Η εξάπλωση του μπικίνι μετά το 1946 ακολουθεί μια παράλληλη πορεία με την απελευθέρωση του γυναικείου σώματος και τη διεκδίκηση του δικαιώματος του οργασμού εκ μέρους των γυναικών, ενώ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 ξεκίνησε η αφαίρεση του σουτιέν από τα μαγιό. Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘50, παρά τις αντιδράσεις της Καθολικής Εκκλησίας, το μπικίνι είχε καθιερωθεί στις πλαζ της Νότιας Γαλλίας, ως σέξι ένδυμα. Πριν το φορέσει η Μπαρντώ στο Σαιν Τροπέ, το είχε λανσάρει η Ντιάνα Μορς το 1955 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, ενώ τέσσερα χρόνια πριν η Σουηδή Μις Κόσμος είχε προσέλθει μπικινιφορούσα στη βράβευσή της το 1951.

Η «εφεύρεση» του μπικίνι ήταν αίτημα των καιρών και των γυναικών;

Τα ονόματα είναι πάντοτε εκδηλώσεις της πιο προσωπικής μας φύσης. Εν καιρώ και τόπω. Αίτημα των καιρών, των γυναικών , των ανδρών, βεβαίως. Που ευχαρίστησαν τις μπικινοφορούσες– και εξακολουθούν να το κάνουν- γιατί αυτές δεν τους επέτρεψαν να τις δουν, αν πρώτα δεν τις ονειρευτούν, σαν τους κατακτητές…

Από ποιες χώρες υπήρξαν οι μεγαλύτερες αντιδράσεις;

Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ανατολική Ευρώπη. Η Καθολική Εκκλησία ξιφούλκησε. Θυμίζω ότι μόλις το 1974 οι Ιταλοί με δημοψήφισμα υποχρέωσαν την Καθολική Εκκλησία να αποδεχθεί τον Νόμο περί Διαζυγίου, ενώ μόλις πέρυσι σε πλαζ κοντά στη Βαρκελώνη, η Αστυνομία έκανε συστάσεις σε κοπέλες που έκαναν μπάνιο γυμνόστηθες.

Στην Ελλάδα, πώς το υποδέχτηκαν;

Η Αριστερά και το ελληνορθόδοξο στρατόπεδο υποδέχτηκαν το μπικίνι με τον ίδιο τρόπο που δεξιώθηκαν το ροκ ‘ν΄ρολ, ως «σαφές φαινόμενο παρακμής» και δείγμα έκλυσης των ηθών, αλλά και δείγμα «εξαμερικανισμού». Αλλά οι νέοι ήξεραν καλά πως μόλις δημιουργούσαν μια αταξία, δημιουργούσαν τη δική τους τάξη την ανταρσία τους.

Πώς συνδέθηκε το μπικίνι με τα κινήματα κοινωνικής αμφισβήτησης;

Το μπικίνι, αλλά και το μίνι είναι αδιάκριτα. Συνδέονται με τη μεταπολεμική ανάγκη της δυτικής κοινωνίας να περάσει σε καθεστώς απόλαυσης. Εύλογο, λοιπόν, γιατί η μόδα έδωσε έμφαση στη νεανική ανησυχία των ‘60ς. Αλλά το ένδυμα του Μάη το΄68 δεν ήταν το μπικίνι ή το μίνι. Ήταν το μπλουτζίν…

Σε επίπεδο τεχνολογίας τι είναι το μπικίνι;

Σπόρος που πέφτει στη γη, καλλιεργείται, γίνεται μίσχος, καρπός και ντύνει, χάρη στην τεχνική και την τεχνολογία, τα σώματα των γυναικών. Μια καταγωγική χειροτεχνική δραστηριότητα συνδεδεμένη ιστορικά με τη μυστικότητα και την πανουργία. Κάθε χειροτεχνική δραστηριότητα, πάει να πει, συστήνει μια μικροïστορία παραβατικότητας, κάθε χειροτεχνικό εγχείρημα συστήνεται μέσα από την ανατρεπτική δυναμική του. Στην προκειμένη περίπτωση, το εγχείρημα υπογραμμίζει τα στόμια, τα ανοίγματα και τις οπές του γυναικείου σώματος, που εν μπικίνι προσκαλεί σε διείσδυση και πλήρωση, διατρανώνει την τρωτότητά του, λοιπόν, την ενδοτικότητά του. Από εκεί και ύστερα, ο λόγος στην υφή των υφασμάτων, του υφασμένου δέρματος.

Τελικά, υπάρχει «δημοκρατία στην παραλία»;

Το μπικίνι είναι αναπόσπαστο από την κουλτούρα του μαυρίσματος στην παραλία και της φαντασίωσης για αυτήν, συνιστά, έτσι, απόλυτο σύμβολο κοινωνικής διάκρισης, αφού το λάιφστάιλ ρυθμίζει - ευγωνικώ τω τρόπω- τις… προδιαγραφές. Αλλά το μπικίνι, παρά τις λάιφστάιλ ονειρώξεις, επιβάλλει σεβασμό απέναντι στο γυναικείο σώμα που αναδεικνύει, κάνει το σώμα επιθυμητό, αλλά από… απόσταση. Τον λόγο έχει η άμεση δημοκρατία των βλεμμάτων. Εκεί έξω.

Το βιβλίο «Η Δημοκρατία στην Παραλία» του Ηλία Καφάογλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΠΟΡΤΕΣ»