Αφιέρωμα στην Ημέρα της Γυναίκας: Η γυναίκα σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον

Έχει επικρατήσει κάποια επαγγέλματα να θεωρούνται αντρικά. Σιγά σιγά, όμως, τα οχυρά πέφτουν. Κι ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες σκηνοθέτες αναλαμβάνουν φιλόδοξα έργα και παραγωγές, πόσο ισότιμες τελικά είναι με τους άντρες συναδέλφους τους, καλλιτεχνικά και μισθολογικά; Στα τελευταία βραβεία Όσκαρ δεν υπήρξε υποψήφια γυναίκα σκηνοθέτης, ενώ συνολικά στον θεσμό έχουν βραβευτεί μόλις δύο. H σκηνοθέτρια Ιόλη Ανδρεάδη* μας περιγράφει το εγχώριο και διεθνές πλαίσιο.

Η συζήτηση είναι προβληματική. Δύσκολη. Διότι στην πραγματικότητα δεν είναι απαραίτητο να προχωρούν στη δουλειά τους και να αμείβονται γενναιόδωρα οι γυναίκες σκηνοθέτιδες με την αιτιολογία απλώς και μόνο ότι είναι γυναίκες σκηνοθέτιδες. Όπως και μια τέτοια συζήτηση θα ήταν καλό να γινόταν μια καθημερινή μέρα – όχι τη μέρα της «γιορτής της γυναίκας». Διότι το θέμα είναι άλλο. Το θέμα είναι ποιοι σκηνοθέτες (άντρες και γυναίκες), μέσα από τη δουλειά τους και την απήχηση που έχει η δουλειά αυτή (στο κοινό, στους κριτικούς, στην ευρύτερη θεατρική αγορά), αξίζει να προχωρήσουν στις επόμενες δουλειές τους με καλύτερους όρους (οικονομικούς και καλλιτεχνικούς). Με άλλα λόγια, το ερώτημα παραμένει πάντα, κατά πόσο τηρείται η αξιοκρατία. Κατά πόσο μια καλή δουλειά ενός σκηνοθέτη –ανεξαρτήτως του φύλου του– του προσφέρει μια αντίστοιχη επαγγελματική συνέχεια. Κατά πόσο ένας καλός σκηνοθέτης –άντρας ή γυναίκα– απολαμβάνει τους καρπούς της αξιοσύνης του.

Μια τέτοια συζήτηση –για την ώρα εντελώς θεωρητική– θα περιλάμβανε, είμαι σίγουρη, αρκετούς σκηνοθέτες και των δύο φύλων. Σίγουρα θα περιλάμβανε πιο πολλές γυναίκες από αυτές που βλέπουμε πως καταφέρνουν να συνεχίζουν από τη μια δουλειά στην επόμενη με μια προοδευτική πορεία ως προς τα μεγέθη των αναθέσεων και τα μεγέθη των μισθών τους. Αυτή η απλή μαθηματική λογική μάς δείχνει πως πολλές γυναίκες δεν έχουν τις ευκαιρίες που τους αξίζουν λόγω του φύλου τους.

Διότι ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός θεσμού ή ο παραγωγός θέλει να νιώθει ασφάλεια. Σιγουριά. Θέλει συνήθως να βρει στον σκηνοθέτη ένα πατρικό πρότυπο που θα του εμπνεύσει εμπιστοσύνη πως θα του φέρει εισιτήρια και αποδοχή από τους καλλιτεχνικούς κύκλους. Σπάνια οι παραγωγοί και οι καλλιτεχνικοί διευθυντές θεσμών, άντρες-γυναίκες, μπορούν να νιώσουν «ασφάλεια» με μια γυναίκα. Κι ας τους φέρει πιο πολλά εισιτήρια. Κι ας τους φέρει την καλλιτεχνική και την εισπρακτική επιτυχία. Μα –θα πείτε– τι σχέση έχει το να νιώθει κανείς «ασφάλεια» με το να κάνει business; Πολύ μεγάλη σχέση έχει και η «ασφάλεια» και το «ρίσκο» και αυτό μας το αποδεικνύει ακόμη και το πώς λειτουργούν οι διεθνείς αγορές. Πόσο «ευαίσθητες» είναι –οι αγορές– στα θέματα αυτά.

Πρέπει, λοιπόν, ειδικά σε μια κοινωνία τόσο συντηρητική όσο η σύγχρονη ελληνική, οι άνθρωποι που επιλέγουν τους σκηνοθέτες και τις σκηνοθέτιδες να έχουν κάνει κάποια προσωπικά βήματα, στην ψυχή και στο μυαλό τους, πριν κάνουν αυτή την επιλογή. Γι’ αυτό υπάρχουν και οι λαμπερές εξαιρέσεις, των καλλιτεχνικών διευθυντών ή των παραγωγών εκείνων που νιώθουν επαρκείς οι ίδιοι ως προσωπικότητες και δεν ψάχνουν συνεχώς την επιβεβαίωση που θεωρούν πως μπορεί να τους χαρίσει η επιλογή ενός αντρικού ονόματος σκηνοθέτη.

Μεγάλη συζήτηση και θα επιστρέψω στην αρχή όσων σας είπα: σημασία έχει να προαχθεί η αξιοκρατία. Όχι το να δοθούν ευκαιρίες στις γυναίκες, έτσι γενικώς. Γιατί τότε οι ευκαιρίες αυτές θα είναι απλώς εικονικές ευκαιρίες, χωρίς πραγματικό, χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Θα είναι κινήσεις επικοινωνιακού χαρακτήρα που καθόλου δεν θα προχωρήσουν το θέμα. Από αυτές που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια. Και στις οποίες είναι υποτιμητικό το να λαμβάνει μέρος μια γυναίκα καλλιτέχνης.

Μακάρι να ωριμάσουμε πιο πολύ ως κοινωνία και τουλάχιστον οι άνθρωποι με κάποια αξία να στηρίζουν πιο πολύ τους άλλους ανθρώπους με αξία, όπως η Λόρα Ντερν, που είπε, καθώς βραβευόταν με το Όσκαρ της, πόσο θα άξιζε να πάρει το Όσκαρ Σκηνοθεσίας η Γκρέτα Γκέργουιγκ. Αυτή η σύντομη αναφορά σε κάτι μακριά από εμάς, επειδή με ρωτήσατε και για το διεθνές πλαίσιο. Με την επιφύλαξη πάντα του επικοινωνιακού τρικ ή του συρμού στα πράγματα. Ωστόσο, επειδή είδα την ταινία της, τις «Μικρές Κυρίες», ναι, θα το άξιζε όντως ένα μεγάλο βραβείο η σκηνοθεσία της. Και όχι επειδή είναι γυναίκα, αλλά επειδή έκανε μια πολύ καλή ταινία.

*Αυτό το διάστημα παίζονται οι παραστάσεις της «Πόλεμος και Ειρήνη» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και «Περηφάνια και Προκατάληψη» στο Θέατρο Αλκυονίς.