Το φάντασμα του καθρέφτη
Όπως μια κάμερα εστιάζει στο αντικείμενο που θα τραβήξει φωτογραφία ή βίντεο, έτσι και ο εγκέφαλός μας έχει την τάση να «σβήνει» χαρακτηριστικά στα οποία δεν εστιάζει άμεσα και να ανακατεύει όλα τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά ερεθίσματα.
Όλοι μας έχουμε δει τον εαυτό μας στον καθρέφτη. Άλλοι το έχουμε κάνει αυτό περισσότερο και άλλοι λιγότερο. Θα έχουμε παρατηρήσει ότι αυτή μας η εμπειρία κάποιες φορές μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα ευχάριστη, κυρίως όταν δεν νιώθουμε καλά. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο δυσάρεστη μπορεί να είναι σε άτομα που έχουν την τάση να υποτιμούν τον εαυτό τους. Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε καταλάβει πως το να κοιτάζει κανείς τον εαυτό του στον καθρέφτη μπορεί κάτω από ορισμένες συνθήκες να είναι ακόμη και τρομακτικό.
Το 2010 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Perceptions» ένα άρθρο το οποίο ήρθε να ενισχύσει αυτή την υπόθεση, αναφορικά με το πόσο «τρομακτική» μπορεί να είναι η εμπειρία του καθρέφτη. Στην έρευνα που διεξήγαγε ο Dr. Caputo στο Πανεπιστήμιο Urbino οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κοιτάζουν τον καθρέφτη για 10 λεπτά σε χαμηλό φωτισμό. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, 66% των συμμετεχόντων ανέφεραν πολύ μεγάλη παραμόρφωση στο πώς είδαν το πρόσωπό τους, 28% είδαν ένα άγνωστο πρόσωπο στον καθρέφτη και 48% είδαν μια άγνωστη και τερατόμορφη εικόνα.
Αυτά τα εκπληκτικά αποτελέσματα προκάλεσαν την ερώτηση «πώς το να βλέπει κανείς το είδωλό του στον καθρέφτη μπορεί να προκαλέσει άγνωστες, ακόμη και τρομακτικές παραμορφώσεις στην εικόνα του;». Η απάντηση βρίσκεται στο μέρος του εγκεφάλου που ασχολείται με την επιλεκτική επεξεργασία. Ο εγκέφαλος μπορεί να διαχειριστεί ένα συγκεκριμένο πλήθος πληροφοριών κάθε στιγμή. Αυτή τη στιγμή που διαβάζετε το συγκεκριμένο άρθρο είναι πιθανό να μην παρατηρείτε ή να μη νιώθετε τα ρούχα που φοράτε, τον τρόπο που αναπνέετε ή όλους τους ήχους τριγύρω σας. Εγώ τώρα που γράφω αυτό το κείμενο στο τραπέζι της κουζίνας του σπιτιού μου, μόλις συνειδητοποίησα τον θόρυβο που κάνει το ψυγείο... Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι ο εγκέφαλός μας είναι σαν να «κλείνει τα μάτια του» στα διάφορα ερεθίσματα, προκειμένου να εστιαστεί σε αυτό που κρίνει περισσότερο σημαντικό (αυτή τη στιγμή στο συγκεκριμένο κείμενο).
Η αίσθηση της όρασης λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με ποικιλία οπτικών ερεθισμάτων, ο εγκέφαλός του θα επεξεργαστεί ορισμένα από αυτά και συνήθως αυτά που είναι σχετικά μεταξύ τους.
Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «φαινόμενο Troxler» και ανακαλύφθηκε το 1804 από έναν γιατρό και φιλόσοφο που λεγόταν Ignaz Troxler. Σε αυτό οφείλονται πολλές από τις οπτικές ψευδαισθήσεις που μπορεί κανείς να βρει στο internet. Στην παρακάτω εικόνα, αν κοιτάξετε την κόκκινη κουκίδα στο κέντρο του κύκλου για αρκετή ώρα, θα παρατηρήσετε ότι ξαφνικά ο εξωτερικός κύκλος αρχίζει να ξεθωριάζει και κάποιες στιγμές να εξαφανίζεται. Αυτό γίνεται γιατί ο εγκέφαλος θεωρεί τον εξωτερικό κύκλο άσχετο με αυτό που έχει κληθεί να κάνει (να εστιάσει στην κόκκινη κουκίδα) και μειώνει το βάρος της επεξεργασίας με το να εξουδετερώνει ό,τι τον αποσπά.
Όπως μια κάμερα εστιάζει στο αντικείμενο που θα τραβήξει φωτογραφία ή βίντεο, έτσι και ο εγκέφαλός μας έχει την τάση να «σβήνει» χαρακτηριστικά στα οποία δεν εστιάζει άμεσα και να ανακατεύει όλα τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Αν κάποιος επιλέξει να κοιτάζει επίμονα τα μάτια του στον καθρέφτη για αρκετή ώρα, είναι πιθανό τα υπόλοιπα μέρη του προσώπου του να διασκορπιστούν και να ανακατευτούν μέσα στον καθρέφτη. Το πρόσωπό μας μπορεί, για παράδειγμα, να αρχίσει να φαίνεται τρομακτικό αν το μέτωπό μας αρχίσει να ξεθωριάζει ή αν τα μάγουλά μας μεταμορφωθούν σε ένα μεγάλο στόμα. Αν συνεχίσουμε να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη, μπορεί ολόκληρο το πρόσωπό μας να αρχίσει να φαίνεται τρομακτικό.
Πρέπει να ξέρουμε ότι ο εγκέφαλος έχει την τάση να συμπληρώνει πληροφορίες που δεν γνωρίζει με πληροφορίες που γνωρίζει, ακόμα και αν αυτές είναι τρομακτικές. Η «ακατανόητα τρομακτική εικόνα», λοιπόν, που μπορεί κάποιος να δει στον καθρέφτη μπορεί να σχετίζεται με κάποια τρομακτική εικόνα που κάποτε είδε στην τηλεόραση ή κάπου αλλού και βρίσκεται κάπου καταχωρισμένη στη μνήμη του.
