Smartphones: Εργαλεία απελευθέρωσης ή σκλαβιάς;

Φέτος συμπληρώνονται 27 χρόνια από τότε που στην Ελλάδα εισήχθη η κινητή τηλεφωνία και πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Στα μέσα του 1993 το κόστος απόκτησης και λειτουργίας ενός κινητού τηλεφώνου ήταν απαγορευτικό για τη συντριπτική πλειονότητα των καταναλωτών. Τα κινητά τηλέφωνα ήταν ογκώδη, το δίκτυο εξαιρετικά περιορισμένο, οι δυνατότητες αστείες σε σχέση με σήμερα: με τα κινητά μπορούσε κάποιος να κάνει τηλεφωνήματα, άντε να στείλει και SMS.

Σήμερα στις τσέπες των ρούχων μας σχεδόν οι πάντες έχουμε πανίσχυρες συσκευές, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό υποκαθιστούν τους προσωπικούς υπολογιστές. Με τα κινητά τηλέφωνά μας μπορούμε να συνδεόμαστε ασύρματα με το διαδίκτυο, να λαμβάνουμε και να στέλνουμε e-mail, να μπαίνουμε σε τραπεζικές υπηρεσίες και να εκτελούμε συναλλαγές, να επικοινωνούμε με άλλους χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορούμε να τραβήξουμε φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης και να τις μοιραστούμε με άλλους, μέσω ειδικών εφαρμογών, ακόμα και να ελέγχουμε άλλες «έξυπνες» συσκευές.

Πλέον οι κοινωνικοί επιστήμονες μιλούν για μια γενιά ανθρώπων που είναι «συνδεδεμένοι» με ομφάλιο λώρο τις συσκευές κινητής τηλεφωνίας. Μάλιστα, πλέον υπάρχουν παιδιά τα οποία θεωρούν απίστευτο το ότι κάποτε τα κινητά τηλέφωνα ήταν συσκευές όπου το input γινόταν με φυσικά πλήκτρα και όχι μέσω αγγίγματος σε μια οθόνη. Οι παλιότεροι θα θυμούνται ότι κάποτε ο «αγώνας» μεταξύ των κατασκευαστών γινόταν στο επίπεδο της δημιουργίας όλο και πιο μικρών συσκευών, ενώ σήμερα ο στόχος είναι τα τηλέφωνα να μοιάζουν να είναι ολόκληρα μια οθόνη.

Η επανάσταση του iPhone

Όταν ο CEO της Apple Στιβ Τζομπς παρουσίασε το 2007 το πρώτο iPhone, η περιγραφή που του έκανε ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που κυριαρχεί σήμερα. Δεν το ονόμασε καν smartphone, αλλά είπε ότι πρόκειται για συνδυασμό τριών διαφορετικών συσκευών: «ένα iPod (σ.σ.: μηχανή αναπαραγωγής media της Apple) με μεγάλη οθόνη και έλεγχο αφής», «ένα επαναστατικό κινητό τηλέφωνο» και «έναν καινοτόμο διαδικτυακό communicator», ενώ, ακολουθώντας σταθερά την πολιτική που εφάρμοζε στην Apple, δεν έδειχνε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη σε εφαρμογές τρίτων.

Μπροστά στην επιτυχία του iPhone, 84 επιχειρήσεις με αρχηγό την Google σχημάτισαν τον Νοέμβριο του 2007 τη Συμμαχία των Ανοιχτών Συσκευών Τηλεφωνίας (Open Handset Alliance), αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα και το Android, το λειτουργικό σύστημα πάνω στο οποίο θα αναπτύσσονταν οι συσκευές τους. Σήμερα το Android είναι το δημοφιλέστερο σύστημα, καθώς σε αυτό στηρίζονται περίπου 2 δισεκατομμύρια συσκευές στον κόσμο.

Η εξέλιξη των iPhone και των Android συσκευών συνεχίστηκε με φρενήρη ρυθμό, με αποτέλεσμα σήμερα οι καταναλωτές να έχουν να επιλέξουν από μια τεράστια γκάμα smartphones, από συσκευές για απλή καθημερινή χρήση μέχρι συσκευές που θεωρούνται κατάλληλες για επιχειρήσεις, κινητά που οι φωτογραφικές μηχανές τους συγκρίνονται με επαγγελματικές μηχανές, συσκευές που απευθύνονται κυρίως σε gamers… o κατάλογος πραγματικά δεν έχει τέλος.

Ο εθισμός

Από την αρχή της παρουσίας τους τα κινητά τηλέφωνα άλλαξαν τον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων και σταδιακά άρχισαν να αλλάζουν και τις κοινωνίες. Δεκάδες επαγγελματικοί κλάδοι επηρεάστηκαν σοβαρά από τις συσκευές αυτές, ενώ οι εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας επικεντρώνονται πλέον στα χαρακτηριστικά που τα smartphones έφεραν, δηλαδή στη φορητότητα, τη μεγάλη υπολογιστική ισχύ με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, στη δημιουργία υβριδικών συσκευών που θα συνδυάζουν το σχετικά μικρό μέγεθος ενός κινητού με τις λειτουργίες ενός tablet ή και ενός μικρού laptop.

Παράλληλα, ωστόσο, τα κινητά, και ιδίως τα smartphones, έχουν αποκτήσει… εθιστικές ιδιότητες πάνω στους χρήστες τους. Μια έρευνα του 2016 στη Βρετανία έδειξε ότι σε καθημερινή βάση ελέγχουμε το κινητό μας 253 φορές, συνήθως για να δούμε τι υπάρχει σε κάποια εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, Instagram κ.λπ.), για να ελέγξουμε τον λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μας, για να κάνουμε e-shopping ή για να παίξουμε κάποιο παιχνίδι. Λειτουργίες όπως η ομιλία ή το browsing στο διαδίκτυο έχουν μπει στο παρασκήνιο.

Κοινωνικοί επιστήμονες και ψυχολόγοι χρησιμοποιούν ανοιχτά πλέον τον όρο «εθισμός» για να περιγράψουν τη σχέση μας με τα κινητά τηλέφωνα. Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση τους προκαλεί σε ορισμένους ανθρώπους συμπτώματα παρόμοια με αυτά της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, αλλά και «στερητικά σύνδρομα» αν για κάποιον λόγο χάσουν την πρόσβαση στις συσκευές τους. Ακόμα και σε στιγμές που οι ίδιοι οι χρήστες των κινητών γνωρίζουν ότι δεν πρέπει να τα χρησιμοποιούν, η πλειονότητά τους το κάνει έτσι κι αλλιώς.

Άγχος

Ταυτόχρονα έχει διαπιστωθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα κινητά τηλέφωνα αυξάνουν το άγχος των χρηστών τους, κυρίως, δε, αυτών που τα χρησιμοποιούν για επαγγελματικούς λόγους. Μηνύματα, τηλεφωνήματα και e-mail μέσα στη νύχτα, άγχος για την ταχύτητα σύνδεσης με το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας, νεύρα για κλήσεις που δεν απαντήθηκαν, όλα αυτά είναι φαινόμενα που παρατηρούνται όλο και πιο συχνά και τα οποία δείχνουν ότι το κινητό από εργαλείο δουλειάς γίνεται σταδιακά εργαλείο σκλαβιάς.

Το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο, που πρόσφατα σε πολλές συσκευές Android η Google εγκατέστησε μια νέα εφαρμογή με το όνομα Screen Time. Η εφαρμογή αυτή δείχνει στον ιδιοκτήτη της συσκευής πόση ώρα ξοδεύει κοιτάζοντας το κινητό του, τι κάνει αυτό το διάστημα, και τον παρακινεί να μειώσει τον χρόνο αυτόν, εν ολίγοις να κλείνει το κινητό του.

Ακόμα πιο ακραίες λύσεις προτείνουν άλλοι ειδικοί: συστήνουν να αφαιρέσουμε από τα smartphones μας όλες εκείνες τις εφαρμογές που ασυνείδητα μας παρακινούν να τα χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο, από τα social media μέχρι το e-mail και τα παιχνίδια, προχωρώντας σε μια πιο «μινιμαλιστική» χρήση των συσκευών αυτών, σπάζοντας την αόρατη αλυσίδα του «εθισμού» με τα κινητά μας τηλέφωνα.