Πότε το παιδί μου κινδυνεύει να αναπτύξει διατροφική διαταραχή;

Της δρος Μαρίας Τσιάκα*

Η εφηβεία ορίζεται ως μία ιδιαίτερη φάση μετάβασης από την παιδική στην ενήλικη ζωή με ραγδαία ψυχοσωματική εξέλιξη και ανάπτυξη, όπου ο/η έφηβος/-η αναζητά μια νέα ταυτότητα μέσω της διερεύνησης των προσωπικών ορίων και των δεξιοτήτων του. Πρόκειται ουσιαστικά για μια περίοδο αυτονόμησης και διαφοροποίησης από την οικογένειά του, καθώς ψηλαφίζει και δοκιμάζει τις δυνατότητές του αντιδρώντας στις προσδοκίες και στις νουθεσίες των γονιών του. Ταυτόχρονα, η επιρροή των συνομηλίκων και του ευρύτερου κοινωνικού περίγυρου είναι αντίστοιχη και ίσως μεγαλύτερη από αυτήν της οικογένειας.

Η έναρξη των διατροφικών διαταραχών κατά τη διάρκεια της εφηβείας αποτελεί ένα εξελισσόμενο σε συχνότητα φαινόμενο με διαστάσεις πανδημίας, καθώς οι έρευνες δείχνουν ότι περίπου 20% των εφήβων νοσούν. Σύμφωνα με τα πορίσματα μεγάλων οργανισμών, οι διατροφικές διαταραχές είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε εφήβους με ψυχικές ασθένειες στις ΗΠΑ. Πολλές χώρες του δυτικού κόσμου καταστρώνουν στρατηγικές δράσεις για την αναχαίτιση της νόσου, μέσω εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού και επαρκούς εκπαίδευσης ειδικών σε επιστημονικά αποδεδειγμένες θεραπείες (evidence based treatment). Δυστυχώς, στη χώρα μας το πρόβλημα έχει υποτιμηθεί και δεν έχει εκπονηθεί κανένα πλάνο δράσης για την πρόληψη και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών στον εφηβικό πληθυσμό. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η οικογένεια καλείται να δράσει άμεσα, χωρίς όμως να έχει την επαρκή ενημέρωση, ώστε να αναγνωρίσει πότε ένα έφηβο άτομο κινδυνεύει να νοσήσει ή πότε εκδηλώνει τα αρχικά συμπτώματα της νόσου. Από την άλλη, η έλλειψη εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, λόγω έλλειψης πόρων και υποστελέχωσης των δημόσιων παιδοψυχιατρικών δομών, δυσχεραίνει την έγκαιρη διάγνωση της νόσου, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται και να γίνεται χρόνια.

Παράγοντες κινδύνου

Γιατί όμως η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία η διατροφική διαταραχή επωάζεται και πώς ένας γονιός μπορεί να καταλάβει ότι το παιδί του βρίσκεται σε κίνδυνο;

Οι πιο συχνοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής σε εφήβους είναι:

• • Έντονη δυσαρέσκεια για το σώμα: «Το σώμα μου δεν είναι τέλειο, χρειάζεται να κάνω κάτι για να το αλλάξω», «αν γινόμουν 50 κιλά, θα ήμουν πιο επιθυμητή και πιο ευτυχισμένη», «αν ήμουν πιο γραμμωμένος και με περισσότερη μυϊκή μάζα, θα ήμουν πιο δημοφιλής». Τέτοιου είδους σκέψεις πυροδοτούνται από τoν συνεχή καταιγισμό των social media για ένα τέλειο, αδύνατο και γραμμωμένο σώμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολύ συχνά νεαρά κορίτσια και αγόρια να οδηγούνται στην αναζήτηση γρήγορων και καταστροφικών μεθόδων για την άμεση απώλεια βάρους και κυρίως λίπους (για καλύτερη γράμμωση).
• • Έντονη ενασχόληση με το Instagram: Παρακολουθώντας και παρατηρώντας τους άλλους (δηλαδή μέσω του μιμητισμού) οι έφηβοι τείνουν να ακολουθούν με ευλάβεια τις συμβουλές που προτείνουν τα social media σχετικά με τη διατροφή και την άσκηση που υπόσχονται τέλειο και ιδανικό σώμα. Να επισημάνω ότι έχει καταδειχθεί από την επιστημονική κοινότητα το φλέγον ζήτημα της παράνομης προώθησης προϊόντων, σκευασμάτων για απώλεια βάρους σε εφήβους.
• • Το αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας μέσω περιορισμού της τροφής: Μια ακραία, περιοριστική δίαιτα με άμεσο αποκλεισμό των υδατανθράκων και βασικών πηγών αμύλου και λιπαρών επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλο του νεαρού ατόμου (ο εγκέφαλος των παιδιών και των εφήβων είναι σε εξέλιξη από τα 11 έως και τα 25 έτη). Έτσι, το παιδί μπορεί να ξεκινήσει μια δίαιτα που είτε δεν θα τελειώσει ποτέ είτε θα καταλήξει σε υπερφαγικά επεισόδια, με έντονη εμμονή γύρω από το σώμα και την τροφή.
• • Ιστορικό παιδικής παχυσαρκίας και bullying στο σχολείο, καθώς και από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο: Τα παιδιά και οι έφηβοι που έχουν ιστορικό παχυσαρκίας και έχουν βιώσει έντονη κριτική για το βάρος και το σώμα τους τείνουν να αξιολογούν τον εαυτό τους αποκλειστικά και μόνο γύρω από τον άξονα τροφή - βάρος - σώμα.
• • Αναπτυξιακό τραύμα: Αν ένα παιδί έχει βιώσει σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική βία, οι πιθανότητες ανάπτυξης διατροφικής διαταραχής αυξάνονται κατακόρυφα, καθώς η διατροφική διαταραχή λειτουργεί ως εξισορροπητικός παράγοντας απέναντι στη διαχείριση του τραύματος και όλων των οδυνηρών συναισθημάτων που προκύπτουν από αυτό.
• • Κληρονομικότητα: Αν η νόσος έχει εκδηλωθεί σε συγγενικά πρόσωπα πρώτου βαθμού ή το παιδί έχει μεγαλώσει με ενήλικα που πάσχει από διατροφική διαταραχή, οι πιθανότητες να νοσήσει κατά τη διάρκεια της εφηβείας αυξάνονται κατά 1.200%.

Αν το παιδί σας βιώνει ή έχει βιώσει κάτι από τα παραπάνω, καλό είναι να είστε σε εγρήγορση και να παρατηρείτε τη διατροφική συμπεριφορά του. Αν τα σημάδια γίνουν ανησυχητικά, μη διστάσετε να ζητήσετε άμεσα βοήθεια από εξειδικευμένο ειδικό στις διατροφικές διαταραχές.

*Η Μαρία Τσιάκα είναι πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών και διδάκτωρ στο Τμήμα Ψυχολογικής Ιατρικής και Ψυχιατρικής του Institute of Psychiatry, King’s College London. Οικογενειακή θεραπεύτρια, εξειδικευμένη στις διατροφικές διαταραχές. Επίσης, είναι μέλος διαφόρων συλλόγων και οργανισμών, όπως EFTA (European Family Therapy Association), ECED (European Council on Eating Disorders), AED (Academy of Eating Disorders), IAEAP (International Association for Eating Disorders Professionals).