Panama Papers: Η διαρροή που συγκλονίζει τον κόσμο

Οι νέες αποκαλύψεις για τους τρόπους με τους οποίους οι πλούσιοι και ισχυροί του κόσμου κρύβουν τις περιουσίες τους μέσα στις δαιδαλώδεις διαδρομές των offshore παραδείσων προκαλούν σεισμικές δονήσεις σε όλο το οικονομικό και πολιτικό σύστημα του πλανήτη και «βάζουν φωτιά» στο ζήτημα της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε., καθώς ο υποστηρικτής του «ναι» Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον εμπλέκεται άμεσα στο νέο σκάνδαλο.

Η «πηγή»
Μέχρι πριν από λίγες μέρες το όνομα της δικηγορικής εταιρείας Mossack Fonseca, με έδρα την κεντροαμερικανική χώρα του Παναμά, ήταν γνωστό μόνο σε ένα μικρό κομμάτι του αποκαλούμενου 1%, δηλαδή των ιδιαίτερα πλούσιων και ισχυρών του πλανήτη. Ωστόσο, από το βράδυ της περασμένης Κυριακής, όταν μερικά από τα πιο ισχυρά και αξιόπιστα ΜΜΕ στον κόσμο (μεταξύ αυτών η «Süddeutsche Zeitung», o «Guardian», το BBC, η «Le Monde», η αργεντίνικη «La Naciόn») παρουσίασαν τα αποκαλούμενα Panama Papers, περίπου 11,5 εκατομμύρια έγγραφα της εταιρείας τα οποία αποκαλύπτουν τους περίπλοκους δρόμους του χρήματος από χώρες, άτομα και επιχειρήσεις προς offshore φορολογικούς παραδείσους, το όνομα της Mossack Fonseca έγινε γνωστό σε όλο τον πλανήτη και πλέον τείνει να ταυτιστεί με μερικές από τις πλέον επιλήψιμες πρακτικές απόκρυψης πλούτου από τους ισχυρούς αυτού του κόσμου.

Offshore παράδεισοι
Πολιτικοί, επιχειρηματίες, πασίγνωστοι αθλητές, αλλά και κακοποιοί, αποκαλύπτονται να έχουν χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες της Mossack Fonseca προκειμένου να ιδρύσουν offshore εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους, όπως οι βρετανικές Παρθένοι Νήσοι ή οι νήσοι Κέιμαν, και μέσω αυτών να αποκρύπτουν κέρδη από νόμιμες ή και λιγότερο νόμιμες δραστηριότητες, σε ένα πραγματικό όργιο φοροδιαφυγής ή και φοροαποφυγής. Φυσικά, όπως υπογραμμίζει ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (International Consortium of Investigative Journalism - ICIJ), το σχήμα κάτω από το οποίο καλύπτεται το σύνολο των δημοσιογράφων που αποκάλυψαν τα Panama Papers και που το 2014 είχε προβεί σε άλλες αποκαλύψεις σχετικά με την offshore φοροδιαφυγή στον πλανήτη, η δημιουργία υπεράκτιων εταιρειών δεν συνεπάγεται οπωσδήποτε παρανομία: υπάρχουν δεκάδες νόμιμοι λόγοι για να ιδρύσει κάποιος μια τέτοια επιχείρηση και πολλές από αυτές δηλώνονται και φορολογούνται κανονικά από τις αρμόδιες αρχές. Ωστόσο, στην περίπτωση των Panama Papers, όπως και στην περίπτωση των LuxLeaks (διαρροή που αφορούσε τις φορολογικές «διευκολύνσεις» που παρέχονται από το Λουξεμβούργο), ακόμα και μια διαγώνια ανάγνωση των έως τώρα δημοσιοποιηθέντων στοιχείων καθιστά σαφές ότι το μεγαλύτερο μέρος τους αφορά δραστηριότητες απόκρυψης πλούτου, φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Τα πράγματα αναμένεται να γίνουν ακόμα πιο ξεκάθαρα εντός του Μαΐου, οπότε ο ICIJ προτίθεται να αποκαλύψει τα ονόματα περισσοτέρων από 214.000 offshore εταιρειών που έχουν ιδρυθεί από τη Mossack Fonseca, καθώς και τα ονόματα των ιδρυτών, διευθυντών και δικαιούχων, με δεσμούς σε περισσότερες από 200 χώρες.

Τα πρώτα «θύματα»
Παρά το γεγονός ότι ακόμα δεν έχει δημοσιοποιηθεί το σύνολο των στοιχείων από τα Panama Papers που μοιάζει τουλάχιστον να δείχνει παράνομες δραστηριότητες, ήδη η διαρροή μετρά τα πρώτα «θύματά» της, με πρώτο και καλύτερο τον παραιτηθέντα πρωθυπουργό της Ισλανδίας Σίγκμουντουρ Ντάβιντ Γκουνλάουγκσον, ο οποίος αποκαλύφθηκε ότι είχε μαζί με τη σύζυγό του offshore εταιρεία στις Παρθένους Νήσους. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος και η σύζυγός του ισχυρίστηκαν ότι οι οικονομικές τους δραστηριότητες ήταν διαφανείς, μετά από έντονες αντιδράσεις του ισλανδικού λαού και μεγάλες διαδηλώσεις στο Ρέικιαβικ, ο Γκουνλάουγκσον υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από πρωθυπουργός και η χώρα οδηγείται σε πρόωρες εκλογές, με το Κόμμα των Πειρατών, μάλιστα, να φαίνεται να προηγείται καθαρά στις πρώτες δημοσκοπήσεις. Την ίδια στιγμή η ελβετική ομοσπονδιακή αστυνομία προχώρησε σε έρευνες στην έδρα της UEFA, καθώς τα Panama Papers δείχνουν τον νυν πρόεδρο της FIFA και πρώην διευθυντή Νομικών Υπηρεσιών της UEFA Τζιάνι Ινφαντίνο ως εμπλεκόμενο στην υπόθεση παραχώρησης των τηλεοπτικών δικαιωμάτων του Champions League σε αργεντίνικη εταιρεία που φέρεται να εμπλέκεται στο σκάνδαλο διαφθοράς της FIFA. Η UEFA και ο Ινφαντίνο εξέδωσαν οργισμένες ανακοινώσεις για την εισαγγελική παρέμβαση των ελβετικών αρχών, ωστόσο η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και ουδείς μπορεί να προβλέψει τι μπορεί να αποκαλυφθεί.

Πούτιν, Κάμερον, Κινέζοι κ.ά.
Παράλληλα, από τα Panama Papers φαίνεται να προκύπτει σύνδεση του νυν Ρώσου Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν με δίκτυο offshore εταιρειών και τεράστιων δανείων, ύψους 2 δισ. δολαρίων. Όπως αποκαλύπτει ο «Guardian», αν και το όνομα του Πούτιν δεν εμφανίζεται πουθενά στα έγγραφα της Mossack Fonseca, πρόσωπα και τράπεζες που σχετίζονται άμεσα με αυτόν εμφανίζονται να κατέχουν και να διακινούν τεράστια ποσά μέσω Παναμά, Ελβετίας και Κύπρου, καθώς και να δίνουν δάνεια σε επιχειρήσεις που φέρονται να έχουν σχέση με την οικογένεια Πούτιν. Για την ιστορία, το Κρεμλίνο απέρριψε κατηγορηματικά τις αποκαλύψεις των Panama Papers, αποδίδοντάς τες σε προπαγάνδα κατά του Πούτιν.
Από την άλλη πλευρά, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον δεν μπόρεσε να απορρίψει την αποκάλυψη ότι ο πατέρας του, Ίαν Κάμερον, διέθετε offshore fund, το οποίο φοροαπέφευγε συστηματικά και συνεχίζει την ίδια τακτική και σήμερα, παρά το γεγονός ότι ο Ίαν Κάμερον έχει αποβιώσει. Ο Βρετανός πρωθυπουργός αρχικά δήλωσε ότι ο ίδιος και η οικογένειά του δεν έχουν επωφεληθεί από τις offshore δραστηριότητες αυτές, ωστόσο, προκειμένου να αποφύγει… δυσάρεστες εκπλήξεις, αποκάλυψε ο ίδιος ότι μαζί με τη σύζυγό του Σαμάνθα είχαν μετοχές στο fund μέχρι το 2010, οπότε τις πούλησαν για περίπου 37.000 ευρώ, σπεύδοντας, πάντως, να υπογραμμίσει ότι έχει καταβάλει όλους τους  προβλεπόμενους φόρους. Το πρωθυπουργικό γραφείο συμπλήρωσε ότι το ζεύγος Κάμερον αγόρασε τις μετοχές τον Απρίλιο του 1997 έναντι περίπου 15.500 ευρώ και τις πούλησε τον Ιανουάριο του 2010 για περίπου 39.000 ευρώ.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη προκαλεί νέα αναστάτωση στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενόψει του κρίσιμου δημοψηφίσματος για την παραμονή ή όχι της χώρας στην Ε.Ε., κι αυτό διότι πιθανές νέες αποκαλύψεις σχετικά με τη συμμετοχή του Κάμερον στις offshore δραστηριότητες του πατέρα του μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε αλλαγή ηγεσίας στο Συντηρητικό Κόμμα και στην πρωθυπουργία, όπως έγινε στην Ισλανδία. Ο Κάμερον ανήκει στους υποστηρικτές της παραμονής της χώρας στην Ε.Ε. (άλλωστε οι αποκαλύψεις έγιναν στη διάρκεια συνέντευξης στο ITV, στο πλαίσιο της εκστρατείας του υπέρ του «ναι» στην παραμονή) και πιθανή αποχώρησή του ίσως φέρει στη θέση του κάποιον από τους –όχι λίγους μεταξύ των Τόρις– οπαδούς του Brexit, με απρόβλεπτες συνέπειες για τη Βρετανία και την Ε.Ε.
Ταυτόχρονα, τα Panama Papers αποκαλύπτουν offshore δραστηριότητες τουλάχιστον οκτώ εξεχόντων μελών του Κ.Κ. της Κίνας, κάποια εκ των οποίων συνδέονται συγγενικά με τον νυν Πρόεδρο της χώρας Σι Τζινπίνγκ. Για την ώρα, η Κίνα ακολουθεί την «παραδοσιακή» τακτική της λογοκρισίας, επιχειρώντας να κρύψει τις αποκαλύψεις από το διαδίκτυο, μπλοκάροντας ιστοσελίδες και social media.
Πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι στιγμής τα στοιχεία που έχουν αποκαλυφθεί από τα Panama Papers αποτελούν, σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, «την κορυφή της κορυφής της κορυφής του παγόβουνου» (δηλαδή ένα εξαιρετικά μικρό μέρος από τα 4,6 Tb υλικού της διαρροής), ενώ ο ICIJ υπογραμμίζει ότι αποκαλύπτονται offshore δραστηριότητες του πρωθυπουργού του Πακιστάν, του βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας, των παιδιών του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, του Προέδρου της Ουκρανίας, ανθρώπων που σχετίζονται με τα καρτέλ ναρκωτικών στο Μεξικό, με τρομοκρατικές οργανώσεις και με κράτη που βρίσκονται στη «μαύρη λίστα», όπως η Βόρεια Κορέα, κ.λπ.

Η ελληνική πτυχή
Όσον αφορά την Ελλάδα, το όνομα που από την πρώτη στιγμή αποκαλύφθηκε στα Panama Papers ήταν αυτό του Σταύρου Παπασταύρου, συμβούλου και στενού συνεργάτη του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά. Σύμφωνα με τον ICIJ, ο κ. Παπασταύρου εμφανίζεται να συμμετέχει στα διοικητικά συνβούλια τριών παναμέζικων ιδρυμάτων. Αρχικά ο ίδιος δήλωσε ότι δεν θυμόταν κάτι τέτοιο, ωστόσο στη συνέχεια εξήγησε ότι η συμμετοχή του αφορούσε εξυπηρέτηση δύο παλαιών οικογενειακών φίλων και ότι δεν λάμβανε καμία αποζημίωση, προσθέτοντας ότι δεν είχε καμία σχέση ιδιοκτησίας ούτε και κάποια υποχρέωση να δηλώσει τα ιδρύματα στις φορολογικές αρχές. Λίγο αργότερα ο κ. Παπασταύρου δήλωσε γραπτώς ότι τα Δ.Σ. των ιδρυμάτων θα ενεργοποιούνταν μόνο στην περίπτωση που ο ιδρυτής τους πέθαινε, κάτι που δεν συνέβη, ενώ νομικός εκπρόσωπος του ιδιοκτήτη ενός εκ των ιδρυμάτων έγραψε ότι ο κ. Παπασταύρου παραιτήθηκε από αυτό το 2012, καθώς και ότι δεν είχε ποτέ δικαιώματα επί των κεφαλαίων, ούτε λάμβανε κάποια αποζημίωση.