Ολόκληρη η εξουσία στον σουλτάνο
«Ολόκληρη η εξουσία στα σοβιέτ» ήταν το σύνθημα των μπολσεβίκων τον Οκτώβρη του 1917, ένα σύνθημα που έθετε ως στόχο την ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης και τη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης.
Δύο στόχοι που δεν αναφέρονταν ρητά αλλά προέκυπταν ως προαπαιτούμενα της υλοποίησης του συνθήματος.
Στην ίδια λογική, της εφόρμησης για την απόλυτη, ανεξέλεγκτη θεσμικά και συνταγματικά εξουσία, κινείται πλέον χωρίς προσχήματα ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ερντογάν.
Λεπτές ισορροπίες
Μία εβδομάδα μετά την ταυτόχρονη ανακοίνωση της αναγκαστικής αποχώρησης του Νταβούτογλου από την πρωθυπουργία και την ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ, ένα νέο τοπίο φωτίζεται, τόσο ως προς τις ισορροπίες ανάμεσα στην Ε.Ε. και την Τουρκία όσο και ως προς τις εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία.
Από την πλευρά της Άγκυρας έχει καταστεί σαφές ότι αν η Ε.Ε. θέλει την τήρηση της συμφωνίας Μέρκελ-Νταβούτογλου για τη διαχείριση του προσφυγικού, δεν θα πρέπει να συνδέει την υλοποίηση των δεσμεύσεών της απέναντι στην τουρκική πλευρά με όρους που δημιουργούν προβλήματα στις στοχεύσεις του Ερντογάν.
Έτσι, η Τουρκία διαμήνυσε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι δεν υφίσταται θέμα τροποποίησης του αντιτρομοκρατικού νόμου, ένα προαπαιτούμενο της Κομισιόν το οποίο στην Άγκυρα θεωρούν ότι δεν είναι στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης για τα βήματα που θα πρέπει να γίνουν ώστε στα τέλη Ιουνίου να αρθεί η βίζα για την είσοδο Τούρκων πολιτών στη ζώνη Σένγκεν.
Αυθαίρετη μετάφραση
Με άλλα λόγια, ο Ερντογάν προχωρεί σε μονομερή επανερμηνεία-παρερμηνεία της συμφωνίας Μέρκελ-Νταβούτογλου και διαμηνύει στο Βερολίνο και στην Ε.Ε. συνολικά ότι το δίλημμά τους είναι είτε να αποδεχτούν σιωπηρά τη διόρθωση που επιβάλλει είτε να δουν τη συμφωνία να ακυρώνεται, με ανεξέλεγκτες προσφυγικές ροές να δίνουν τη χαριστική βολή σε ό,τι έχει απομείνει από τη Σένγκεν και την πολιτική αλληλεγγύη στο πλαίσιο της Ευρώπης των «28».
Σε ό,τι αφορά τις εσωτερικές εξελίξεις, είναι σχεδόν βέβαιο ότι με ορίζοντα το φθινόπωρο η Τουρκία βαδίζει στην τρίτη προσφυγή στις κάλπες μέσα σε ενάμιση χρόνο, με ζητούμενο την απόλυτη κυριαρχία του Ερντογάν και του ΑΚΡ.
Η σκληρή καταστολή και ο ταυτόχρονος πόλεμος κατά του ΡΚΚ στη ΝΑ Τουρκία, στο Βόρειο Ιράκ και στη ΒΑ Συρία θεμελιώνουν την προσδοκία του Ερντογάν στην επόμενη Βουλή να μη βρίσκεται το φιλοκουρδικό ΗDP ή οποιοδήποτε άλλο συγγενές σχήμα ήθελε δημιουργηθεί αν υπάρξει απαγόρευση νόμιμης λειτουργίας του μαζί με στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων των σημερινών βουλευτών του.
Την ίδια στιγμή όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ισχυρή πιθανότητα, αν δεν υπάρξει αλλαγή ηγεσίας, το εθνικιστικό ΜΗΡ του Μπαχτσελί επίσης να μην περάσει το πλαφόν του 10%, με το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ να έχει διεμβολίσει την εκλογική του βάση και να το έχει αποκλείσει από την επόμενη Βουλή.
Προς τα πίσω
Αποτέλεσμα, η επιστροφή στην αφετηρία, στη δικομματική Βουλή της περιόδου 2002-2007, όταν το κόμμα του Ερντογάν είχε απέναντί του μόνο το κεμαλικό Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.
Έτσι, παντοδύναμος στην επόμενη Βουλή, με ενισχυμένα ποσοστά, έχοντας συνθλίψει τη νόμιμη πολιτική δραστηριότητα των Κούρδων και έχοντας απορροφήσει μεγάλο ποσοστό της βάσης των Εθνικιστών, ο Ερντογάν θα μπορεί με την ενισχυμένη πλειοψηφία που θα διαθέτει να κόψει και να ράψει το Σύνταγμα της αρεσκείας του.
Το νέο καθεστώς στην Άγκυρα θα παραπέμπει περισσότερο στα καθεστώτα της πρώην Σοβιετικής Κεντρικής Ασίας, μια οπισθοδρόμηση ακόμη και σε σχέση με την περιορισμένη δημοκρατία που θεσμοθέτησε η δικτατορία του στρατηγού Εβρέν μετά το 1982-1983.
Πρόκειται για ένα άκαμπτο σκηνικό πλήρους παντοδυναμίας του Ερντογάν, χωρίς ορατή ημερομηνία λήξης, χωρίς την αξιοπιστία μιας ομαλής εναλλαγής μέσω εκλογών.
Πλέον, εντός και εκτός Τουρκίας, το μήνυμα είναι ότι δεν υπάρχει ομαλή διέξοδος από το προσωποπαγές καθεστώς που θα οικοδομήσει ο Ερντογάν, με την Άγκυρα να καθίσταται ακόμη πιο απρόβλεπτος παίκτης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, καθώς απόλυτη προτεραιότητα είναι και θα εξακολουθήσει να είναι η διασφάλιση μιας διευρυμένης λαϊκής βάσης για τον Πρόεδρο-σουλτάνο.
Ας πάμε πίσω, στη δεκαετία του ’50, για να θυμηθούμε την απόλυτη κυριαρχία του Μεντερές και του Δημοκρατικού Κόμματος, που απέσπασαν τρεις συνεχείς εκλογικές νίκες, με τα ποσοστά τους να αυξάνονται συνεχώς, μια δυναμική που δεν τους έσωσε από το στρατιωτικό πραξικόπημα της άνοιξης του 1960.
Στο βάθος ο στρατός
Σουλτάνος και απόλυτος κυρίαρχος στην επόμενη Βουλή, ο Ερντογάν είτε θα επιχειρήσει να ελέγξει τον στρατό, όπως άφησε να εννοηθεί πριν από δύο μήνες σε ομιλία του στις Ακαδημίες Πολέμου στην Κωνσταντινούπολη, είτε θα πρέπει να αποτυπώσει θεσμικά de jure ή de facto μια κατανομή ρόλων και αρμοδιοτήτων με τους στρατηγούς.
Με δυο λόγια, η απόλυτη παντοδυναμία του Ερντογάν σε μερικούς μήνες αλλάζει εκ των πραγμάτων τις ισορροπίες που διαμόρφωσε με τη στρατιωτική ηγεσία από το καλοκαίρι του 2013, αμέσως μετά το κύμα διαδηλώσεων στα όρια της εξέγερσης που ξεκίνησε από τις διαμαρτυρίες στο πάρκο Γκεζί με κοινό εχθρό τον εγκατεστημένο από το 1999 στην Πενσιλβανία των ΗΠΑ ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν και τα πολυπλόκαμα δίκτυά του.
Κλειδί για την ισορροπία-συνεργασία ανάμεσα στον σουλτάνο και τους στρατηγούς θα είναι η διατήρηση από τη στρατιωτική ηγεσία του πλήρους εσωτερικού ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων και ειδικότερα της πρόσβασης στις παραγωγικές σχολές των τριών όπλων.
Εμβληματική επιβεβαίωση του άβατου των στρατιωτικών σχολών για μη κεμαλικούς είναι η στέρηση της δυνατότητας συμμετοχής στις εισαγωγικές εξετάσεις των αποφοίτων των θρησκευτικών σχολείων Ιμάμ-Χατίπ που εκπαιδεύουν μελλοντικούς ιερείς και ιεροκήρυκες και συγχρόνως δίνουν πρόσβαση στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, δημόσια και ιδιωτική.
Παντοδύναμος σουλτάνος που διεκδικεί ρόλο χαλίφη των Σουνιτών μουσουλμάνων, με μια Βουλή πειθήνια, με μοναδικό άβατο τις ένοπλες δυνάμεις: Είναι φανερό ότι η συνύπαρξη με τους στρατηγούς, αν παραταθεί, γίνεται συγκυβέρνηση που αποδυναμώνει την απόλυτη εξουσία του Ερντογάν.
Ο Ερντογάν θα περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να χειραγωγήσει τον στρατό, με τους στρατηγούς προφανώς να έχουν σχέδια Β για το πώς θα αντιδράσουν.
Μέχρι στιγμής η προσεκτική στάση αναμονής των στρατηγών έχει αποδώσει: Αν μέχρι το 2013 ο Ερντογάν είχε ευρύτερη του πολιτικού Ισλάμ εκλογική εμβέλεια, καθώς τον στήριζαν όλοι όσοι δεν ήθελαν να συγκυβερνά το κεμαλικό κατεστημένο - βαθύ κράτος μέσω της στρατιωτικής ηγεσίας, σήμερα, μέρα με τη μέρα, οι στρατηγοί προβάλλουν ως η μόνη υπαρκτή δυνητική τροχοπέδη στον αυταρχικό εκτροχιασμό του Ερντογάν.
