Το ρωμαϊκό ντόμινο της Ευρώπης

Τυπικά και μόνο η ενδεχόμενη –κατά τις δημοσκοπήσεις, βέβαιη και προεξοφλημένη– ήττα του πρωθυπουργού της Ιταλίας Ρέντσι στο δημοψήφισμα της Κυριακής για τη συνταγματική μεταρρύθμιση έχει ως αφετηρία τη Ρώμη.

Η πραγματική αφετηρία της αντισυστημικής αποσταθεροποίησης στην Ευρωζώνη βρίσκεται… εκτός Ευρωζώνης, στο δημοψήφισμα της Βρετανίας τον περασμένο Ιούνιο, όπου επικράτησε το Brexit. Το αξιοπερίεργο είναι ότι τόσο το Brexit όσο και η νίκη Τραμπ τον περασμένο μήνα έστειλαν μηνύματα που δεν φαίνεται να επηρεάζουν την πολιτική ελίτ της Ευρωζώνης και πρώτα απ’ όλους τον Ματέο Ρέντσι:

• Μήνυμα πρώτο: Ένα δημοψήφισμα δεν κρίνεται ως έγκριση ή απόρριψη της συγκεκριμένης πρότασης που καταθέτει η κυβέρνηση αλλά ως επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία των μέχρι εκείνη τη στιγμή πεπραγμένων του Προέδρου ή του πρωθυπουργού που ασκεί την εξουσία. Στη Βρετανία η πλειοψηφία κατά κύριο λόγο αποδοκίμασε τον Κάμερον και αναδρομικά την κληρονομιά της Θάτσερ και πολύ λιγότερο είπε «ναι» ή «όχι» στην ευρωπαϊκή πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου.
• Μήνυμα δεύτερο: Η εκστρατεία του φόβου –του τύπου «κοιτάξτε τι θα πάθετε αν ψηφίσετε “όχι”»– συνήθως γίνεται μπούμερανγκ. Αυτό συνέβη στην Κύπρο την άνοιξη του 2004 με το Σχέδιο Ανάν και επαναλήφθηκε στη Βρετανία τον Ιούνιο και στις ΗΠΑ τον περασμένο μήνα.

Ενδεχόμενη ήττα του Ρέντσι στο δημοψήφισμα είναι πολύ πιθανό να συμπέσει με τη νίκη του ακροδεξιού Χόφερ στον επαναληπτικό δεύτερο γύρο της προεδρικής εκλογής που διεξάγεται την Κυριακή στην Αυστρία. Το μήνυμα θα είναι διπλό. Οι ψηφοφόροι, στο όνομα της έκφρασης μιας αντισυστημικής οργής, δεν φοβούνται ούτε την αποσταθεροποίηση της οικονομίας ούτε την καταπάτηση της όποιας πολιτικής ορθότητας έχει απομείνει στην Ε.Ε. των «28».

Αν παραιτηθεί ο Ρέντσι και δεν σχηματιστεί μεταβατική κυβέρνηση τεχνοκρατών, η Ιταλία θα πάει σε πρόωρες εκλογές με φαβορί το αντισυστημικό Κίνημα Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο.

Αν αυτή είναι η επόμενη μέρα μετά τις εκλογικές αναμετρήσεις της Κυριακής στην Ιταλία και στην Αυστρία, το ντόμινο αποσταθεροποίησης στην Ευρώπη θα έχει την εικόνα συρμού που είτε βαδίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα σε μετωπική σύγκρουση είτε θα εκτροχιαστεί σε κάποια στροφή.

Πρόωρες εκλογές στην Ιταλία στις αρχές του 2017 πρώτα απ’ όλα θα υποθηκεύσουν ακόμη περισσότερο την ήδη υποθηκευμένη στα πρώτα της βήματα κυβέρνηση μειοψηφίας του Ραχόι στην Ισπανία. Σε ένα τοπίο ανατροπών παντού στην Ευρώπη το ζητούμενο πλέον για τους Σοσιαλιστές στη Μαδρίτη δεν θα είναι η υπερκομματική υπευθυνότητα, η στήριξη δηλαδή διά της αποχής της κυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος, αλλά η στροφή προς την ευθυγράμμιση με ένα γενικευμένο ρεύμα ανατροπών και ρήξης.

Στη σκιά των παραπάνω δεδομένων θα διεξαχθεί η εκλογική αναμέτρηση στην Ολλανδία στα μέσα Μαρτίου, με το Κόμμα της Ελευθερίας του ακροδεξιού Βίλντερς να έχει καταγράψει ήδη οριακό προβάδισμα σε σχέση με το κυβερνών Φιλελεύθερο Κόμμα του πρωθυπουργού Ρούτε και με ανοιχτό το ενδεχόμενο να προκηρυχθεί δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της χώρας στην Ε.Ε.

Η λέξη «Nexit», η ολλανδική εκδοχή του Brexit, ως απλουστευτικό μονολεκτικό σύνθημα συσπείρωσης ενός ετερόκλητου μετώπου δυσαρεστημένων, καταγράφεται ολοένα και πιο συχνά στη ρητορική του Βίλντερς.

Τέλη Μαρτίου, λοιπόν, με ακροδεξιό Πρόεδρο στην Αυστρία, κυβερνητική κρίση στην Ισπανία, κυβέρνηση Πέντε Αστέρων στη Ρώμη και τον Βίλντερς πρωθυπουργό στην Ολλανδία, διαμορφώνεται ένα τοπίο συνολικής αποσταθεροποίησης στην Ευρώπη λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τη διπλή εκλογική αναμέτρηση στη Γαλλία τον Μάιο, την προεδρική εκλογή και αμέσως μετά τις βουλευτικές εκλογές.

Αν θεωρήσουμε σαν δεδομένο ότι στον δεύτερο γύρο της προεδρικής εκλογής θα αναμετρηθούν η επικεφαλής του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου Μαρίν Λεπέν και ο υποψήφιος της Δεξιάς του Κόμματος των Ρεπουμπλικάνων Φρανσουά Φιγιόν, τότε η τελική φάση της προεκλογικής εκστρατείας θα γίνει στη σκιά πανευρωπαϊκών εξελίξεων που εξ ορισμού πριμοδοτούν τον αντισυστημικό λαϊκισμό και οριοθετούν, αν δεν εκμηδενίζουν, τη δυνατότητα του όψιμου σκληρού θατσερισμού του Κόμματος των Ρεπουμπλικάνων να επηρεάσει τα λαϊκά στρώματα που πιστεύουν ότι είναι θύματα της παγκοσμιοποίησης, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, και ταυτόχρονα νιώθουν να απειλείται η ταυτότητά τους από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και η ζωή τους από την τρομοκρατία.

Ανατροπή στη Γαλλία δεν είναι μόνο μια νίκη της Λεπέν, που είναι δύσκολος στόχος αλλά όχι πλέον εξωπραγματικός, αλλά ακόμη και η ήττα της από τον Φιγιόν με μονοψήφιο προβάδισμα. Ο περίπατος του Σιράκ στον δεύτερο γύρο της προεδρικής εκλογής του 2002, όπου συνέτριψε τον ιδρυτή του Εθνικού Μετώπου Ζαν Μαρί Λεπέν με 82% έναντι 17% έχοντας συσπειρώσει το δημοκρατικό τόξο, αποτελεί μακρινό παρελθόν.

Ένα παρόμοιο τοπίο στις αρχές Ιουνίου καθιστά κάθε πρόγνωση για το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών του Σεπτεμβρίου παρακινδυνευμένη.

Ένα είναι βέβαιο, είτε το επιβεβαιώσουν οι κάλπες του Σεπτεμβρίου είτε όχι: ένα ντόμινο αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης είναι βαριά ήττα και τεράστια ευθύνη για τους Μέρκελ-Σόιμπλε. Αλήθεια, χωρίς την Ιταλία, την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Γαλλία, ποιος είναι ο σκληρός πυρήνας στον οποίο μπορεί να αναδιπλωθεί η ενάρετη Μικρή Ευρωζώνη; Οι τρεις βαλτικές χώρες και η Σλοβακία, αν η Μπρατισλάβα δεν έχει ήδη συσπειρωθεί με τους υπόλοιπους της τετράδας του Βίζεγκραντ;

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ είχαν υιοθετήσει το σύνθημα «Ποιος έχασε την Κίνα;» δείχνοντας τον Πρόεδρο Χάρι Τρούμαν ως υπεύθυνο της θριαμβευτικής εισόδου του Μάο στο Πεκίνο τον Οκτώβριο του 1949. Να μην εκπλαγούμε αν στην τελευταία φάση της προεκλογικής εκστρατείας στη Γερμανία δούμε να ακούγεται ολοένα συχνότερα και σε δραματικούς τόνους το ερώτημα «Ποιος έχασε την Ευρώπη;».