Παγκόσμια παγωμάρα από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία με το Ιράν

Χρειάστηκαν μόνο μερικά λεπτά της ώρας για να τιναχτεί στον αέρα μια συμφωνία στην οποία για να καταλήξουν οι πλευρές που τη συνυπέγραφαν ξόδεψαν μήνες, αν όχι χρόνια, μέχρις ότου σφυρηλατήσουν όλες τις λεπτομέρειές της.

Και όμως, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στις 8 Μαΐου του 2018 με μια μάλλον λακωνική ανακοίνωση απέσυρε τη χώρα του από την πολυμερή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, μια συμφωνία που είχε συναφθεί μεταξύ της Τεχεράνης, των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία), της Γερμανίας και της Ε.Ε. πριν από μόλις τρία χρόνια, προκαλώντας παγκόσμια αναταραχή και δημιουργώντας νέες αβεβαιότητες στην ίδια αποσταθεροποιημένη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

«Με προσβάλλει ως πολίτη»

Ο Τραμπ, ο οποίος από την πρώτη στιγμή είχε ταχθεί κατά της συμφωνίας με το Ιράν, στο διάγγελμά του, διάρκειας 11 λεπτών, ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ξεκαθαρίζοντας ότι προχωρεί άμεσα στην υπογραφή προεδρικού διατάγματος με το οποίο επανέρχονται όλες οι κυρώσεις που είχαν αρθεί με την υπογραφή της συμφωνίας, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «θα εφαρμόσουμε το υψηλότερο επίπεδο οικονομικών κυρώσεων» και προσθέτοντας ότι «οποιοδήποτε κράτος βοηθήσει το Ιράν στην προσπάθειά του να αποκτήσει πυρηνικά όπλα θα υποστεί κι αυτό κυρώσεις. Οι ΗΠΑ δεν θα γίνουν όμηροι πυρηνικών εκβιασμών».
Παράλληλα, ο Τραμπ επιτέθηκε εμμέσως πλην σαφώς στην προηγούμενη κυβέρνηση των ΗΠΑ –αυτήν του Ομπάμα–, λέγοντας ότι η συμφωνία «με προσβάλλει ως πολίτη, προσβάλλει όλους τους Αμερικανούς πολίτες. […] Θα μπορούσαμε να είχαμε καταλήξει σε μια πιο παραγωγική συμφωνία εκείνον τον καιρό. Αλλά δεν το κάναμε. Στην καρδιά της συμφωνίας με το Ιράν βρίσκεται μια τεράστια φενάκη, ότι ένα δολοφονικό καθεστώς επιδίωκε μόνο την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας».
«Αν συνέχιζα να υποστηρίζω αυτή τη συμφωνία, σύντομα θα υπήρχε αγώνας για πυρηνικούς εξοπλισμούς σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Όλοι θα ήθελαν να έχουν έτοιμα τα όπλα τους τη στιγμή που το Ιράν θα αποκτούσε τα δικά του» πρόσθεσε ο Τραμπ, υποστηρίζοντας ότι η απόφασή του να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία αποδεικνύει ότι η Αμερική «δεν κάνει πλέον άδειες απειλές. Όταν υπόσχομαι κάτι, το κάνω», αλλά και ότι η απόφασή του θα κάνει τις ΗΠΑ «πιο ασφαλείς».

Πάγωσε το σύμπαν

Όπως είναι φυσικό, οι ανακοινώσεις του Τραμπ πάγωσαν τους πάντες, ιδίως τα εναπομείναντα μέλη της συμφωνίας, τα οποία είδαν τους κόπους ετών να εξανεμίζονται σε μερικά λεπτά, παρ’ ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ είχε κάνει σαφές από την πρώτη στιγμή ότι προτίθεται να αποσύρει τη χώρα του από τη συμφωνία. Ακόμα και η πιο πιστή σύμμαχός του, η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, δεν έκρυψε την απογοήτευσή της από τις εξελίξεις, με το «10» της Ντάουνινγκ Στριτ να ανακοινώνει ότι η πρωθυπουργός «λυπάται» για την απόφαση του Τραμπ, αλλά και να περιγράφει εύγλωττα την κατάσταση που επικράτησε τα πρώτα λεπτά μετά το διάγγελμα, καθώς στην επίσημη ανακοίνωση αναφέρθηκε ότι η Μέι «είχε κοινή τηλεφωνική συζήτηση με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, στην οποία […] συμφώνησαν ότι συνεχίζουν να τηρούν τη συμφωνία (σ.σ.: με το Ιράν)».
Από την πλευρά του, ο Μακρόν σημείωσε ότι «λυπάμαι για την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου, νομίζω ότι είναι λάθος, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο εμείς οι Ευρωπαίοι αποφασίσαμε να παραμείνουμε στη συμφωνία του 2015», εξηγώντας ότι κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στις ΗΠΑ «κατανόησα ότι ο Πρόεδρος Τραμπ ήθελε να αποσυρθεί από τη συμφωνία, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο από την κοινή συνέντευξη Τύπου πρότεινα να εργαστούμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο», ωστόσο εκτίμησε ότι ο Τραμπ «αποφάσισε να δημιουργήσει μια ένταση προκειμένου, όπως πιστεύω, κάποια δεδομένη στιγμή να πάμε προς κάτι ευρύτερο».
Σε αντίστοιχη γραμμή, η Μέρκελ σε επικοινωνία της με τον Ιρανό Πρόεδρο Χασάν Ροχανί ξεκαθάρισε ότι η Γερμανία στηρίζει τη διατήρηση της συμφωνίας, εφόσον η Τεχεράνη τηρεί τις δικές της δεσμεύσεις, και ζήτησε να διεξαχθούν συνομιλίες σε μια ευρύτερη μορφή για το βαλλιστικό πρόγραμμα του Ιράν και τις περιφερειακές του δραστηριότητες, όπως στη Συρία και στην Υεμένη.

Σκληρή γραμμή από τη Ρωσία

Όσον αφορά τη Μόσχα, η πρώτη αντίδραση του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας ήταν να εκφράσει «την έντονη απογοήτευσή του» για την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τονίζοντας ότι «δεν υπάρχουν –και δεν μπορεί να υπάρξουν– λόγοι για τη διάλυση του κοινού ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης, το οποίο έδειξε πλήρως την αποδοτικότητά του» και κατηγορώντας την Ουάσινγκτον ότι «υπονομεύει «τη διεθνή εμπιστοσύνη στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας».
Ωστόσο, λίγες ώρες αργότερα η απογοήτευση μετατράπηκε σε περιφρόνηση για τις απειλές του Τραμπ, καθώς ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Ριαμπκόφ, κατά τη διάρκεια της συνάντησης που είχε στην Τεχεράνη με τον Ιρανό ομόλογο του Αμπάς Αρακτσί, ανακοίνωσε ότι Ρωσία και Ιράν θα συνεχίσουν τη στενή συνεργασία στα ζητήματα που αφορούν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, προσβλέποντας στο να διασφαλιστεί η διμερής συνεργασία, ενώ ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε μετά από συνάντηση με τον Γερμανό ομόλογό του Χάικο Μάας ότι οι χώρες που υπέγραψαν τη συμφωνία θα πρέπει άμεσα να αναλάβουν πρωτοβουλίες για να παραμείνει σε ισχύ, επισημαίνοντας ότι η αποχώρηση των ΗΠΑ από αυτήν μπορεί να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στη Μέση Ανατολή.

Στάση αναμονής στην Τεχεράνη

Όσον αφορά τη στάση του Ιράν, μετά τις ανακοινώσεις του Τραμπ η πρώτη αντίδραση του Ροχανί ήταν μάλλον συγκρατημένη, με τον Ιρανό Πρόεδρο να σημειώνει κατ’ αρχάς ότι η Τεχεράνη θα εξετάσει την κατάσταση που διαμορφώνεται μετά την απόσυρση των ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015, ωστόσο δήλωσε ότι η χώρα του θα συνεχίσει να τηρεί τη συμφωνία, καθώς θα συμβουλευτεί τους εναπομείναντες υπογράφοντες, αφού η συμφωνία εξακολουθεί να ισχύει μεταξύ τους. Πάντως, ο Ροχανί κατηγόρησε τον Τραμπ ότι ασκεί ψυχολογικό πόλεμο στον ιρανικό λαό και ότι οι ΗΠΑ και όχι το Ιράν ήταν εκείνες που δεν τήρησαν τις δικές τους υποχρεώσεις, όπως αυτές απορρέουν από τη συμφωνία, ενώ ξεκαθάρισε ότι δεν θα επιτρέψει στην Ουάσινγκτον να πετύχει στην άσκηση πίεσης μέσω οικονομικών κυρώσεων στο Ιράν.
Το ανησυχητικό, πάντως, είναι ότι ο Ροχανί ξεκαθάρισε στο τηλεοπτικό του μήνυμα ότι έδωσε εντολή «στη βιομηχανία ατομικής ενέργειας (σ.σ.: του Ιράν) να βρίσκεται σε πλήρη ετοιμότητα για επικείμενα μέτρα, ώστε, αν χρειαστεί, να αρχίσουμε τη διαδικασία βιομηχανικού εμπλουτισμού (σ.σ.: ουρανίου) χωρίς περιορισμούς». Για την ώρα, η Τεχεράνη τηρεί στάση αναμονής, κυρίως μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο και να γίνουν γνωστές με κάθε λεπτομέρεια οι κυρώσεις που οι ΗΠΑ θα επιβάλουν στο Ιράν, στο πλαίσιο της αποχώρησής τους από τη συμφωνία. Ταυτόχρονα, ασκεί πιέσεις στους Ευρωπαίους να ξεκαθαρίσουν τη στάση τους, με τον Ροχανί να φέρεται να λέει στον Μακρόν ότι «υπό τις υπάρχουσες συνθήκες, η Ευρώπη έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες να διατηρήσει την πυρηνική συμφωνία και πρέπει, το ταχύτερο δυνατό, να ξεκαθαρίσει τη θέση της, να διευκρινίσει και να ανακοινώσει τις προθέσεις της αναφορικά με τις υποχρεώσεις της».

Ικανοποίηση στο Ισραήλ, «φωτιά» στη Μέση Ανατολή

Από την άλλη πλευρά, το Ισραήλ έσπευσε να χειροκροτήσει την απόφαση του Τραμπ, η οποία ήρθε λίγες μόνο ημέρες μετά τη συνέντευξη του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπένιαμιν Νετανιάχου, στην οποία υποστήριξε ότι παρουσίασε αποδείξεις ότι το Ιράν όχι μόνο δεν τηρεί τη συμφωνία αλλά συνεχίζει σε μυστικές τοποθεσίες τη διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου. Λίγα λεπτά μετά τις ανακοινώσεις Τραμπ, ο Νετανιάχου χαρακτήρισε την απόφαση «θαρραλέα» και «σωστή», προσθέτοντας ότι το Ισραήλ την «εκτιμά βαθιά», αλλά και χαρακτηρίζοντας «συνταγή για την καταστροφή» τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί το 2015.
Θετική ήταν και η πρώτη αντίδραση του Ριάντ στην αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία, ωστόσο, λίγες ώρες αργότερα, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι θα επιδιώξει να αναπτύξει το δικό της πυρηνικό οπλοστάσιο αν το Ιράν πράξει το ίδιο, διά στόματος του υπουργού Εξωτερικών του Βασιλείου Αμπντέλ αλ Τζουμπέιρ, εν μέσω της κλιμάκωσης των εντάσεων των δύο περιφερειακών αντιπάλων.

Πρώτη αψιμαχία στη Συρία

Κατά τα φαινόμενα, η απόφαση του Τραμπ να άρει την εμπιστοσύνη των ΗΠΑ στη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έφερε και την πρώτη ανοιχτή πολεμικού χαρακτήρα σύγκρουση του Ισραήλ με την Τεχεράνη, καθώς το βράδυ της περασμένης Τετάρτης ο στρατός του Ισραήλ εξαπέλυσε επιθέσεις εναντίον δεκάδων στόχων στη Συρία, ως αντίποινα για βροχή ρουκετών εναντίον ισραηλινών στρατιωτικών βάσεων στο κατεχόμενο τμήμα των Υψιπέδων του Γκολάν, ανέφερε το ισραηλινό επιτελείο των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Ισραήλ, επλήγησαν πέντε συστοιχίες της συριακής αντιαεροπορικής άμυνας οι οποίες άνοιξαν πυρ εναντίον αεροσκαφών της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας.
Συγκεκριμένα, η ανακοίνωση του ισραηλινού στρατού ανέφερε ότι «λίγο μετά τα μεσάνυχτα ιρανικές δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης εκτόξευσαν 20 βλήματα, τα περισσότερα ρουκέτες, εναντίον δυνάμεων του ισραηλινού στρατού στα Υψίπεδα του Γκολάν». Στη συνέχεια, η ισραηλινή αεροπορία απογείωσε 28 αεροσκάφη και βομβάρδισε ιρανικούς στόχους στη Συρία.
Ο «ρουκετοπόλεμος» ήταν πολύ μεγαλύτερης κλίμακας απ’ ό,τι οι δεκάδες προηγούμενες επιθέσεις, ωστόσο ο στρατός του Ισραήλ διαβεβαίωσε ότι δεν είναι σκοπός του η στρατιωτική «κλιμάκωση» με το Ιράν. Από την πλευρά της, η Δαμασκός ανακοίνωσε ότι κάποιοι από τους ισραηλινούς πυραύλους έπληξαν ραντάρ και αποθήκες πυρομαχικών. Οι περισσότεροι, σύμφωνα με τη Δαμασκό, καταρρίφθηκαν από τη συριακή αεράμυνα. Σημειώνεται ότι στον «proxy war» μεταξύ Τελ-Αβίβ και Τεχεράνης που διεξάγεται στο συριακό έδαφος, τους τελευταίους μήνες το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει δεκάδες αεροπορικές επιδρομές κατά ιρανικών στόχων. Ωστόσο, οι εκατέρωθεν επιθέσεις το βράδυ της Τετάρτης αποτελούν ανησυχητική εξέλιξη, καθώς είναι η πρώτη φορά από το 1973 που ιρανικές και ισραηλινές δυνάμεις ανταλλάσουν απευθείας πυρά.