Ο Ερντογάν στα χνάρια των Σαντάμ-Μιλόσεβιτς

Σε μια μη αντιστρέψιμη πορεία μετωπικής σύγκρουσης με τις ΗΠΑ και τη Δύση συνολικά βρίσκεται το καθεστώς Ερντογάν, μια πορεία σύμφυτη με την προσπάθεια του ισχυρού άνδρα της χώρας να συσπειρώσει αλλά και να διευρύνει τη βάση των οπαδών του. Μια πορεία παρά την ανυπαρξία αξιόπιστης κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και την ταπείνωση και υποταγή, συγκυριακή, της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων της χώρας που προσπάθησε να καταστεί ο κύριος παράγων βίαιου τερματισμού της παραμονής του στην εξουσία, όπως συνέβη στο παρελθόν με τον Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ και τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στη Γιουγκοσλαβία.

Πολύ δε περισσότερο που οι δύο παραπάνω όχι μόνο δεν προκάλεσαν τη σύγκρουση με τις ΗΠΑ αλλά ως παλιοί ευνοούμενοι της Ουάσινγκτον προσπάθησαν μέχρι και την τελευταία στιγμή να συμβιβαστούν για να χωρέσουν στους περιφερειακούς σχεδιασμούς της στα Βαλκάνια και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Ο Ερντογάν έχει χαράξει από την αρχή της διακυβέρνησής του, την άνοιξη του 2003, αλλά κυρίως μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2011, μια προσωπική ατζέντα απόλυτης εξουσίας, στο όνομα της οποίας θυσιάζει εσωτερικές, αλλά και περιφερειακές και διεθνείς ισορροπίες: Η σύγκρουσή του με τον μέχρι τότε σύμμαχό του Φετουλάχ Γκιουλέν μετά τα γεγονότα στο πάρκο Γκεζί το καλοκαίρι του 2013, αλλά και η κήρυξη πολέμου στο ΡΚΚ μετά τις εκλογές της άνοιξης του 2015, όπου το κουρδικό κόμμα HDP στέρησε την αυτοδυναμία από το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Ο Ερντογάν είναι πλέον απρόβλεπτος και ο ορίζοντας των εξελίξεων στην Τουρκία από θολός έως σκοτεινός, καθώς δεν έχει απλώς απαντήσει στην απόπειρα πραξικοπήματος με ένα δικό του, καλά προετοιμασμένο εδώ και καιρό πραξικόπημα αλλά έχει στην κυριολεξία καταλύσει κάθε θεσμικό πλαίσιο και συνιστώσα σταθερότητας στην πολιτική σκηνή της χώρας.

Παρόμοια τομή ή ανατροπή δεν είχε ποτέ καταγραφεί στην ιστορία της Τουρκίας από την εποχή της επανάστασης των Νεότουρκων το 1908 μέχρι και πρόσφατα, καθώς ο στρατός λειτουργούσε θεσμικά ως σημείο αναφοράς ακόμη και την εποχή της παντοδυναμίας του Κεμάλ.

Σήμερα ο Ερντογάν ζητά η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων αλλά και η υπηρεσία πληροφοριών (ΜΙΤ) να υπάγονται απευθείας στην Προεδρία της Δημοκρατίας, μια επιστροφή στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν η διάκριση ανάμεσα στην προσωπική φρουρά του σουλτάνου και τον τακτικό στρατό δεν ήταν δεδομένη.

Ο Ερντογάν είναι απρόβλεπτος και στο εσωτερικό της χώρας και στις περιφερειακές και διεθνείς ισορροπίες: Πριν από την Αραβική Άνοιξη του 2011 αποκαλούσε τον Πρόεδρο της Συρίας Άσαντ «αδελφό» του και προωθούσε την τελωνειακή ένωση και την κατάργηση συνοριακών ελέγχων για τους πολίτες των δύο χωρών. Στη συνέχεια πρωταγωνίστησε στη στήριξη και χρηματοδότηση των ακραίων ισλαμιστών στη Συρία, ενώ λίγες μέρες πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος στα ανοίγματά του προς τη Μόσχα άφησε να εννοηθεί ότι είναι πρόθυμος να εξομαλύνει τις σχέσεις του με το μπααθικό καθεστώς της Δαμασκού.

Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ αλλά βρίσκεται σε δυναμική μετωπικής σύγκρουσης με την Ουάσινγκτον με αιχμή του δόρατος την υπόθεση Γκιουλέν: Όταν ο Ερντογάν αποδίδει την απόπειρα πραξικοπήματος στον Γκιουλέν και ζητά από τις ΗΠΑ να εκδώσουν τον εγκατεστημένο στην Πενσιλβανία ιμάμη, στην ουσία κατηγορεί την κυβέρνηση Ομπάμα ότι προσπάθησε να τον ανατρέψει.

Τα περιθώρια ελιγμών του Ερντογάν σε σχέση με τη Ρωσία είναι οριοθετημένα: Το Κρεμλίνο θα αξιοποιήσει στο μέγιστο δυνατό σημείο την παρεμβολή του στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ ως απάντηση στην ενίσχυση της Συμμαχίας στη Βαλτική αλλά δεν θα διακινδυνεύσει σε καμία περίπτωση τη στενή συνεργασία με τις ΗΠΑ στη Συρία και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, η οποία συνεχώς εμβαθύνεται επιχειρησιακά και πολιτικά.

Η απάντηση των ΗΠΑ στις προκλήσεις Ερντογάν θα έρθει στο Κουρδικό, όπου πολύ σύντομα θα υπάρξει αυτόνομη κουρδική οντότητα στη ΒΑ Συρία, στην ουσία de facto ανεξάρτητο κράτος, όπως το κουρδικό Βόρειο Ιράκ μετά το 1991, με το μεγαλύτερο τμήμα της μεθορίου Τουρκίας-Συρίας να ελέγχεται από τη συροκουρδική οργάνωση PYD, αδελφή οργάνωση του ΡΚΚ.

Εξυπακούεται ότι με τις διαγραφόμενες παραπάνω εξελίξεις ο ηγέτης του Βορείου Ιράκ Μπαρζανί, που τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια λειτουργεί σαν υπεργολάβος της Άγκυρας, θα υποχρεωθεί να πάρει αποστάσεις από το καθεστώς Ερντογάν.

Με βάση ανεφοδιασμού τη ΒΑ Συρία και το Βόρειο Ιράκ, οι δυνάμεις του ΡΚΚ μπορούν να ελπίζουν σε έμμεση ενίσχυσή τους από τους υποστηρικτές των ομοεθνών τους στη Συρία: τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και το Ισραήλ.

Η Ουάσινγκτον εδώ και καιρό προωθεί την ανεξαρτησία του Κουρδιστάν, μέσω του οποίου θα μπορεί να ελέγχει και να περιορίζει σε σταθερή βάση τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Συρίας, του Ιράκ, του Ιράν και της Τουρκίας, και η ίδια διαπίστωση ισχύει και για το Ισραήλ.

Η επιλογή του Ερντογάν να δώσει στην απόπειρα πραξικοπήματος ετικέτα προέλευσης «Made in USA» διαλύει και τις τελευταίες επιφυλάξεις για το αν η κουρδική ΝΑ Τουρκία πρέπει ή όχι να γίνει εδώ και τώρα η τρίτη, δίπλα στο Βόρειο Ιράκ και στη ΒΑ Συρία, συνιστώσα ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, που για πρώτη φορά μετά τη Συνθήκη των Σεβρών του 1920 επανέρχεται, ως το βαρύ τίμημα της σύγκρουσης τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη Βρετανία και τη Γαλλία και σήμερα του Ερντογάν με την Ουάσινγκτον.