2008-2018: Τάσεις και κινήματα που άλλαξαν τη ροή της Ιστορίας

Από το 2008 έως το 2018 ο κόσμος και ο τρόπος που τον αντιλαμβανόμαστε άλλαξαν δραστικά. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ενίσχυση πολλών διαδικτυακών φαινομένων διαφοροποίησαν τον τρόπο που λαμβάνουμε και προωθούμε τις πληροφορίες και ως εκ τούτου διαφοροποίησαν και τον τρόπο εξάπλωσης των ιδεών. Των κινητήριων μοχλών της παγκόσμιας Ιστορίας δηλαδή. Στο πλαίσιο του επετειακού της αφιερώματος, η «Free Sunday» επιχειρεί μια γενναία ανασκόπηση στις τάσεις και στα κινήματα που άλλαξαν άρδην τον κόσμο και την ίδια την ανθρώπινη φύση κατά την τελευταία δεκαετία.

Do it smart!

Το τεχνολογικό προϊόν που καθόρισε τη δεκαετία είναι το «έξυπνο» τηλέφωνο, κατά κόσμον smartphone. Τα πρώτα έξυπνα τηλέφωνα αναπτύχθηκαν στις αρχές του 2000, έγιναν όμως προσιτά και ευρέως χρήσιμα για το κοινό από το 2012 κι έπειτα. Ένας ολόκληρος υπολογιστής σε ένα μικρό φορητό τηλέφωνο. Όλοι οι λογαριασμοί email, τα προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα, το επαγγελματικό πρόγραμμα, σε μια μικρή συσκευή την οποία ο χρήστης μπορούσε να έχει συνεχώς μαζί του. Αυτή τη στιγμή η συντριπτική πλειονότητα του αναπτυγμένου κόσμου μπαίνει στο διαδίκτυο από το κινητό του τηλέφωνο, τα smartphones, σε συνδυασμό με τα κοινωνικά δίκτυα, ανέδειξαν το φαινόμενο της δημοσιογραφίας των πολιτών. Είδαμε σημαντικά γεγονότα, από τρομοκρατικά χτυπήματα μέχρι διαδηλώσεις, να καταγράφονται και να μεταδίδονται μέσα από τα έξυπνα τηλέφωνα. Όλος ο κόσμος παρών, κάθε μέρα, κάθε λεπτό, μέσα από μια έξυπνη μικρή συσκευή που μόνο… καφέ δεν ψήνει, όπως λέει και η λαϊκή μας ρήση.

Παγκόσμια μάστιγα ή παγκόσμια δικτύωση

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι ίσως το peak της δεκαετίας 2008-2018. Μπορεί το Facebook να ιδρύθηκε το 2004, αλλά χρειάστηκαν κάποια χρόνια για να γίνει το παγκόσμιο φαινόμενο που όλοι ξέρουμε και όλοι αγαπάμε να μισούμε. 2,2 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες αριθμούσε το Facebook τον Ιανουάριο του 2018. Το Twitter ιδρύθηκε το 2006, αλλά έφτασε στο απόγειό του από το 2008 κι έπειτα. To 2010 μπήκε στη ζωή μας το Instagram και από κει και πέρα έχουμε Snapchat, Facetime και ένα σωρό άλλα κοινωνικά δίκτυα που φέρνουν τον κόσμο πιο κοντά. Η ραγδαία εξάπλωση των social media ήταν καθοριστική για τη δημοσιογραφία, την πολιτική, την κοινωνική αλληλεγγύη, τις εργασιακές σχέσεις και το μάρκετινγκ. Ωστόσο, έφερε και πολλά δεινά, όπως η μάστιγα των fake news, η πορνογραφία τύπου revenge porn, το bullying στα σχολεία που έγινε διαδικτυακό, η ρητορική του μίσους που βρήκε βήμα έκφρασης κι ένα σωρό ακόμα αρνητικές επιρροές που η διεθνής κοινότητα παλεύει να καταστείλει. Μπορεί να είμαστε όλοι διαδικτυακά ενωμένοι, αλλά η ιδιωτικότητα πάει περίπατο σιγά σιγά, όπως απέδειξε το σκάνδαλο Cambridge Analytica και η ανεπάρκεια του Μαρκ Ζάκερμπεργκ να το διαχειριστεί.

Δημοσιογραφία των πολιτών

Κάποτε έπρεπε να έχεις επαγγελματική δημοσιογραφική κάρτα για να λέγεσαι δημοσιογράφος, πλέον αρκεί να είσαι στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, να έχεις φουλ μπαταρία στο smartphone και έναν λογαριασμό σε Facebook, Twitter ή Instagram ή απλώς να διαθέτεις ένα μπλογκ. Τα σύγχρονα κινητά τηλέφωνα, λοιπόν, σε συνδυασμό με τα κοινωνικά δίκτυα, είχαν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της δημοσιογραφίας των πολιτών. Είδαμε την Αραβική Άνοιξη να ξεκινά και να ενισχύεται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, μέσα από τις καταγραφές των απλών πολιτών στα μπλογκ τους, που παρέθεταν φωτογραφίες και βίντεο απ’ όσα κοσμοϊστορικά γεγονότα συνέβαιναν. Είδαμε κόσμο πανικόβλητο να τρέχει ή να αιμορραγεί στα τρομοκρατικά χτυπήματα που συγκλόνισαν την Ευρώπη. Στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες, στη Γερμανία, στη Νίκαια, στο Στρασβούργο. Απλές μαρτυρίες από ευχάριστα ή δυσάρεστα γεγονότα της καθημερινότητας, καταγγελίες, φωτογραφίες και βίντεο που εξέθεταν παραβάτες ή εκθείαζαν καλούς ανθρώπους. Μαζικές προσκλήσεις για συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια. Όλα τα σημαντικά γεγονότα καταγράφηκαν στο διαδίκτυο μέσα από την επαγγελματική πένα των δημοσιογράφων αλλά και την απλή ματιά των πολιτών. Το ένα δεν απέκλεισε το άλλο.

Η ρητορική του… ψεύδους

Τα fake news και η διασπορά τους είναι ίσως το χειρότερο μειονέκτημα των κοινωνικών δικτύων. Ο αλγόριθμος δεν ρυθμίστηκε ποτέ σωστά, ώστε να εντοπίζει τις ψευδείς ειδήσεις. Μια ψεύτικη είδηση, ο θάνατος ενός διασήμου λόγου χάρη, μπορεί να κυκλοφορήσει σε παγκόσμιο επίπεδο σε λιγότερο από 30 λεπτά μέσα από συνεχείς κοινοποιήσεις σε Facebook και Twitter. Οι ψευδείς ειδήσεις δεν αντιμετωπίστηκαν με τη δέουσα σημασία από τους ιδρυτές των κοινωνικών δικτύων και μόνο όταν άρχισαν να επηρεάζουν την παγκόσμια πολιτική σκηνή θεωρήθηκαν επικίνδυνες για τη δημοκρατία. Έχει πλέον αποδειχθεί περίτρανα ότι τα fake news έχουν διαδραματίσει τον δικό τους ύπουλο ρόλο στην άνοδο του ευρωσκεπτικισμού, στην ενίσχυση του εθνικισμού και των ακραίων απόψεων, στο Brexit, στο αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών και στην ενίσχυση ενός «διαδικτυακού παρακράτους» το οποίο μέσα από τα τρολ του διασπείρει το μίσος μέσα από το ψέμα, διαμορφώνοντας, δυστυχώς, την πολιτική σκηνή τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Η τέχνη του να μην κάνεις… τίποτα

Στα τέλη του 2007 ένα νέο ριάλιτι έκανε την εμφάνισή του στις ΗΠΑ και ως τις αρχές του 2008 είχε φτάσει στην κορυφή του πίνακα τηλεθέασης. Ο λόγος για το «Keeping up with the Kardashians», που έφερε ένα νέου τύπου πρόγραμμα στην τηλεόραση και απέδειξε πως κάποιος μπορεί να πλουτίσει χωρίς να κάνει απολύτως τίποτα. Οι ιέρειες του «τίποτα», οι αδερφές Καρντάσιαν, είναι εκατομμυριούχες επειδή έβγαλαν την καθημερινότητά τους στην τηλεόραση. Χρειάστηκε βέβαια κι ένα πρόστυχο sex tape της Κιμ για μια αρχική διαφήμιση και το χρήμα ήρθε άφθονο, εύκολα.

Η άλλη πλευρά του… τίποτα

Στην απέναντι όχθη από τις αδερφές Καρντάσιαν η βασιλική οικογένεια της Βρετανίας. Τα παιδιά της Νταϊάνα μεγάλωσαν και μέσα στη δεκαετία έφεραν τις νύφες. Το σύμπαν σείστηκε το 2012, όταν ο Ουίλιαμ παντρεύτηκε την κοινή θνητή Κέιτ Μίντλετον. Σείστηκε όταν η τελευταία έφερε στον κόσμο ένα-ένα τα τρία παιδιά τους και σείστηκε ακόμα περισσότερο όταν ο ασυμβίβαστος Χάρι παντρεύτηκε την εναλλακτική, διαζευγμένη κοινή θνητή Μέγκαν Μαρκλ. Το Μπάκιγχαμ προσέγγισε πολύ τους νέους όρους του θεάματος κατά την τελευταία δεκαετία. Οι νύφες απέδειξαν ότι η Σταχτοπούτα είναι αληθινή και ενίσχυσαν τη βρετανική οικονομία απλώς και μόνο με την παρουσία τους. Τα Kate effect, Meghan effect, George effect, Charlotte effect, επηρέασαν τη γυναικεία και παιδική μόδα σε παγκόσμιο επίπεδο και ενίσχυσαν το φαινόμενο του royal tourism (βασιλικού τουρισμού) με μεγάλη κερδισμένη τη Βρετανία. Σε διεθνές επίπεδο, πάντως, επικρατεί η εξής άποψη για τα σύμβολα της μόδας: «Σε έναν κόσμο γεμάτο Καρντάσιαν, να είσαι μια Κέιτ ή μια Μέγκαν». Ή, ακόμα καλύτερα, σε έναν κόσμο γεμάτο Καρντάσιαν, Κέιτ και Μέγκαν, ας έχεις φωνή ή προσωπικότητα.

#MeToo

Το σκάνδαλο Χάρβεϊ Γουάινστιν απέδειξε αυτό που όλοι ξέραμε για το Χόλιγουντ: άνδρες σε θέσεις ισχύος εκμεταλλεύονται ερωτικά τις ανερχόμενες νεαρές σταρ. Από την Άσλεϊ Τζαντ ως την Γκουίνεθ Πάλτροου, σχεδόν όλες οι σταρ του Χόλιγουντ είχαν να διηγηθούν μια ιστορία επίμονης σεξουαλικής παρενόχλησης έως και βιασμού. Το φαινόμενο έλαβε τεράστιες διαστάσεις το 2017 με το hashtag MeToo (κι εγώ είμαι θύμα), ενώ το θέμα της παρενόχλησης αναδείχθηκε στους περισσότερους εργασιακούς τομείς. Εταιρείες τεχνολογίας, κοινοβούλια ανά τον κόσμο, χιλιάδες γυναίκες, απλές εργαζόμενες, μίλησαν ανοιχτά για το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία. Διαδήλωσαν, διαμαρτυρήθηκαν και δεν δίστασαν να καταδώσουν «θύτες». Σύμφωνα με τους «New York Times», έναν χρόνο μετά το #MeToo, 201 άνδρες έχασαν τις θέσεις ισχύος που κατείχαν, έπειτα από καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης. Πενήντα τέσσερις από αυτές καλύφθηκαν από γυναίκες, ενώ τον περασμένο Νοέμβριο για πρώτη φορά 90 εκλεγμένες γυναίκες μπαίνουν στο Κογκρέσο μετά τις ενδιάμεσες εκλογές. Οι «New York Times» εκθειάζουν το κίνημα MeToo για την εν λόγω εξέλιξη.

#BlackLivesMatter

Ακόμα ένα κίνημα που επιχείρησε να αλλάξει τη ροή της Ιστορίας προήλθε από τις ΗΠΑ. Αρχικά είχε σαν στόχο τη διαμαρτυρία απέναντι στην αστυνομική βία που βίωναν οι Αφροαμερικανοί στις ΗΠΑ. Η δολοφονία του 18χρονου Μάικλ Μπράουν στην πόλη Φέργκιουσον από έναν 28χρονο αστυνομικό πυροδότησε το 2014 πολλές αντιδράσεις, διαδηλώσεις και μια γενικευμένη αγανάκτηση από τους Αφροαμερικανούς για τον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Για πολλές ημέρες μεγάλες πόλεις της Αμερικής φλέγονταν από επεισόδια και πορείες, ενώ το κίνημα βρήκε θέση και στο Χόλιγουντ, όπου έγινε θέμα σε πολλές τηλεοπτικές σειρές.

«Χακτιβισμός» και Anonymous

Το μεγαλύτερο διαδικτυακό κίνημα της εποχής άρχισε να ασκεί την επιρροή του από το 2008. Οι Anonymous, μία αποκεντρωμένη ομάδα χάκερ που δρα σε παγκόσμιο επίπεδο, δήλωσαν ότι θα εξαπέλυαν επιθέσεις σε κυβερνήσεις, υπηρεσίες και οργανισμούς που δεν λειτουργούν εντός του δημοκρατικού πλαισίου. Οι Anonymous επιτέθηκαν διαδικτυακά στην Εκκλησία της Σαϊεντολογίας το 2008, οπότε και έγιναν ευρέως γνωστοί, έκτοτε στο στόχαστρό τους έχουν μπει πολλαπλοί λογαριασμοί του ISIS στα κοινωνικά δίκτυα, οι κυβερνήσεις του Ισραήλ, της Τυνησίας, της Ουγκάντας, του Ιράν κ.λπ. Οι Anonymous έχουν εναντιωθεί πολλές φορές στην ακραία ισλαμική οργάνωση ISIS. Μετά από τρομοκρατικά χτυπήματα έχουν χακάρει λογαριασμούς τζιχαντιστών στα κοινωνικά δίκτυα. Η επιτυχημένη σειρά «Mr. Robot» βασίστηκε στη λογική του κινήματος των Anonymous. Ένας μέλος του κινήματος δήλωσε πως η εν λόγω σειρά αποτελεί την πιο ακριβή αποτύπωση της κουλτούρας των χάκερ και ειδικότερα των Anonymous.

Στον βωμό της αλήθειας

Το 2006 ο Τζούλιαν Ασάνζ, ιδρυτής των Wikileaks, έδωσε έναν νέο ορισμό στην έννοια της αλήθειας, δημοσιεύοντας διαρκώς στην πλατφόρμα των Wikileaks απόρρητα έγγραφα που αφορούσαν κυβερνήσεις. Ο Έντουαρντ Σνόουντεν υιοθέτησε τη λογική του Ασάνζ και το 2013 διέρρευσε άπειρες πληροφορίες προερχόμενες από την αμερικανική NSA, μεταξύ αυτών και το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων από την NSA σε συνεργασία με εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, που περιλάμβανε τηλεφωνικές υποκλοπές σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Οι «υπέρμαχοι» της αλήθειας διώκονται από τις χώρες τους και θεωρούνται προδότες. Γι’ άλλους, ωστόσο, είναι ήρωες, με την έννοια ότι έφεραν στο φως πολλές απόρρητες πληροφορίες οι οποίες στα χέρια επιτηδείων θα μπορούσαν ακόμη και να καταστρέψουν τον πλανήτη.

Γυναίκες του κόσμου

Από τις Ρωσίδες Pussy Riot μέχρι τη βραβευμένη με Νόμπελ Μαλάλα Γιουσαφζάι, οι γυναίκες σε χώρες που δεν θεωρούνται δημοκρατικές έχουν διεκδικήσει τα τελευταία χρόνια περισσότερο από κάθε άλλη φορά τα αυτονόητα δικαιώματά τους. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση, το δικαίωμα της ισότητας απέναντι στους άνδρες, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, γενικότερα από την εμφάνιση μέχρι την πνευματική ανάπτυξη. Οι Pussy Riot ιδρύθηκαν το 2011 και από τότε ποστάρουν στο διαδίκτυο βιντεοκλίπ που αφορούν τον φεμινισμό ή τα δικαιώματα των γκέι, ενώ αντιτίθενται στις μη δημοκρατικές μεθόδους του Ρώσου Προέδρου Πούτιν. Μέλη του ακτιβιστικού κινήματος φυλακίστηκαν και σχεδόν βασανίστηκαν στις φυλακές. Η ιδεολογία τους παραμένει, οι γυναίκες δεν φοβούνται και κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε κάθε σημαντικό γεγονός.

Η Μαλάλα Γιουσαφζάι από το Πακιστάν πυροβολήθηκε από Ταλιμπάν διότι στην ηλικία των 12 ετών έγραφε στο μπλογκ του BBC για τα δικαιώματα των κοριτσιών στην εκπαίδευση στη Μέση Ανατολή. Η δολοφονική επίθεση κατέστησε παγκοσμίως διάσημη τη Μαλάλα, που βραβεύτηκε, έγραψε βιβλίο και πλέον διαχειρίζεται ένα μεγάλο κεφάλαιο, πραγματοποιώντας δράσεις για την εκπαίδευση των γυναικών στο Πακιστάν. Η Νάντια Μουράντ, η Ιρακινή Γεζίντι που απήχθη το 2014 από το Ισλαμικό Κράτος, έπειτα από άπειρους βιασμούς και κακοποιήσεις κατόρθωσε να αποδράσει και έγινε σύμβολο ακτιβιστικής δράσης για τις γυναίκες και τα παιδιά που βίωσαν το ίδιο μαρτύριο μ’ εκείνη. Η Μουράντ βρήκε τη φωνή της στον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο, βραβεύτηκε και έδωσε όλα τα χρήματα που κέρδισε για τις γυναίκες και τα παιδιά θύματα της μαζικής γενοκτονίας από το Ισλαμικό Κράτος. Οι γυναίκες αυτές αλλάζουν τη ροή της Ιστορίας εκ μέρους όλων των καταπιεσμένων γυναικών, που κατοικούν ως επί το πλείστον σε χώρες της Ανατολής.

Οι θεματοφύλακες της αλήθειας

Με την ανακήρυξη του φετινού «Προσώπου της Χρονιάς» από το περιοδικό «Time», ένα κίνημα υπέρ της αλήθειας και υπέρ των δημοσιογράφων που θυσιάζουν τη ζωή τους γι’ αυτήν δημιουργήθηκε. Ο Τζαμάλ Κασόγκι δολοφονήθηκε μαρτυρικά από την κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας για την κριτική που ασκούσε σε αυτήν μέσω της «Washington Post», ενώ η 55χρονη Φιλιππινέζα Μαρία Ρέσα στοχοποιήθηκε από την κυβέρνηση της χώρα της για το μπλογκ που διατηρούσε και από το οποίο ασκούσε κριτική στον Πρόεδρο Ντουτέρτε. Η κυβέρνηση προσπαθεί απεγνωσμένα ακόμη και σήμερα να σιγήσει τη φωνή της Ρέσα. Στην Ανάπολις των ΗΠΑ πέντε δημοσιογράφοι της εφημερίδας «Capital» δολοφονήθηκαν, με τους συναδέλφους τους να δηλώνουν ότι «θα τη βγάλουμε την καταραμένη εφημερίδα αύριο» στη μνήμη των συναδέλφων που χάθηκαν, για χάρη της αλήθειας. Στη Μιανμάρ δύο ρεπόρτερ του Reuters φυλακίστηκαν για επτά χρόνια διότι αποκάλυψαν την αλήθεια για τους θανάτους δέκα μουσουλμάνων Ροχίνγκια, αψηφώντας τους νόμους του κράτους ότι η δημοσιογραφία είναι παράνομη. Οι δολοφόνοι καταδικάστηκαν σε δέκα έτη φυλάκιση και οι δημοσιογράφοι σε επτά. Η Βικτόρια Μαρίνοβα από τη Βουλγαρία δολοφονήθηκε γιατί αποκάλυψε σε εκπομπή της εκτεταμένη διαφθορά της κυβέρνησης της Βουλγαρίας και κατασπατάληση ευρωπαϊκών κονδυλίων. Η Δάφνη Καρουάνα Γκαλίσια από τη Μάλτα δολοφονήθηκε ερευνώντας τα Panama Papers και ο Γιαν Κούτσιακ από τη Σλοβακία ερευνώντας υπόθεση διαφθοράς της κυβέρνησης στη χώρα του. Η αλήθεια σκοτώνει, αλλά η αλήθεια έχει γίνει και το ζητούμενο κατά την τελευταία δεκαετία. Οι θεματοφύλακες της αλήθειας δεν είναι μόνο τα «πρόσωπα της χρονιάς» αλλά τα «πρόσωπα της δεκαετίας». Είναι τα πρόσωπα που δημιουργούν τις ιδέες, τις διακινούν, και ακόμα και μετά τον θάνατό τους οι ιστορίες τους εμπνέουν και δίνουν το έναυσμα για την αλλαγή προς το καλύτερο.