Η δημοσιογραφία στο απόσπασμα

Με τίτλο «Μια αποφασιστική δεκαετία για τη δημοσιογραφία» δημοσιεύτηκε πριν από μία εβδομάδα η ετήσια αναφορά για την ελευθερία του Τύπου (2020 World Press Freedom Index) από τον διεθνή οργανισμό Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders). Η φετινή αναφορά εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα μίντια σε 180 χώρες, δίνοντας βαρύτητα στις πολλαπλές κρίσεις που διέρχεται ο κόσμος και κυρίως στον τρόπο με τον οποίο καλύφθηκε από τα ΜΜΕ η πανδημία του κορονοϊού.

Στην ανάλυσή τους οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα επισημαίνουν ότι η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική για την ελευθερία του Τύπου, καθώς πολλές παράλληλες κρίσεις επηρεάζουν το επάγγελμα του δημοσιογράφου σε παγκόσμιο επίπεδο. Γεωπολιτικές κρίσεις, τεχνολογικές κρίσεις, κρίσεις στη δημοκρατία, κρίσεις εμπιστοσύνης και οικονομικές κρίσεις, στις οποίες φέτος προστίθεται και η παγκόσμια κρίση στη δημόσια υγεία, συνθέτουν ένα δυστοπικό τοπίο για την εξέλιξη της δημοσιογραφίας.

«Εισερχόμαστε σε μία δεκαετία καθοριστική για τη δημοσιογραφία, η οποία καλείται να καλύψει κρίσεις που πρόκειται να επηρεάσουν το μέλλον της» αναφέρει ο γενικός γραμματέας των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, Κριστόφ Ντελουάρ, ο οποίος προσθέτει: «Η επιδημία του κορονοϊού αντικατοπτρίζει πολλούς αρνητικούς παράγοντες που απειλούν το δικαίωμα του πολίτη στην αξιόπιστη πληροφόρηση».

Στην ανάλυση αναδεικνύεται η σχέση μεταξύ της καταστρατήγησης της ελευθερίας του Τύπου και της εξέλιξης της πανδημίας του κορονοϊού, εφόσον κάποιες χώρες αφενός δεν επέτρεψαν την αντικειμενική κάλυψη της εξέλιξης της πανδημίας, αφετέρου ψήφισαν νόμους προκειμένου να καταπιέσουν δημοσιογράφους ώστε να μη δίνουν αληθινές πληροφορίες αναφορικά με κρούσματα και θανάτους από τον κορονοϊό.

Σύμφωνα με την αναφορά, στην κορυφή της κατάταξης των χωρών που προασπίζονται την ελευθερία του Τύπου είναι η Νορβηγία, η Φινλανδία, η Δανία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Τζαμάικα, η Κόστα Ρίκα, η Ελβετία, η Νέα Ζηλανδία, η Πορτογαλία, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Εσθονία, η Ισλανδία, ο Καναδάς και το Λουξεμβούργο, η Γαλλία βρίσκεται στην 34η θέση, το Ηνωμένο Βασίλειο στην 35η, η Ιταλία στην 41η, οι ΗΠΑ στην 45η, η Ελλάδα στην 65η, η Ουγγαρία του Όρμπαν έρχεται 89η, ενώ στις τελευταίες θέσεις είναι, μεταξύ άλλων, η Τουρκία (154η), η Αίγυπτος (166η), η Σαουδική Αραβία (170ή), το Ιράν (173η), η Κίνα (177η) και η Νότια Κορέα (180ή). Η πανδημία του κορονοϊού ανέδειξε ακόμη περισσότερο την ανελευθερία στα μίντια των χωρών των τελευταίων θέσεων, με την έλλειψη αντικειμενικής πληροφόρησης να επηρεάζει και τις ευρωπαϊκές χώρες που βρίσκονται στις πρώτες 40 θέσεις της λίστας για την ελευθερία του Τύπου.

Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι η πιο φιλική για τους δημοσιογράφους και την ελευθερία του Τύπου ήπειρος, με τη Βόρεια Αμερική να ακολουθεί. Οι ασιατικές χώρες ήταν αυτές στις οποίες για το 2019 και τις αρχές του 2020 σημειώθηκαν οι περισσότερες παραβάσεις ως προς την αντικειμενική κάλυψη των ειδήσεων από τα μίντια.

Γεωπολιτικές κρίσεις

Σύμφωνα με την ανάλυση των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, μία από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η δημοσιογραφία είναι οι γεωπολιτικές κρίσεις που επιβάλλονται από ηγέτες μη δημοκρατικών καθεστώτων και οδηγούν σε λογοκρισία. Η Κίνα, που προσπαθεί να εγκαθιδρύσει μια νέα τάξη πραγμάτων στα μίντια, εφαρμόζει έλεγχο στην πληροφόρηση, γεγονός που αναδείχθηκε παγκοσμίως κατά την πανδημία του κορονοϊού, με τα κρούσματα να θεωρούνται πλασματικά, τους θανάτους να αναθεωρούνται προς τα πάνω και γενικά να μην υπάρχει εμπιστοσύνη για την εγκυρότητα των πληροφοριών στη χώρα από την οποία ξεκίνησε η πανδημία. Το εν λόγω γεγονός αποτελεί μία από τις αιτίες που πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως και οι ΗΠΑ, οδηγήθηκαν σε τραγικές συνέπειες ως προς την εξέλιξη της πανδημίας. Η Κίνα, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος είναι οι χώρες με τους περισσότερους φυλακισμένους δημοσιογράφους και μπλόγκερ. Η ελεύθερη πληροφόρηση δεν υπάρχει και όποιος επιθυμεί να πει την αλήθεια ενδέχεται να υποστεί δυσάρεστες συνέπειες από τα καθεστώτα των συγκεκριμένων χωρών.

Τεχνολογικές κρίσεις

Κυβερνητική προπαγάνδα και fake news που διαδίδονται κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων είναι μία ακόμη από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η δημοσιογραφία την προσεχή δεκαετία. Χιλιάδες κυβερνητικά τρολ αναλαμβάνουν το καθήκον να παραπληροφορήσουν τους πολίτες, στρέφοντας την κοινή γνώμη όπου επιθυμεί η εκάστοτε κυβέρνηση. Ρωσία, Ινδία, Φιλιππίνες και Βιετνάμ είναι οι χώρες που κάνουν χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου, με τους ιθύνοντες των κοινωνικών δικτύων να μην μπορούν να ελέγξουν τις ψευδείς ειδήσεις και την παραπληροφόρηση.

Κρίση στη δημοκρατία

Οι αναλύσεις των δύο προηγούμενων ετών των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα ανέδειξαν τη ρητορική του μίσους που διογκώνεται σε πολλές χώρες, αλλά και το μίσος που τρέφουν κυβερνήσεις απέναντι σε δημοσιογράφους που ασκούν κριτική. Το μίσος για τη δημοσιογραφία και η προσπάθεια των καθεστώτων για εξευτελισμό δημοσιογράφων οδηγούν σε κρίση της δημοκρατίας. Ο Τραμπ στις ΗΠΑ και ο Μπολσονάρο στη Βραζιλία εξακολουθούν να υποβιβάζουν και να υποτιμούν τα μίντια, ακόμα και μέσω προσωπικών επιθέσεων σε δημοσιογράφους. Ο Μπολσονάρο μαζί με τους συνεργάτες του επιχειρούν διαδικτυακές επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων που προσπαθούν να διαδώσουν την αλήθεια ή να ασκήσουν κριτική στο καθεστώς, ενώ οι εν λόγω επιθέσεις έχουν ενταθεί με την πανδημία του κορονοϊού, αφού ο Βραζιλιάνος ηγέτης κατηγορεί τα μίντια για την πρόκληση υστερίας και πανικού.

Κρίση εμπιστοσύνης και οικονομική κρίση

Ο τρόπος με τον οποίο οι ηγέτες συμπεριφέρονται απέναντι στα μίντια παρασύρει τους πολίτες σε ανάλογη συμπεριφορά. Ο συνεχής πόλεμος εναντίον των ΜΜΕ από κάποιες κυβερνήσεις ωθεί τους πολίτες στο να μην εμπιστεύονται τους «εργάτες» της ενημέρωσης. Σε όλες αυτές τις κρίσεις έρχεται να προστεθεί και η οικονομική, η οποία εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού θα ενισχυθεί. Πολλά μίντια βάζουν λουκέτο και η έγκυρη και έγκριτη πληροφόρηση αποδυναμώνεται.

Η Κίνα και η παραπληροφόρηση για τον κορονοϊό

Η Κίνα, που βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της λίστας, φαίνεται πως αρνείται να πάρει το μάθημα αναφορικά με την εξέλιξη της πανδημίας, η οποία διευκολύνθηκε εξαιτίας της λογοκρισίας και της καταπίεσης των δημοσιογράφων. Το Πεκίνο χρησιμοποίησε την κρίση της πανδημίας για να ενισχύσει τον έλεγχό του στα μίντια, απαγορεύοντας τη δημοσιοποίηση οποιασδήποτε αναφοράς για τον κορονοϊό, ιδιαίτερα σε ό,τι είχε να κάνει με τον τρόπο αντιμετώπισής του από την κυβέρνηση. Όλα τα μίντια ελέγχονται από το Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ, όπως αναφέρεται στην έκθεση των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ μέσω της τεχνολογίας κατόρθωσε να ελέγξει, εκτός από την πληροφόρηση, ακόμα και τις κινήσεις των πολιτών, χρησιμοποιώντας ως άλλοθι την πανδημία του κορονοϊού. Ανάμεσα στους περίπου 100 φυλακισμένους δημοσιογράφους στην Κίνα αρκετοί είναι εκείνοι οι οποίοι συνελήφθησαν για ειδήσεις και ρεπορτάζ που είχαν σχέση με τον κορονοϊό. Η κυβέρνηση έχει λογοκρίνει επίσης πολλές κοινοποιήσεις στα κοινωνικά δίκτυα οι οποίες εμφανίζουν hashtags που έχουν σχέση με την πανδημία. Τέλος, η αντιμετώπιση ακόμα και των ξένων ανταποκριτών έχει αυστηροποιηθεί τους τελευταίους μήνες, με 16 ρεπόρτερ να έχουν απελαθεί από τη χώρα από την αρχή της χρονιάς.