Δημοψηφίσματα στην Ευρώπη: Όταν οι λαοί γυρίζουν την πλάτη στις ελίτ

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της Κυριακής στην ΠΓΔΜ προκάλεσε τεράστια αμηχανία και εκνευρισμό σε διάφορα κέντρα λήψης αποφάσεων εντός και εκτός Ευρώπης. Κι αυτό, διότι, παρά τις τεράστιες προσπάθειες που καταβλήθηκαν από Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον, ώστε οι πολίτες της γείτονος χώρας να στηρίξουν τη συμφωνία των Πρεσπών, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν κατά το δοκούν.

Αντιθέτως, οι πολίτες της ΠΓΔΜ στη μεγάλη πλειοψηφία τους γύρισαν την πλάτη στα κελεύσματα των ελίτ και προτίμησαν με τη στάση τους να στείλουν ένα «δύσκολο» μήνυμα προς όλους: η συμφωνία δεν τους ενθουσιάζει και δεν τους προκαλεί διάθεση να τη στηρίξουν.

Γενικά, στην Ευρώπη όταν ο λαός μιας χώρας καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του σε δημοψηφίσματα σχετικά με μεγαλεπίβολα σχέδια ή πιέζεται προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, τότε τα αποτελέσματα είναι συνήθως «εκρηκτικά».

Βυθίζοντας το ευρω-σύνταγμα

Μοιαζεί μακρινό, αλλά ήταν το 1992 όταν η Γαλλία «γύρναγε την πλάτη» στη Συνθήκη του Μάαστριχτ για τη δημιουργία της Ε.Ε. με ένα δημοψήφισμα τόσο οριακό (51% ναι, 49% όχι) που οι Γάλλοι το ονόμασαν «μικρό ναι». Ωστόσο, για τις ευρωπαϊκές ελίτ ο «γαλλικός εφιάλτης» ήλθε στις 29 Μαΐου του 2005 όταν στο δημοψήφισμα για το διαβόητο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το 55% ψήφισε «όχι», ουσιαστικά καταφέρνοντας καίριο χτύπημα στο σχέδιο, το οποίο και βυθίστηκε αύτανδρο τρεις μέρες μετά, όταν οι Ολλανδοί πολίτες το απέρριψαν με το ηχηρό 61% που έλαβε το «όχι».

Τα δύο δημοψηφίσματα της Ιρλανδίας

To ευρω-σύνταγμα αντικαταστάθηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και το 2008 οι πολίτες της Ιρλανδίας κλήθηκαν να αποφασίσουν σε δημοψήφισμα αν θα τροποποιούσαν το Σύνταγμα της χώρας για να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της Συνθήκης. Και εκεί συνέβη το εξής ανεπανάληπτο: στις 12 Ιουνίου του 2008 το 53,4% των Ιρλανδών απέρριψαν τις αλλαγές στο Σύνταγμα, ουσιαστικά μπλοκάροντας τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ωστόσο, μετά από ασφυκτικές πιέσεις των Βρυξελλών, το δημοψήφισμα επαναλήφθηκε στις 2 Οκτωβρίου του 2009 και τελικά εγκρίθηκε με το «ναι» να συγκεντρώνει 67,1%.

Ακυρώνοντας το σχέδιο Ανάν

Άλλο ένα παράδειγμα πλήρους ανατροπής των δεδομένων αφορά στην Κύπρο και το σχέδιο Ανάν. Με το δημοψήφισμα να έχει οριστεί για τις 24 Απριλίου του 2004, στις 7 του ίδιου μήνα, ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, αείμνηστος Τάσσος Παπαδόπουλος, με ένα συγκινησιακά φορτισμένο διάγγελμά του, είχε τονίσει ότι «λυπούμαι ειλικρινά, γιατί δεν μπορώ να αποδεχθώ και να υπογράψω το Σχέδιο Ανάν όπως, τελικά, διαμορφώθηκε. Παρέλαβα Κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω “κοινότητα” χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα. Και όλα αυτά έναντι κενών, παραπλανητικών, δήθεν, προσδοκιών». Το βράδυ του δημοψηφίσματος, το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε από την ελληνοκυπριακή πλευρά με το συντριπτικό 76%, ενώ οι τουρκοκύπριοι το ενέκριναν με ποσοστό 65%.

Ματωμένο «όχι» στο ευρώ

Στις 14 Σεπτεμβρίου του 2003 η Σουηδία καλούνταν σε δημοψήφισμα, προκειμένου να αποφασίσει την ένταξή της ή όχι στην ΟΝΕ και στο ευρώ. Τρεις μέρες πριν, η υπουργός Εξωτερικών της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης του Γιόραν Πέρσον και βασική υποστηρίκτρια του «ναι», Άννα Λιντ, έπεφτε νεκρή από το μαχαίρι ενός άνδρα σε πολυκατάστημα στο κέντρο της Στοκχόλμης. Παρά το σοκ από τη δολοφονία της Λιντ, η κυβέρνηση αποφάσισε να προχωρήσει στο δημοψήφισμα, όπου οι Σουηδοί σε ποσοστό 56% απέρριψαν την ένταξη της χώρας στο ευρώ, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι Σοσιαλδημοκράτες ως κόμμα είχαν κρατήσει ουδέτερη στάση, καθώς υπήρχαν εσωκομματικές διαφωνίες.

Ο θυελλώδης Ιούλιος της Ελλάδας

Για να έλθουμε σε κάτι πιο κοντινό, στις 5 Ιουλίου του 2015, οι Έλληνες πολίτες κλήθηκαν να ψηφίσουν σε δημοψήφισμα για την έγκριση ή απόρριψη πρότασης της Ε.Ε. σχετικά με νέο πρόγραμμα σταθεροποίησης της χώρας. Οι συνθήκες ήταν εκρηκτικές, με τις τράπεζες κλειστές, την κυβέρνηση να έχει επιβάλλει capital controls, να έχει εκπέσει μια δόση προς το ΔΝΤ και το ΣτΕ να εγκρίνει τη νομιμότητα του δημοψηφίσματος μόλις δύο μέρες πριν την κάλπη. Οι πολίτες πήγαν στις κάλπες σε συνθήκες ακραίας πόλωσης και «σκοτεινών» σχολίων για το μέλλον της χώρας από τους δανειστές, ωστόσο, το ηχηρό 61,3% του «όχι» δεν σήκωνε αμφιβολίες, ιδίως αν αναλογιστεί κάποιος ότι η συμμετοχή ξεπέρασε το 62%. Τα υπόλοιπα, όπως λέει και η γνωστή φράση, είναι ιστορία...