11/9 Η ώρα του μίσους - Free Sunday
11/9 Η ώρα του μίσους

11/9 Η ώρα του μίσους

«Η αγάπη, η φιλία και ο θαυμασμός δεν ενώνουν τους ανθρώπους τόσο, όσο το κοινό μίσος για κάτι». Η σπουδαία ρήση του Ρώσου συγγραφέα Άντον Τσέχωφ συμπυκνώνει μερικές δεκαετίες ιστορίας. Ο αόρατος εχθρός που μισούμε όλοι μαζί και μας ωθεί να ανήκουμε σε μία κοινή ομάδα είναι πίσω από τρομοκρατικές επιθέσεις, εξαντλητικούς πολέμους, προσφυγικά κύματα, νοοτροπία ξενοφοβίας. Το μόνο που μένει στον άνθρωπο είναι η επίπλαστη αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα που εκτιμά περισσότερο τους κοινούς εχθρούς παρά τους κοινούς εγκάρδιους φίλους. Ο παραλογισμός του μίσους άλλαξε τη ροή της ιστορίας άπειρες φορές, μόνο που την 11η Σεπτεμβρίου αυτό το μίσος βρήκε πρόσφορο έδαφος ακόμα και στις ψυχές των υπέρμαχων φιλάνθρωπων, ανοίγοντας έναν επικίνδυνο δρόμο προς τον εκφυλισμό της ανθρώπινης φύσης.

Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2001. Αποφράδα μέρα. Όλοι θυμόμαστε που ήμασταν και τι κάναμε εκείνη την ημέρα. 19 τρομοκράτες, μέλη της οργάνωσης Αλ Κάιντα, επιβιβάστηκαν το πρωί σε τέσσερα εμπορικά αεροσκάφη που εκτελούσαν εσωτερικές πτήσεις στις ΗΠΑ. Οι 4 από τους 19 είχαν εκπαιδευτεί ως πιλότοι σε πτητικές ακαδημίες της Αμερικής. Οι υπόλοιποι θα είχαν το ρόλο των εκφοβιστών σε περίπτωση που κάποιος πρόβαλλε αντίσταση.

Η πρώτη πτήση της American Airlines απογειώθηκε στις 07.59 από το αεροδρόμιο της Βοστώνης και έπεσε πάνω στον Βόρειο ουρανοξύστη του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στις 08.46.

Ώσπου οι Αρχές να καταλάβουν τι έχει συμβεί, στις 09.03 ένα δεύτερο αεροπλάνο της United Airlines σφηνώθηκε στον Νότιο ουρανοξύστη. Μισή ώρα αργότερα, ένα τρίτο αεροπλάνο έπεσε στο δυτικό κτίριο του Πενταγώνου ενώ η τέταρτη πτήση, η περίφημη Πτήση 93 που είχε στόχο το Καπιτώλιο, συνετρίβη σε ένα χωράφι. Οι επιβάτες είχαν καταλάβει το διεστραμμένο σενάριο των αεροπειρατών και προσπάθησαν να επέμβουν. Η επέμβασή τους οδήγησε στην πτώση του αεροπλάνου.

Ο θρήνος

2.977 άτομα σκοτώθηκαν από το μεγαλύτερο τρομοκρατικό χτύπημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι περισσότεροι ήταν εργαζόμενοι που βρίσκονταν στους Δίδυμους Πύργους εκείνη την Τρίτη το πρωί. Συνολικά 1.106 νεκροί δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί. Μόλις την περασμένη Πέμπτη οι αμερικανικές Αρχές ταυτοποίησαν δύο ακόμη αγνοούμενους μέσω DNA, ωστόσο περισσότερες από 1.000 οικογένειες περίπου δεν είχαν την ευκαιρία να αποχαιρετήσουν με τον τρόπο που επιθυμούσαν τους δικούς τους ανθρώπους.

Η τρομοκρατική επίθεση στην καρδιά των ΗΠΑ προκάλεσε ένα ντόμινο εξελίξεων σε όλα τα επίπεδα. Εξελίξεις των οποίων ο απόηχος επηρέασε και εξακολουθεί να επηρεάζει ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα.

Πόλεμος κατά της τρομοκρατίας

Οι μυστικές υπηρεσίες ταυτοποίησαν τους τρομοκράτες της Αλ Κάιντα, οργάνωση την οποία υποστήριζαν και ενίσχυαν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Ο πρόεδρος Μπους απαίτησε από τους Ταλιμπάν την παράδοση του αρχηγού της Αλ Κάιντα, Οσάμα Μπιν Λάντεν, στις αρχές των ΗΠΑ, όταν οι τελευταίοι αρνήθηκαν, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ ξεκίνησαν την Επιχείρηση Ελευθερία – Operation Enduring Freedom, όπως ονομάστηκε επίσημα από την αμερικανική κυβέρνηση ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας.

Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν έληξε πρόσφατα με τα αμερικανικά στρατεύματα να αποχωρούν και τους Ταλιμπάν να καταλαμβάνουν σε ελάχιστες ημέρες την Καμπούλ, προκαλώντας φόβο και απόγνωση σε πολλούς Αφγανούς πολίτες, κυρίως γυναίκες και παιδιά.

20 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας δεν κερδήθηκε ποτέ. Το διαφωτιστικό ντοκιμαντέρ του Netflix «Σημείο καμπής: Η 11η Σεπτεμβρίου και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Μέσα σε πέντε ωριαία επεισόδια, αποτυπώνει τις απόψεις κυβερνητικών στελεχών της κυβέρνησης Μπους, πρακτόρων της CIA και του FBI, πρώην μελών της Αφγανικής κυβέρνησης, μελών των Ταλιμπάν, απλών πολιτών και ανθρώπων που επιβίωσαν από τις επιθέσεις.

Είκοσι χρόνια μετά, Αφγανιστάν και ΗΠΑ βρέθηκαν πάλι στην αρχή, «ο κόσμος γίνεται μάρτυρας των αποκαρδιωτικών εικόνων με ανθρώπους να κρέμονται από τις ρόδες αεροσκαφών στο Αφγανιστάν σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εγκαταλείψουν τη χώρα που κατέλαβαν ξανά οι Ταλιμπάν. Μετά τον πιο χρονοβόρο πόλεμο στην ιστορία των ΗΠΑ, που κόστισε μερικά τρισεκατομμύρια δολάρια. Έπειτα από τον χαμό χιλιάδων Αμερικανών στρατιωτών και εκατοντάδων χιλιάδων Αφγανών, οι Ταλιμπάν κατέλαβαν τη χώρα λίγες ημέρες μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Καθώς αυτό το Σάββατο σηματοδοτείται το τέλος μιας εποχής, πρέπει να αναστοχαστούμε πώς μας άλλαξε αυτή η μέρα ως ανθρώπους και πολίτες αυτής της χώρας», επισημαίνει ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ Μπράιαν Κναπενμπέργκερ.

Η αλλαγή

Η 11η Σεπτεμβρίου δεν άλλαξε μόνο τις ΗΠΑ και τους πολίτες της. Άλλαξε τη νοοτροπία, τη συλλογική ψυχολογία, την ανθρώπινη φύση στον πυρήνα της.

Έρευνες που πραγματοποιήθηκαν έξι μήνες και ένα χρόνο μετά τις επιθέσεις έδειξαν πως πάνω από το 10% του πληθυσμού που δεν είχε βιώσει απευθείας τα χτυπήματα και κατοικούσε εκτός Νέας Υόρκης και Ουάσιγκτον παρουσίασε Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Έξι μήνες μετά τις επιθέσεις, το 75% του αμερικανικού πληθυσμού εξέφραζε την ανησυχία του και τον φόβο πως μπορεί κάτι να συμβεί στους ίδιους και τις οικογένειές τους. Το κλίμα ανασφάλειας ενισχύθηκε τα επόμενα έτη με τα τρομοκρατικά χτυπήματα σε Λονδίνο, Παρίσι και Βρυξέλλες. Το modus operandi παρόμοιο. Τρομοκράτες, στο όνομα της υποτιθέμενης θρησκευτικής τους πίστης, προκαλούσαν όσο περισσότερες απώλειες μπορούσαν πέφτοντας και οι ίδιοι σε ένα ανεξήγητο καθήκον. Τα χτυπήματα ήταν τόσο μαζικά που επί της ουσίας συμβόλιζαν την αντίθεση και το μίσος απέναντι σε έναν τρόπο ζωής, απέναντι σε μια νοοτροπία, απέναντι σε ένα ιδεολογικό οπλοστάσιο. Αυτό της Δύσης. Η αμφιβολία που φυτεύτηκε στο μυαλό των ανθρώπων έδωσε έρεισμα στην ξενοφοβία και στην εναντίωση απέναντι σε μουσουλμάνους, Άραβες, κατοίκους προερχόμενους από τη Μέση Ανατολή.

Τα εγκλήματα μίσους στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατακόρυφα. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε τα επόμενα χρόνια μετά τις επιθέσεις, περισσότεροι από 20% των Αραβοαμερικανών κατοίκων είχαν δηλώσει πως έπεσαν θύματα ρατσιστικής βίας. Το 48% των Αμερικανών μουσουλμάνων δήλωσαν πως η καθημερινότητά τους άλλαξε ραγδαία μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ενώ το 57% δήλωσαν πως είχαν βιώσει ρατσισμό και προκατάληψη ιδίως σε ό,τι αφορούσε το εργασιακό περιβάλλον. Η καχυποψία μεταξύ των πολιτών στις δυτικές κοινωνίες ήταν διάχυτη και δικαιολογημένη.

Όταν στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου κυριαρχούν αρνητικά συναισθήματα όπως λόγου χάρη ο φόβος ή ο θυμός, ενεργοποιείται το ένστικτο της επιβίωσης και η ανοχή σε καταστάσεις κάμπτεται. Η λογική σκέψη περιορίζεται καθώς ο φόβος καλεί το άτομο σε ένα και μόνο καθήκον, να προστατέψει τον εαυτό του και τους δικούς του.

Οι συνέπειες που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου ήταν τραγικές. 18.000 άτομα εμφάνισαν ασθένειες ως αποτέλεσμα της τοξικής σκόνης που ήταν διάχυτη στον αέρα κατά τα επόμενα έτη. Το 30-40% των εγκύων που εισέπνευσαν τοξική σκόνη γέννησαν παιδιά με προβλήματα στους πνεύμονες. 3.500 παιδιά έχασαν τουλάχιστον έναν γονέα κατά τις επιθέσεις στη Νέα Υόρκη.

Οι νόμοι αυστηροποιήθηκαν. Η υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ στο όνομα του πατριωτικού νόμου εγκατέστησε προγράμματα λογισμικού που επέτρεπαν παρακολουθήσεις συνομιλιών, τα ταξίδια έγιναν δύσκολα με τις απαγορεύσεις να ενισχύονται, οι «πατριωτικοί» νόμοι επέτρεπαν απίστευτη κατάχρηση εξουσίας σε όποιον ήταν ύποπτος για τρομοκρατία και όχι ένοχος.

Το αμφιλεγόμενο κέντρο κράτησης στο Γκουαντάναμο επέτρεψε στις ΗΠΑ να μεταφέρει και να κρατά ύποπτους για τρομοκρατία χωρίς ουσιαστικά να τηρούνται οι κανόνες της Συνθήκης της Γενεύης. Πληροφορίες για βασανιστήρια, κακοποίηση και αποανθρωποποίηση συχνά κυκλοφορούσαν για το Γκουαντάναμο, στο οποίο παραμένουν ακόμα και σήμερα 39 κρατούμενοι. Συνολικά, από το 2002 780 άτομα έχουν κρατηθεί στο Γκουαντάναμο με τα 731 να έχουν πλέον μεταφερθεί χωρίς να αποδεικνύεται ενδεχόμενη ανάμειξη σε τρομοκρατία.

Ο ανεξήγητος πόλεμος των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 που εντάχθηκε στο γενικότερο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» ήταν αποτέλεσμα του παραλογισμού που επικράτησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οι ανείπωτοι βασανισμοί κρατουμένων στις φυλακές Αμπού Γκράιμπ, λίγο έξω από τη Βαγδάτη, έδωσαν αφορμή για συζητήσεις περί ψυχολογίας του κακού.

Στη «λογική» του μίσους

Η ανθρώπινη φύση είχε αλλάξει. Η ηθική των ανθρώπων άρχισε να λειτουργεί επιλεκτικά. Η τρομοκρατία δυστυχώς είχε κάνει καλά τη δουλειά της, όχι όμως και ο πόλεμος εναντίον της. Μπορείς άραγε να πολεμήσεις το μίσος με μίσος;

Αναλυτές τα τελευταία χρόνια έχουν καταλήξει πως το προφίλ των τρομοκρατών ουδεμία σχέση έχει με τη θρησκευτική ιδεολογία ή οποιαδήποτε ιδεολογία τελικά. Σε πρώτο επίπεδο οι τρομοκράτες ικανοποιούν την έμφυτη ενόρμηση του ανήκειν με το να συμμετέχουν σε μια ομάδα που συνδέεται με δεσμούς μίσους προς κάποιον άλλο. Όπως έχει επισημάνει ο Άντριου Σίλκε, ένας από τους διασημότερους καθηγητές εγκληματολογίας στο Λονδίνο, σε έρευνα που πραγματοποίησε μεταξύ φυλακισμένων τζιχαντιστών, στην ερώτηση γιατί επέλεξαν τον «ιερό πόλεμο» και την τρομοκρατία όλοι απαντούν αρχικά πως η ιδεολογία τους εξώθησε. Ωστόσο, «όταν η συζήτηση εξελίσσεται, μαθαίνω για οικογενειακά προβλήματα όταν ήταν παιδιά, προβλήματα στο σχολικό περιβάλλον, οικονομικά προβλήματα, απογοητεύσεις στην προσωπική ζωή, μια γενικευμένη αποτυχία, μια κοινωνική περιθωριοποίηση που τους κάνει να αποζητούν μια τυφλή εκδίκηση».

Η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Άλις Μίλερ στο διαφωτιστικό βιβλίο της «Δρόμοι της ζωής» ανέλυσε διεξοδικά πώς γεννιέται το μίσος. Η ίδια μιλάει για καταπιεσμένα συναισθήματα ετών τα οποία μοιραία θα εκδηλωθούν απέναντι σε κάποιον αδύναμο. «Τότε τα καταπιεσμένα συναισθήματα ξεσπούν με τρόπο αδίστακτο κατά των μειονοτήτων. Αυτό το ονομάζουμε ξενοφοβία, και τα θύματα ποικίλλουν από τόπο σε τόπο […] Μόνο οι λόγοι αυτού του μίσους είναι παντού οι ίδιοι […] Σκοτώνουν και βασανίζουν ξένους ανθρώπους, που δεν τους έχουν κάνει τίποτε κακό, κι ύστερα ωραιοποιούν τις φρικαλεότητές τους με υποτιθέμενες θρησκευτικές ή πολιτικές ιδέες. Φυσικά, δεν έχουν ιδέα πως πάνω σε αυτούς τους ανθρώπους εκδικούνται για την τρομοκρατία που γνώρισαν οι ίδιοι στην πρώιμη παιδική τους ηλικία».

Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, οι εικόνες από τις επιθέσεις εξακολουθούν να προκαλούν σοκ. Οι ΗΠΑ πληγώθηκαν ανεπανόρθωτα αλλά στην πορεία αναζήτησης και τιμωρίας του εχθρού, λησμόνησαν τις αρχές του ανθρωπισμού και του ορθολογισμού.

Μερικές ημέρες μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, στο μνημόσυνο που πραγματοποιήθηκε στον καθεδρικό ναό της Ουάσιγκτον για τα θύματα της τρομοκρατίας, ο Αιδεσιμότατος Νέιθαν Μπάξτερ συμβούλευσε το ποίμνιό του: «Καθώς ενεργούμε, ας μην γίνουμε σαν τους εχθρούς μας». Το μίσος δεν εξαλείφεται με μίσος.

Τα άψυχα μνημεία γύρω από το Σημείο Μηδέν, στην καρδιά της Νέας Υόρκης, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές προσπαθώντας να διατηρήσουν όποιο ψήγμα μνήμης έχει απομείνει από τους 2.977 ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους. Το ίδιο και τα άψυχα μνημεία στο Λονδίνο, το Παρίσι, τις Βρυξέλλες, το Αφγανιστάν, το Ιράκ…