Έξι βιβλία για την Ελληνική Επανάσταση

Maurizio Viroli, Εθνικιστές και πατριώτες, μτφρ.: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Είναι οι έννοιες «πατρίδα» και «έθνος» αντιδραστικές; Είναι το «έθνος» και η «πατρίδα» περιουσία των εθνικιστών και των «υπερπατριωτών»; Έχουν τρόπο οι κοινωνίες, οι δημοκρατικοί πολίτες και η Αριστερά να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά αφενός στη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και αφετέρου στον ολοένα ογκούμενο τυφλό εθνικισμό; Μπορούν ο Όρμπαν, ο Σαλβίνι, ο Τραμπ και οι ομοϊδεάτες τους να είναι οι νικηφόροι κάτοικοι του μέλλοντος της ανθρωπότητας;

Ο Μαουρίτσιο Βιρόλι, για να απαντήσει στα απολύτως επείγοντα αυτά ερωτήματα του σήμερα, στρέφεται στις πηγές, στην ιστορία και στη διαπάλη των ιδεών, από τον 18ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Επιστρέφει στις ρίζες για να κατανοήσει τον εθνικισμό (Χέρντερ) στην πολεμική του απέναντι αφενός στον κοσμοπολιτισμό (Βολταίρος, Λέσσινγκ, Γκαίτε) και αφετέρου στον ρεπουμπλικανικό πατριωτισμό, όπως αυτός διατυπώθηκε από τον Ρουσσώ, τη Γαλλική Επανάσταση (αλλά και τις ρεπουμπλικανικές αναγνώσεις του εθνικισμού από στοχαστές όπως ο Φίχτε), κυρίως όμως από τον Τζουζέππε Ματσίνι και την «καλύτερη παράδοση» του ιταλικού Risorgimento και την κληρονομιά του (ιταλική αντίσταση στον φασισμό). Για να κατανοήσει και να τεκμηριώσει ότι ο εθνικισμός είναι η απόλυτη διαστρέβλωση της φιλοπατρίας και ότι ο ρεπουμπλικανικός πατριωτισμός αποτελεί (ή καλύτερα: θα μπορούσε να αποτελέσει) την εγγύηση ενός πολιτικού συμβολαίου ελεύθερων και ισότιμων πολιτών.

Χρήστος Βυζάντιος, Ιστορία του τακτικού στρατού 1821-1833, εισαγωγή - επιστημονική επιμέλεια - σχόλια: Νίκος Θεοτοκάς - Διονύσης Τζάκης, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία

Ο συγγραφέας Χρήστος Βυζάντιος, γεννημένος το 1804 στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε νεαρότατος στην επαναστατημένη Ελλάδα, το 1823. Πολέμησε στο Ναύπλιο, στην Κάρυστο, στο Χαϊδάρι, στην Ακρόπολη, στη Χίο και αλλού ως μέλος του νεοσύστατου ολιγάριθμου τακτικού στρατού, ενός σώματος που απαξιώθηκε από την πλειονότητα των οπλαρχηγών του 1821. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο η εξιστόρησή του, που εκδόθηκε αρχικά το 1837 και σε εκτενέστερη και αναθεωρημένη μορφή το 1874, αποτελεί μία από τις σπάνιες και πιο πολύτιμες μαρτυρίες για την Ελληνική Επανάσταση. Η εκτενής εισαγωγή (στην οποία οι επιστημονικοί επιμελητές εντάσσουν το κείμενο στη σύγχρονη ιστοριογραφική και θεωρητική συζήτηση περί τακτικού και άτακτου στρατού), τα αναλυτικά σχόλια και το ευρετήριο βοηθούν τον σημερινό αναγνώστη να προσεγγίσει και να κατανοήσει το σημαντικό αυτό έργο.

Γεώργιος Ι. Σκλαβούνος, Ο άγνωστος Καποδίστριας, εκδ. Παπαζήση

Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου αυτού αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής στον Ιωάννη Καποδίστρια για το έργο και τις παρακαταθήκες που μας άφησε. Ελάχιστο φόρο τιμής στον Ιωάννη Καποδίστρια, ως τον επιφανέστερο της ύψιστης και αποσιωπημένης Ιονίου Προσφοράς στην αναγέννηση και την ανασυγκρότηση του Ελληνισμού. Η εκ μέρους του Ιωάννη Καποδίστρια υπεράσπιση της πολιτισμικής αυτονομίας του Ελληνισμού, των πολιτισμικών αλλά και γεωγραφικών του συνόρων υπήρξε το καθοριστικό αίτιο της δολοφονίας του. Η Ελλάδα ως Δελφοί της Οικουμένης υπήρξε το όραμα και το εγχείρημα που αντέταξε ο Ιωάννης Καποδίστριας στο μικρό, υποτελές πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά προτεκτοράτο, που μπορούσαν να αποδεχτούν οι προστάτες μας.

Στον αδυσώπητο, διαρκή, ενδοευρωπαϊκό ανταγωνισμό και πόλεμο όλων εναντίον όλων, που έφερε τους Οθωμανούς έξω από τη Βιέννη, τον Ναπολέοντα στη Ρωσία, αλλά και απέναντι στις δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας, ο Ιωάννης Καποδίστριας αντέταξε ένα σύστημα ευρωπαϊκής ισορροπίας στηριγμένο στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των λαών. Αυτή η εργασία κατατίθεται ως ελάχιστη συμβολή στην αποκάλυψη των κατά συνθήκη και κατά συνείδηση ψευδών, που επιχειρούν τη δολοφονία και της παρακαταθήκης του Ιωάννη Καποδίστρια.

Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Ο στρατιωτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης, εκδ. Μεταίχμιο

Από το πλήθος των σκληροτράχηλων οπλαρχηγών που πρωταγωνίστησαν στην Ελληνική Επανάσταση ξεχωρίζει, δίχως αμφιβολία, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Θρύλος για τους συντρόφους του και φόβητρο για τους εχθρούς του, ο Γέρος του Μοριά αναδείχθηκε στην εμβληματικότερη προσωπικότητα της Παλιγγενεσίας. Ηγήθηκε της Επανάστασης στον Μοριά, οργάνωσε και υλοποίησε τις μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον των Τούρκων, ενώ, όταν χρειάστηκε, διέσωσε και εγγυήθηκε με το κύρος του την ενότητα των Ελλήνων. Στο βιβλίο του ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης αναδεικνύει με γλαφυρό τρόπο, δίχως εξωραϊσμούς και αποσιωπήσεις, το πορτρέτο του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του με την κορυφαία στιγμή του Νεότερου Ελληνισμού. Μέσα από τις φλόγες του Αγώνα, ο θρυλικός Κλέφτης της εποχής της Τουρκοκρατίας μεταμορφώθηκε στον αδιαμφισβήτητο στρατιωτικό ηγέτη της Ελληνικής Επανάστασης. Ίσως γι’ αυτό το όνομά του έγινε σύμβολο μιας εποχής, αποτυπώθηκε στα Απομνημονεύματα και τις Αναμνήσεις των δεκάδων Φιλελλήνων που προσέτρεξαν στην ελληνική χερσόνησο για να βοηθήσουν τους επαναστατημένους Έλληνες, ενώ κυριάρχησε στη συλλογική μνήμη της σύγχρονης Ελλάδας.

Στάθης Ν. Καλύβας - Κώστας Γιαννακίδης, Το ελληνικό όνειρο, εκδ. Μεταίχμιο

Το βιβλίο διατρέχει την ιστορία του νέου ελληνικού κράτους καταλήγοντας σε ένα ιδανικό εθνικό σενάριο για την επόμενη δεκαετία. Δεν πρόκειται, ασφαλώς, για ένα προγραμματικό κείμενο, αλλά για λογικές υποθέσεις. Ακολουθούμε τις γραμμές που ξεκίνησαν από την Επανάσταση του 1821, ξεμπλέκουμε το κουβάρι που σχημάτισαν πάνω στον άξονα του χρόνου και προσπαθούμε να δούμε πού θα καταλήξουν. Στο τέλος αυτής της διαδρομής, μέσα από παθογένειες, κρίσεις, έριδες και συγκρούσεις, αναδεικνύεται ένα θετικό σενάριο για μια χώρα που θα εξάγει ευτυχία.

Δεν πρόκειται, επίσης, για ιστορική μελέτη. Είναι όμως μια συνάντηση της ιστορικής αφήγησης με την πολιτική ανάλυση. O Στάθης Ν. Καλύβας, ένας από τους σημαντικότερους, παγκοσμίως, πολιτικούς επιστήμονες των καιρών μας, αναλύει σύντομα και περιεκτικά τους μηχανισμούς που κίνησαν την ιστορική και κοινωνική εξέλιξη στη σύγχρονη Ελλάδα, ξορκίζοντας με πραότητα αφελείς και λαϊκίστικες προσεγγίσεις που έθρεψαν μύθους και στερεότυπα. Τι οδήγησε στην Επανάσταση του 1821; Πώς φτάσαμε στον εθνικό διχασμό; Ποιες πληγές άφησε ο Εμφύλιος; Τι έφταιξε για την κρίση του 2010 και πόσο άλλαξε η Ελλάδα; Πώς θα είναι η χώρα μας στη δεκαετία του 2030;

Maureen Connors Santelli, Ο αμερικανικός φιλελληνισμός – Η επίδραση της Επανάστασης του 1821 στις ΗΠΑ, μτφρ.: Δημήτρης Σταυρόπουλος, Σέβυ Σπυριδογιαννάκη, εκδ. Ψυχογιός

Η Ελληνική Επανάσταση είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Αμερικανούς. Οι αμερικανικές εφημερίδες της εποχής ονόμασαν το ξέσπασμα συμπάθειας και υποστήριξης προς τους Έλληνες «Ελληνική Φωτιά», κάνοντας έναν παραλληλισμό με το βυζαντινό υγρό πυρ. Αν και η σύσταση του υγρού πυρός έχει χαθεί στο διάβα της Ιστορίας, η αμερικανική «Ελληνική Φωτιά» αποτελούνταν από ενθουσιασμό για τον ελληνικό αγώνα, τον οποίο ενέπνεε η πεποίθηση πως τα δημοκρατικά ιδεώδη συνέδεαν τους Αμερικανούς με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν.

Το παρόν βιβλίο, ωστόσο, δεν περιέχει απλώς μια ιστορία για το εύρος της στήριξης που παρείχαν οι Αμερικανοί στους Έλληνες. Το κίνημα υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας αποτελεί ένα μοναδικό όχημα για να διερευνηθούν τα συμφέροντα των Αμερικανών στην Ελλάδα και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, να διαπιστωθούν οι τρόποι με τους οποίους οι Αμερικανοί πίστευαν ότι θα βοηθούσαν τους Έλληνες να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία, καθώς και να εξεταστεί πώς αυτές οι προσπάθειες επηρέασαν τα μεταρρυθμιστικά κινήματα του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ.

Η αμερικανική υποστήριξη στην Ελληνική Επανάσταση είχε κοινωνικές επιπτώσεις και πολιτικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ, ενώ, αντίθετα, ο Πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας βοήθησε τους Αμερικανούς να αυτοπροσδιοριστούν ως λαός και να ερμηνεύσουν την κληρονομιά της Αμερικανικής Επανάστασης στη διεθνή σκηνή.