Ένα δύσκολο άθροισμα

Έξι χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης στην Ευρωζώνη και στις συμπληγάδες του προσφυγικού και της δημοσιονομικής πειθαρχίας, οι ηγέτες των έξι από τις επτά χώρες του Νότου της Ε.Ε.-Ευρωζώνης συναντήθηκαν για πρώτη φορά στην Αθήνα.

Η τριμερής συνάντηση στα τέλη Αυγούστου κοντά στη Νάπολη των Μέρκελ, Ολάντ και Ρέντσι, που ήταν επί του παρόντος σε επικοινωνιακό επίπεδο μια παραδοχή κυρίως από το Βερολίνο ότι το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης πρέπει να ξεφύγει από μια αντιπαράθεση Βορρά-Νότου, αποδραματοποιεί τη συνάντηση που σε άλλες εποχές θα μπορούσε να έχει καταγραφεί ως συσπείρωση απέναντι στο Βερολίνο.

Μέχρι ενός σημείου η συνεργασία των χωρών του Νότου στο προσφυγικό θα μπορούσε να διευκολύνει τη Γερμανία απέναντι στην Αυστρία και στην ομάδα του Βίζεγκραντ, επιτρέποντάς της να διαδραματίσει τον ρόλο του ενδιάμεσου που αναλαμβάνει πρωτοβουλίες σύνθεσης και συγκερασμού και ταυτόχρονα να κρατά υπό έλεγχο το εσωτερικό πολιτικό κόστος των όποιων αποφάσεων.

Η πλειοψηφία των έξι αντιμετωπίζει σοβαρή εσωτερική πίεση και ειδικότερα ο μεν Ρέντσι κινδυνεύει να υποχρεωθεί σε παραίτηση αν χάσει στο δημοψήφισμα για τη μεταρρύθμιση της Γερουσίας που θα διεξαχθεί μεταξύ 15 Νοεμβρίου και 5 Δεκεμβρίου, ο δε Ολάντ αναζητά τις προϋποθέσεις που θα του επιτρέψουν, παρά το δημοσκοπικό ναδίρ στο οποίο βρίσκεται, να θέσει υποψηφιότητα στην προεδρική εκλογή της άνοιξης του 2017. Έτσι, η χθεσινή συνάντηση είναι αυτονόητα πολιτικά επωφελής σε κάποιον βαθμό για όλους τους συμμετέχοντες.

Στην αρχή της κρίσης στην Ευρωζώνη η συσπείρωση του Νότου ήταν αναμενόμενη από την πρώτη στιγμή. Το καλοκαίρι του 2010 βετεράνος αναλυτής της Morgan Stanley είχε δημοσιεύσει σενάριο αποχώρησης του Νότου από την Ευρωζώνη με τη δημιουργία «μεσογειακού» ευρώ το αργότερο μέχρι το 2013!

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση το 2008 και η κρίση της Ευρωζώνης την άνοιξη του 2010 βρήκαν τη δυναμική της περιφερειακής συσπείρωσης του Νότου ανύπαρκτη ή, καλύτερα, βαριά τραυματισμένη από το ναυάγιο, το 2007, της πρωτοβουλίας του Σαρκοζί για την Ένωση για τη Μεσόγειο.

Η Ένωση για τη Μεσόγειο, που αφορούσε και τον Νότο της Ε.Ε.-Ευρωζώνης και τα κράτη της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, καταγράφηκε κυρίως σαν μια προσπάθεια καθιέρωσης πρωτοκαθεδρίας της Γαλλίας στον ευρωπαϊκό Νότο – από το Βερολίνο, που αντέδρασε και επέβαλε τη συμμετοχή όλων των χωρών-μελών της Ε.Ε. στην Ένωση, με άλλα λόγια, δηλαδή, την αποδυνάμωσε μέσω διάχυσης, αλλά και από τη Μαδρίτη και τη Ρώμη, που παραδοσιακά απέρριπταν κάθε προσπάθεια για μετατροπή του Νότου σε γαλλική ζώνη επιρροής.

Έτσι κινήθηκε η δυναμική των ευρωπαϊκών ισορροπιών και μετά την έναρξη της κρίσης στην Ευρωζώνη: Πρώτο στάδιο, η άρνηση μιας, έστω και χαλαρής, περιφερειακής διαβούλευσης, καθώς Μαδρίτη, Ρώμη αλλά και Λισαβόνα είχαν οχυρωθεί πίσω από τη γραμμή άμυνας ότι δεν υπάρχει κρίση στον Νότο αλλά αποκλειστικά και μόνο ελληνική κρίση.

Στη συνέχεια, τόσο η Ιταλία όσο και η Ισπανία πίστεψαν ότι όχι μόνο δεν χρειάζονται την Ελλάδα, αλλά και την Πορτογαλία, αλλά ότι μπορούν να παρακάμψουν οποιαδήποτε περιφερειακή συνεργασία με τη Γαλλία, που θα έδινε προβάδισμα στο Παρίσι.

Προς την κατεύθυνση αυτή τους διευκόλυνε και ο Σαρκοζί μετά την πλήρη ευθυγράμμισή του με τη Μέρκελ τον Ιούνιο του 2010 και κυρίως με τη συμφωνία της Ντοβίλ τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς. Δίπλα στο ζεύγος Μερκοζί, η απευθείας ανοιχτή γραμμή των Θαπατέρο και Μπερλουσκόνι με την καγκελάριο…

Μέχρι που οι αγορές προσγείωσαν τους μικρομέγαλους του Νότου στην πραγματικότητα μετά την Ντοβίλ και τη σύνοδο κορυφής του Οκτωβρίου του 2012, όπου η Γερμανία επέβαλε τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στα προγράμματα διάσωσης, προκαλώντας ένα ντόμινο πιέσεων των αγορών που έστειλε την Ιρλανδία κατ’ αρχάς και την Πορτογαλία λίγο μετά στο μνημόνιο και αποσταθεροποίησε για σχεδόν έναν χρόνο την Ισπανία και την Ιταλία, οι οποίες μετά την αλλαγή κυβερνητικής φρουράς, στη Μαδρίτη μετά από εκλογές και στη Ρώμη με την εκπαραθύρωση του Μπερλουσκόνι υπό την πίεση των Μέρκελ-Σαρκοζί τον Νοέμβριο του 2011, αυτοδεσμεύτηκαν σε μνημόνια εσωτερικού.

Το παραμύθι «δεν υπάρχει κρίση στον Νότο αλλά μια προβληματική Ελλάδα» τελείωσε άδοξα στα τέλη του 2011, όταν το σύνολο των χωρών της περιοχής υποχρεωνόταν να πάρει κατεπείγοντα μέτρα σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής.

Τελευταία έκλαμψη σε διμερές επίπεδο της προσπάθειας συντονισμού των χωρών του Νότου ήταν η κοινή στάση στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. τον Ιούνιο του 2012 του πρωθυπουργού της Ιταλίας Μόντι και του Ισπανού ομολόγου του Ραχόι, που απείλησαν να προβάλουν βέτο στο κείμενο των Συμπερασμάτων αν δεν κοβόταν ο φαύλος κύκλος ανατροφοδότησης τραπεζικού και δημόσιου χρέους με την υιοθέτηση της απευθείας χρηματοδότησης των τραπεζών χωρίς να επιβαρύνονται οι εθνικοί προϋπολογισμοί. Προς στιγμήν Ρώμη και Μαδρίτη πανηγύρισαν, καθώς το Βερολίνο υποχώρησε, με τον Σόιμπλε τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς να σβήνει την υπογραφή της Μέρκελ, καθώς η δέσμευση του Ντράγκι για περιφρούρηση του ευρώ με κάθε μέσο είχε μειώσει εντυπωσιακά το κόστος δανεισμού των χωρών του Νότου.

Κατόπιν ήρθε η πολιτική αποσταθεροποίηση: Στη Γαλλία η δημοτικότητα του Ολάντ καταγράφεται στο 11%, στην Ιταλία ο Μπέπε Γκρίλο και το Κίνημα Πέντε Αστέρων προηγούνται δημοσκοπικά και η Ισπανία είναι ακυβέρνητη πολιτεία από τον περασμένο Δεκέμβριο. Η μικρή ανάσα που πήραν οι δυο χώρες της Ιβηρικής και η Ιταλία με την αποφυγή επιβολής προστίμου σε Ισπανία-Πορτογαλία και τη διευκόλυνση της ανακεφαλαίωσης κάποιων τραπεζών από τον Ρέντσι απλώς πάγωσε μια ενδεχόμενη ανεξέλεγκτη αποσταθεροποίηση.

Έτσι, φτάσαμε στην ολοκλήρωση του κύκλου, με την άρνηση της πραγματικότητας της κρίσης ως κοινού παρονομαστή του Νότου να έχει πλέον τερματιστεί.