Το προσφυγικό ως ελεγχόμενη κρίση

Πώς μπορεί να συνεχιστεί η συνεργασία Ε.Ε., δηλαδή Γερμανίας, και Τουρκίας για τη διαχείριση του προσφυγικού και να εξυπηρετηθούν ταυτόχρονα οι εσωτερικές πολιτικές και κατά κύριο λόγο εκλογικές σκοπιμότητες της καγκελαρίου Μέρκελ και του Προέδρου Ερντογάν;

Όσα έχουν δηλώσει και όσα έχουν πράξει το τελευταίο δίμηνο η καγκελάριος της Γερμανίας και ο Πρόεδρος της Τουρκίας νομιμοποιούν τη διατύπωση του παραπάνω ερωτήματος ως συμπύκνωσης της κατάστασης πραγμάτων στη συνεργασία Ε.Ε.-Άγκυρας στη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών που συνομολόγησαν Μέρκελ-Νταβούτογλου τον περασμένο Μάρτιο και έσπευσαν στη συνέχεια να επικυρώσουν οι 27 εταίροι του Βερολίνου σε επίπεδο συνόδου κορυφής.

Έτσι, έχουμε το εκ πρώτης όψεως διπλό παράδοξο:

• Ο μεν Ερντογάν να δηλώνει ότι δεν θα προχωρήσει στην υλοποίηση των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η Άγκυρα αν δεν εισπραχθεί από την τουρκική κυβέρνηση και όχι από μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως θέλει η Κομισιόν, η οικονομική ενίσχυση ύψους 6 δισ. ευρώ για την κάλυψη μέρους του κόστους φιλοξενίας των περίπου 3 εκατομμυρίων προσφύγων, από τη Συρία κυρίως, που φιλοξενούνται στην τουρκική πλευρά της μεθορίου. Κυρίως, όμως, να απειλεί να ακυρώσει κάθε συμφωνία με την Ε.Ε., περιλαμβανομένης και της τελωνειακής ένωσης, αν δεν αρθεί χωρίς προαπαιτούμενα η υποχρέωση βίζας για την είσοδο Τούρκων πολιτών στη ζώνη Σένγκεν.
• Η δε Μέρκελ να δηλώνει ότι χρειάζεται βάθος χρόνου για την κατάργηση της βίζας και ταυτοχρόνως να διαβεβαιώνει ότι δεν ανησυχεί για ενδεχόμενη νέα ανεξέλεγκτη ροή προσφύγων-μεταναστών από την Τουρκία προς τη ζώνη Σένγκεν.

Ας δούμε όμως από κοντά τον πολιτικό-εκλογικό ορίζοντα των δύο ηγετών:

• Ο Ερντογάν μετά την καρατόμηση του Νταβούτογλου προχωρά, είτε με ψηφοφορία στη Βουλή, είτε με δημοψήφισμα, είτε με πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, προς τη σύσταση σουλτανικής προεδρίας. Προϋπόθεση της παντοδυναμίας του είναι η συμπίεση του φιλοκουρδικού κόμματος HDP κάτω από το πλαφόν του 10% που ορίζει το Σύνταγμα για την είσοδο στη Βουλή, με δύο εργαλεία: τον πόλεμο κατά του ΡΚΚ στη ΝΑ Τουρκία και την καθαίρεση των βουλευτών του HDP. Στον παραπάνω ορίζοντα αποκλείεται κάθε είδους τροποποίηση του αντιτρομοκρατικού νόμου, όπως απαιτεί η Κομισιόν, ως προαπαιτούμενο για την κατάργηση της βίζας. Επιπλέον, η δεύτερη, εξίσου βαρύνουσα, στρατηγική στόχευση είναι ο διεμβολισμός του ακροδεξιού-εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ του Μπαχτσελί, μια προτεραιότητα που προφανώς ενισχύει την ανάγκη συνεχούς και σταθερής σκληρής ρητορικής επιθετικότητας απέναντι στη Δύση δηλαδή στην Ε.Ε., στην υποκρισία της, καθώς αντιμετωπίζει τις τρίτες χώρες με δύο μέτρα και δύο σταθμά.
• Η Μέρκελ, που έχει θολό πολιτικό και εκλογικό ορίζοντα, καθώς είναι ανοιχτή η πρόκληση της διεκδίκησης ή όχι από μέρους της μιας τέταρτης θητείας στην καγκελαρία στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2017, γνωρίζει ότι τουλάχιστον μέχρι τότε δεν μπορεί να υπάρξει κατάργηση της βίζας για Τούρκους πολίτες, ακόμη κι αν ο Ερντογάν γινόταν υπόδειγμα ευρωπαϊκής πολιτικής ορθότητας και ικανοποιούσε όλα τα προαπαιτούμενα των Βρυξελλών. Η άνοδος της ρατσιστικής και ξενόφοβης ακροδεξιάς στην Ε.Ε., με τελευταίο δείγμα γραφής την παραλίγο εκλογή του Χόφερ στην Αυστρία, στενεύει ακόμη περισσότερο τα ήδη περιορισμένα περιθώρια ελιγμών της καγκελαρίου.

Όμως, παρά τις παραπάνω μετωπικά συγκρουόμενες προτεραιότητες, δεν είναι πιθανό να οδηγηθούμε σε μετωπική σύγκρουση, καθώς, σε αντίθεση με τις επικρατούσες επικοινωνιακά εντυπώσεις, ο Ερντογάν επί της ουσίας βρίσκεται σε πιο αδύναμη θέση απ’ ό,τι στο τέλος του 2015 - αρχές του 2016.

Πρώτον, είναι πλέον αμφίβολο, ακόμη κι αν θέλει, να προκαλέσει ανεξέλεγκτα κύματα προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών, καθώς οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών, κυρίως οι εμβληματικές εικόνες από την Ειδομένη, έχουν περάσει σε όλους τους ενδιαφερόμενους, αλλά και στους διακινητές, το μήνυμα ότι η πρόσβαση στη Γερμανία και στη Βόρεια Ευρώπη είναι από δύσκολη έως αδύνατη.

Δεύτερον, παρά τα όποια προσχήματα τηρούν οι Βρυξέλλες, είναι ηλίου φαεινότερον ότι η αποφυγή πλήρους ακύρωσης της συμφωνίας Μέρκελ-Νταβούτογλου εξασφαλίζει μια de facto ασυλία στην αυταρχική εκτροπή του Ερντογάν και, ακόμη σημαντικότερο, υποχρεώνει την Ε.Ε. να στηρίξει την Άγκυρα, ώστε σε κάποιο βαθμό να συνυπολογιστούν τα ζωτικά της συμφέροντα στη Συρία και στη Μέση Ανατολή όταν έρθει η ώρα που Ουάσινγκτον και Μόσχα θα διαμορφώσουν το πλαίσιο της επόμενης μέρας στη Δαμασκό.

Σε ό,τι αφορά τη Γερμανία, το κλείσιμο της βαλκανικής οδού έχει επί της ουσίας θέσει στο απυρόβλητο των προσφυγικών ροών την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη, με μόνες εκτεθειμένες χώρες την Ελλάδα και την Ιταλία.

Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι στο Βερολίνο πιστεύουν ότι περαιτέρω συμπίεση της Αθήνας και της Ρώμης στο προσφυγικό είναι μια διαχειρίσιμη πρόκληση, με τις Βρυξέλλες να διαθέτουν τα εργαλεία μιας σημαντικής έκτακτης οικονομικής στήριξης, αλλά και de facto κατανόησης σε παρεκκλίσεις από το Σύμφωνο Σταθερότητας για την Ιταλία και το μνημόνιο για την Ελλάδα.

Όλα τα παραπάνω είναι μια οριακή εύθραυστη ισορροπία, καθώς οι προσφυγικές ροές δεν έχουν ως μόνη προέλευση το Ιράκ, τη Συρία και το Αφγανιστάν. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκραγούν η Αλγερία, η Λιβύη και η Αίγυπτος και μαζί με τα ήδη υπάρχοντα ρεύματα και ροές να σχηματίσουν ένα τσουνάμι που θα σαρώσει φράχτες και συρματοπλέγματα που οι πρόθυμοι Βαλκάνιοι έστησαν με προτροπή και συντονισμό της κυβέρνησης του σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου της Αυστρίας Φάιμαν, με άγνωστο επί του παρόντος τον βαθμό παρασκηνιακής και υπόγειας ανοχής ή και συνενοχής του Βερολίνου.

*Στη φωτογραφία, στιγμιότυπο από την Παγκόσμια Ανθρωπιστική Σύνοδο που έγινε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο πριν και λίγο μετά ο πρωθυπουργός είχε συναντήσεις με τον Ρ.Τ. Ερντογάν και με την Ά. Μέρκελ. Όχι στο ίδιο κλίμα ευθυμίας…