ΗΠΑ: Η πανδημία φέρνει μεγάλες αλλαγές
Οι ΗΠΑ είναι η χώρα στην οποία ο κορονοϊός έφερε τις μεγαλύτερες αλλαγές. Συνδυάστηκαν διάφοροι παράγοντες για να αλλάξουν την ισχυρότερη χώρα στον κόσμο μέσα σε λίγους μήνες. Πραγματοποιούνται μεγάλες αλλαγές και ανατροπές –ορισμένες θετικές, οι περισσότερες αρνητικές–, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε ασφαλή πρόγνωση για το τι ακριβώς θα γίνει.
ΟΙ ΗΠΑ έχουν περάσει, με επιτυχία, ανάλογες κρίσεις στο παρελθόν, αλλά το σημερινό πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό.
Το σοκ του κορονοϊού
Οι αριθμοί σε ό,τι αφορά τους θανάτους και τα κρούσματα της πανδημίας του κορονοϊού είναι πραγματικά εντυπωσιακοί. Οι θάνατοι πάνω από 110.000 και τα κρούσματα της τάξης των 2.000.000, όλα με ανοδική τάση.
Οι εικόνες από τα νοσοκομεία αμερικανικών μεγαλουπόλεων που δεν μπόρεσαν κατά την κορύφωση της πανδημίας να αντέξουν στην πίεση, οι μαζικοί τάφοι στην περιοχή της Νέας Υόρκης και τα έρημα –για ένα διάστημα– μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργούν την εντύπωση ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε φάση υγειονομικής κατάρρευσης.
Το πρόβλημα είναι μεγάλο, αλλά παραμένει διαχειρίσιμο. Οι ΗΠΑ είναι μια αχανής χώρα με μεγάλο πληθυσμό και τα στατιστικά στοιχεία πρέπει να αναλύονται σε σχέση με τις άλλες χώρες που έχουν πληγεί. Ο αριθμός των θανάτων από κορονοϊό ανά εκατομμύριο κατοίκους είναι πολύ χαμηλότερος στις ΗΠΑ απ’ ό,τι, για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ισπανία και στην Ιταλία. Αν όμως συγκρίνουμε τις επιδόσεις των ΗΠΑ στην αντιμετώπιση της πανδημίας με εκείνες της Γερμανίας, της Ελλάδας και πολύ περισσότερο της Κίνας, θα δούμε ότι έχουν τεράστια απόσταση να καλύψουν για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την απειλή για τη δημόσια υγεία. Προβληματίζει επίσης το ύψος των κρουσμάτων, το οποίο, αναλογικά, είναι πολύ υψηλότερο από των ευρωπαϊκών χωρών και είναι πιθανό να μετατραπεί σε περισσότερους θανάτους. Προς το παρόν, πάντως, το ρεκόρ σε θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους έχουν ευρωπαϊκές χώρες, με μεγάλη διαφορά από τις ΗΠΑ.
Η πανδημία, όμως, ανέδειξε κοινωνικές ανισότητες, οι οποίες χαρακτηρίζουν διαχρονικά τις ΗΠΑ. Το αμερικανικό σύστημα υγείας είναι το ακριβότερο στον κόσμο. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του 2016, η κατά κεφαλήν δαπάνη για την υγεία στις ΗΠΑ είναι της τάξης των 10.000 δολαρίων τον χρόνο, ένα αστρονομικό ποσό με βάση τις διεθνείς συγκρίσεις. Την ίδια χρονιά η κατά κεφαλήν δαπάνη για την υγεία ήταν γύρω στα 4.200 δολάρια για το Ηνωμένο Βασίλειο, 4.900 δολάρια στο Βέλγιο και 2.220 δολάρια στην Ελλάδα.
Το σύστημα υγείας στις ΗΠΑ είναι το ακριβότερο στον κόσμο και από τα πιο άδικα που υπάρχουν. Οι ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία είναι της τάξης του 55% του συνόλου. Χωρίς λεφτά, δύσκολα μπορείς να αντιμετωπίσεις το πρόβλημά σου. Δεν υπάρχει δίχτυ ασφαλείας για δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς και πολλοί άνεργοι κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός συστήματος κοινωνικής πρόνοιας.
Ακόμη και η μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας υπέρ των φτωχών, γνωστή ως Obamacare, θεωρείται ελλιπέστατη με βάση τα ευρωπαϊκά κριτήρια, ενώ περιορίστηκε δραστικά με πρωτοβουλία του Προέδρου Τραμπ.
Σύμφωνα με τις πρώτες μελέτες, ο κορονοϊός χτύπησε στις ΗΠΑ σκληρότερα τους φτωχούς των αστικών κέντρων και τις μειονότητες που αντιμετωπίζουν μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Επομένως, το πλήγμα από την πανδημία είναι αναλογικά μικρότερο απ’ ό,τι σε μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, ανέδειξε όμως τις κοινωνικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν διαχρονικά τις ΗΠΑ, αλλά και την ανεπάρκεια και τις αδικίες του πανάκριβου συστήματος υγείας που κυριαρχείται από ιδιωτικά συμφέροντα.
Ξαφνική επιδείνωση
Η πανδημία θέτει σε προσωρινή αμφισβήτηση και το παραδοσιακό πλεονέκτημα των ΗΠΑ έναντι των άλλων δυτικών χωρών στην οικονομία.
Το 2017 ο ρυθμός ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας ήταν 2,2%, το 2018 ήταν 2,9%, το 2019 ήταν 2,3%, ενώ ο Πρόεδρος Τραμπ είχε προγραμματίσει αναπτυξιακή επιτάχυνση και μία ακόμη χρηματιστηριακή απογείωση για το εκλογικό 2020.
ΟΙ αναπτυξιακοί ρυθμοί των ΗΠΑ δεν είναι πλέον ιδιαίτερα εντυπωσιακοί, είναι όμως σταθερά υψηλότεροι και σε περιπτώσεις διπλάσιοι από εκείνους που καταγράφονται στην Ε.Ε.
Μέσα σε λίγους μήνες η σταθερή ανάπτυξη μετατράπηκε σε μεγάλη ύφεση. Η τελευταία πρόγνωση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) είναι για πτώση του ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 5,9% το 2020 και ανάκαμψη με αύξηση του ΑΕΠ κατά 4,7% το 2021.
Ακόμη και στην πτώση της, η αμερικανική οικονομία φαίνεται να διατηρεί το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της Ε.Ε., το ΑΕΠ της οποίας προβλέπεται να κάνει «βουτιά» το 2020 τουλάχιστον 7,5%. Η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Λαγκάρντ, προειδοποιεί για πτώση της τάξης του 8%-12%. Οι εκτιμήσεις της έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της γαλλογερμανικής πρότασης για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, η οποία εμπλουτίστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η μεγάλη αλλαγή που έφερε η πανδημία είναι στον τομέα της απασχόλησης. Προ κορονοϊού το ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ ήταν της τάξης του 3,5%, το χαμηλότερο ποσοστό της τελευταίας πεντηκονταετίας. Σε διάστημα δύο μηνών οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 16 εκατομμύρια, το ποσοστό ανεργίας πλησίασε τον Απρίλιο το 15% και υπάρχουν προγνώσεις σύμφωνα με τις οποίες η ανεργία μπορεί να ξεπεράσει το 20%, προτού οργανωθεί η επανεκκίνηση της οικονομίας. Η μοίρα των ανέργων είναι πολύ πιο σκληρή στις ΗΠΑ απ’ ό,τι στην Ε.Ε. Δεν υποστηρίζονται όσο οι Ευρωπαίοι άνεργοι από το κράτος πρόνοιας και ένα σημαντικό ποσοστό από αυτούς κινδυνεύει να χάσει την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη.
Δημιουργούνται αναπόφευκτα κοινωνικές εντάσεις, οι οποίες έχουν απροσδιόριστη διάρκεια.
Εκτόξευση στο μέλλον
Είναι λάθος όμως να αξιολογούμε την αμερικανική οικονομία με βάση τα ευρωπαϊκά κριτήρια. Η ευρωπαϊκή οικονομία έχει μεγαλύτερη εξάρτηση από τους παραδοσιακούς κλάδους και το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας της Ευρώπης είναι πολύ ισχυρότερο του αμερικανικού.
Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε ότι οι ΗΠΑ διατηρούν το απόλυτο πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά τις χρηματιστηριακές αξίες, ενώ η πανδημία δίνει νέα ώθηση στην ψηφιακή οικονομία, στην οποία κυριαρχούν, με την Κίνα να έρχεται δεύτερη και την Ε.Ε. να έχει μείνει πολύ πίσω.
Από τον Μάρτιο παρατηρείται εξαιρετικά δυναμική χρηματιστηριακή ανάκαμψη στις ΗΠΑ. Ο δείκτης S&P 500 αυξήθηκε μέχρι τα τέλη Μαΐου κατά 36% από τα χαμηλά του Μαρτίου. Το δίμηνο Απριλίου-Μαΐου ήταν το καλύτερο χρηματιστηριακό δίμηνο στις ΗΠΑ από το 2009. Στα τέλη Μαΐου ο S&P 500 είχε υποχωρήσει, παρά την πανδημία, μόλις 5,8% σε σχέση με τις αρχές του 2020, ενώ ο πανευρωπαϊκός STOXX 600 είχε καταγράψει πτώση 16%.
Οι καλές χρηματιστηριακές επιδόσεις των ΗΠΑ οφείλονται σε δύο βασικούς λόγους.
Η υποστήριξη της οικονομίας σε περίοδο κρίσης από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και από την αμερικανική κυβέρνηση είναι –όπως μετά την κρίση του 2008-2009– πολλαπλάσια της υποστήριξης της ευρωπαϊκής οικονομίας από την ΕΚΤ, τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τις Βρυξέλλες.
Ο δεύτερος λόγος για τη νέα χρηματιστηριακή άνοδο στις ΗΠΑ έχει σχέση με τη νέα οικονομία, που βγαίνει ενισχυμένη από τη δοκιμασία της πανδημίας. Οι μετοχές ψηφιακών κολοσσών, όπως η Microsoft και η Apple, καταγράφουν σημαντικά κέρδη σε σχέση με τις αρχές του 2020, ενώ το πρώτο πεντάμηνο η άνοδος των τεχνολογικών, ψηφιακών μετοχών ήταν της τάξης του 6,7%. Αυτού του είδους οι μετοχές αναλογούν στο 25% του δείκτη S&P 500, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο του πλανήτη εκτός ΗΠΑ είναι 10%.
Αντίστροφη είναι η κατάσταση σε ό,τι αφορά τις μετοχές του χρηματοπιστωτικού κλάδου, οι οποίες δέχονται μεγάλες πιέσεις, ιδιαίτερα εκτός ΗΠΑ. Στις μετοχές του χρηματοπιστωτικού κλάδου αναλογεί το 10% του S&P 500 και το 20% του παγκόσμιου δείκτη (εκτός ΗΠΑ) MSCI.
Ο χρηματιστηριακός δυναμισμός των ΗΠΑ έχει τεράστια σημασία, εφόσον η αμερικανική οικονομία χρηματοδοτείται πολύ περισσότερο μέσω χρηματιστηρίου και δεν έχει τόσο μεγάλη εξάρτηση από το τραπεζικό σύστημα όπως η ευρωπαϊκή.
Η πανδημία επιβάλλει ένα νέο μοντέλο οικονομικής οργάνωσης που επιταχύνει την ψηφιακή μετάβαση και ενισχύει το ψηφιακό πλεονέκτημα των ΗΠΑ. Το μοντέλο της τηλεργασίας επεκτείνεται, οι ευέλικτες μορφές εργασίας μετατρέπονται από εξαίρεση σε κανόνα και οι ψηφιακοί κολοσσοί δίνουν το παράδειγμα, αυξάνοντας συνεχώς το ποσοστό των εργαζομένων σε αυτούς που μπορούν, αν το επιθυμούν, να εργάζονται από το σπίτι.
Η ψηφιακή απογείωση της αμερικανικής οικονομίας δημιουργεί φοβερή συσσώρευση πλούτου και ισχύος. Οι Τζεφ Μπέζος της Amazon, Μπιλ Γκέιτς της Microsoft, Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Facebook και Λάρι Έλισον της Oracle Corporation αύξησαν την προσωπική τους περιουσία κατά δεκάδες δισεκατομμύρια στη διάρκεια του τριμήνου Μαρτίου-Μαΐου.
Τα περιοριστικά μέτρα λειτούργησαν υπέρ των εταιρειών της ψηφιακής οικονομίας. Η μετοχή του Facebook κατέγραψε κέρδη 60%, του Netflix 46%, της Amazon 45% και της Apple 31%.
Εκτιμάται ότι ο Τζεφ Μπέζος της Amazon αύξησε την προσωπική του περιουσία κατά 10 δισ. δολάρια και διέθεσε το 1% αυτού του ποσού (100 εκατ. δολάρια) σε τράπεζες τροφίμων που δημιουργήθηκαν για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των πιο φτωχών Αμερικανών.
Ο θρίαμβος της τεχνολογίας και της ψηφιακής οικονομίας –ένα άλλο παράδειγμα είναι η νέα φάση εξερεύνησης του Διαστήματος, η οποία στηρίζεται στη SpaceX του Έλον Μασκ– γίνεται με όρους που αυξάνουν τις κοινωνικές εντάσεις. Η νέα οικονομία θριαμβεύει σε όλους τους τομείς επί της παραδοσιακής. Έτσι, η νέα φάση ανάπτυξης της Amazon συνδυάζεται με το κλείσιμο αλυσίδων πολυκαταστημάτων με ιστορία δεκαετιών στις ΗΠΑ. Παράλληλα, οι ψηφιακοί κολοσσοί απομακρύνονται από το παραδοσιακό μοντέλο εργασίας, εξέλιξη που έχει μεγάλες συνέπειες για τη χρηματοδότηση του ασφαλιστικού συστήματος και τις αποδοχές των εργαζομένων σε αυτούς χωρίς ιδιαίτερη ειδίκευση.
Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι στις ΗΠΑ και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Το αμερικανικό μοντέλο, παρά τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί, είναι πολύ πιο δυναμικό από το ευρωπαϊκό και απειλείται, σε βάθος χρόνου, μόνο από το κινεζικό.
Επιστροφή στο… 1968
Η όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων που προκάλεσε η πανδημία μπορεί να συνέβαλε στην ανάπτυξη των φυλετικών συγκρούσεων που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη στις ΗΠΑ.
Η χώρα έχει μια παράδοση οικονομικής και κοινωνικής περιθωριοποίησης των Αφροαμερικανών, οι πρόγονοι των οποίων έφτασαν στον Νέο Κόσμο ως σκλάβοι. Οι Αφροαμερικανοί έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις περίπου το μισό εισόδημα απ’ ό,τι οι λευκοί Αμερικανοί που ζουν στις ίδιες περιοχές με αυτούς και καταγράφουν συνεχώς ρεκόρ στη φτωχοποίηση και στην εγκληματικότητα.
Τα κοινωνικά προβλήματα των Αφροαμερικανών έρχονται συχνά με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα εξαιτίας της βαρβαρότητας που επιδεικνύουν απέναντί τους πολλοί αστυνομικοί.
Είναι τεράστιος ο κατάλογος των πράξεων αστυνομικής βίας σε βάρος Αφροαμερικανών και άλλων μειονοτήτων που οδηγούν σε εκρήξεις λαϊκής διαμαρτυρίας κατά κανόνα με βίαιο τρόπο. Από τη μια έχουμε αστυνομικούς που καταπιέζουν ή και δολοφονούν Αφροαμερικανούς και από την άλλη μια μάζα καταπιεσμένων οι οποίοι αναζητούν ευκαιρίες για να αναδείξουν το πρόβλημά τους και να προβάλουν τα αιτήματά τους.
Το 1964 είχαμε τις ταραχές στο Χάρλεμ και στο Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης εξαιτίας της δολοφονίας ενός Αφροαμερικανού από την αστυνομία.
Το 1968 είχαμε ταραχές στο Ντιτρόιτ, στη Νέα Υόρκη, στην Ουάσινγκτον, στο Σικάγο, στο Πίτσμπουργκ, στη Βαλτιμόρη και σε πολλές άλλες πόλεις μετά τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στις 4 Απριλίου στην πόλη Μέμφις του Τενεσί.
Η αντίδραση στη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν κυρίως πολιτική, ανέδειξε όμως κι αυτή τα διαχρονικά κοινωνικά προβλήματα.
Το 1973 είχαμε ταραχές στο Κουίνς της Νέας Υόρκης μετά τη δολοφονία 10χρονου Αφροαμερικανού από αστυνομικό. Είχαμε επίσης την ένοπλη εξέγερση των Ινδιάνων στο Γούντεντ Νι της Νότιας Ντακότα, που κράτησε από τα τέλη Φεβρουαρίου ως τις αρχές Μαΐου.
Το 1982 και το 1989 είχαμε φυλετικές ταραχές στο Μαϊάμι εξαιτίας απρόκλητης αστυνομικής βίας. Τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1992 είχαμε εξέγερση με δεκάδες νεκρούς στο Λος Άντζελες, ύστερα από τη δολοφονία του Αφροαμερικανού Ρόντνεϊ Κινγκ από αστυνομικό.
Ανάλογες καταστάσεις καταγράφονται κάθε χρόνο σε διάφορες πόλεις και περιοχές των ΗΠΑ.
Η δολοφονία από αστυνομικό στα τέλη Μαΐου του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη της Μινεσότα ήρθε μετά τη δολοφονία της 26χρονης Αφροαμερικανής Μπριόνα Τέιλορ μέσα στο σπίτι της από λευκούς αστυνομικούς στην πόλη Λούισβιλ του Κεντάκι τον περασμένο Μάρτιο, για να επιβεβαιώσει την αντίληψη των μειονοτήτων ότι βρίσκονται πάντα στο στόχαστρο των αρχών ασφαλείας.
Οι ταραχές που βρίσκονται σε εξέλιξη σε δεκάδες πόλεις των ΗΠΑ συγκρίνονται, σε ό,τι αφορά την κλίμακα, με εκείνες του 1968, χωρίς να έχουν το πολιτικό βάθος εκείνης της περιόδου.
Η πανδημία έφερε ξανά στο προσκήνιο τα κοινωνικά, φυλετικά προβλήματα των ΗΠΑ και η χρονική σύμπτωση με δολοφονίες Αφροαμερικανών από λευκούς αστυνομικούς οδήγησε σε έκρηξη λαϊκής διαμαρτυρίας και οργής.
Ο ρόλος του Τραμπ
Πολλοί αναλυτές αποδίδουν ευθύνες στον Πρόεδρο Τραμπ για τον τρόπο που αντιμετώπισε την πανδημία. Θεωρούν ότι άργησε να πάρει μέτρα προστασίας του πληθυσμού. Τον κατηγορούν ότι εκφράζει συχνά αμφιλεγόμενες έως εξωφρενικές απόψεις για τον τρόπο αντιμετώπισης και τη θεραπεία του κορονοϊού. Τελευταία του αποδίδουν εμπρηστικές δηλώσεις κατά αντιφασιστών «τρομοκρατών» και ταραχοποιών που απειλούν ό,τι έχει απομείνει από την κοινωνική γαλήνη στις ΗΠΑ. Του αποδίδουν επίσης μια μόνιμη τάση μεταφοράς των δικών του ευθυνών σε άλλους, όπως στην περίπτωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και κυρίως της Κίνας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκρηκτική προσωπικότητα του Τραμπ και η ειδίκευσή του στη φραστική επιθετικότητα και στα διχαστικά μηνύματα έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη της πολυδιάστατης κρίσης.
Δεν πρέπει όμως να πέφτουμε στην παγίδα της πολιτικής δαιμονοποίησης, στην οποία άλλωστε ο ίδιος θεωρείται άφταστος.
Η οικονομική αντίδραση του Προέδρου Τραμπ στην πανδημία ήταν πολύ πιο άμεση και μεγαλύτερης κλίμακας από αυτήν που παρατηρήθηκε στην Ε.Ε.
Εντυπωσιακές χρηματιστηριακές επιδόσεις, ιδιαίτερα της νέας οικονομίας, προετοιμάζουν το έδαφος για τη δυναμική επανεκκίνηση της αμερικανικής οικονομίας μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες.
Τα λάθη που έκανε στη διαχείριση της πανδημίας δεν ήταν μεγαλύτερα, αν κρίνουμε με βάση το αποτέλεσμα, από αυτά που έκαναν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες. Στην Ιταλία ο Κόντε άργησε να επιβάλει περιοριστικά μέτρα, στην Ισπανία ο Σάντσεζ επέτρεπε τις μεγάλες πολιτικές εκδηλώσεις μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο ο Τζόνσον εμφανίστηκε πολύ πιο μπερδεμένος από τον Τραμπ.
Κατά την άποψή μου, τρεις είναι οι κινήσεις του Τραμπ που επιδείνωσαν την κρίση.
Πρώτον, συνέχισε να εφαρμόζει την ίδια συγκρουσιακή πολιτική, ενώ είναι φανερό ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει και πως χρειάζεται μια διαφορετική, πιο ήπια και συναινετική προσέγγιση.
Δεύτερον, αντιμετωπίζει την κρίση με προεκλογική λογική και το σχετικό άγχος, γιατί από κει που στις αρχές του 2020 θεωρείτο ότι θα έκανε έναν προεδρικό περίπατο προς τη δεύτερη τετραετία, τώρα εμφανίζεται να υστερεί εμφανώς έναντι του Δημοκρατικού υποψηφίου Μπάιντεν παρά την αδυναμία του τελευταίου να συσπειρώσει γύρω του την κοινωνική πλειοψηφία.
Τρίτον, ο Τραμπ κλιμακώνει την πολιτική «πρώτα η Αμερική» και στρέφεται, για καθαρά πολιτικούς λόγους, κατά του ΠΟΥ και της Κίνας, ενώ είναι φανερό ότι η πανδημία επιβάλλει ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας για την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή της.
Αμερικανικός απομονωτισμός
Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την κριτική για τον τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας, ο Πρόεδρος Τραμπ στράφηκε κατά του ΠΟΥ και της Κίνας.
Υποστήριξε ότι ο ΠΟΥ βρίσκεται ουσιαστικά υπό τον έλεγχο της Κίνας, γι’ αυτό την κάλυψε στην πρώτη φάση της εμφάνισης του κορονοϊού στην πόλη Ουχάν της επαρχίας Χουπέι, με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος και να αναπτυχθεί η πανδημία σε βάρος άλλων χωρών και φυσικά των ΗΠΑ.
Η κριτική του Τραμπ προς τον ΠΟΥ είναι βάσιμη, μόνο που δεν οφείλεται σε πολιτική συμπαιγνία σε όφελος της Κίνας και σε βάρος των ΗΠΑ. Ο ΠΟΥ, όπως όλοι οι διεθνείς οργανισμοί, έχει μια γραφειοκρατική διάσταση που μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην άμεση και αποτελεσματική αντίδραση σε μια κρίση σαν αυτή που αντιμετωπίζουμε. Επιπλέον, οι επικεφαλής του ΠΟΥ είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται με την Κίνα και άλλες μεγάλες χώρες δείχνοντας ευελιξία και κατανόηση, γιατί διαφορετικά θα αντιμετωπίσουν ένα τείχος αδιαφάνειας που θα σταθεί εμπόδιο στην κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Ο Τραμπ προχώρησε αρχικά στο «πάγωμα» της αμερικανικής χρηματοδότησης στον ΠΟΥ, της τάξης των 550 εκατ. δολαρίων τον χρόνο, για να ανακοινώσει στη συνέχεια την οριστική διακοπή της συνεργασίας των ΗΠΑ με τον ΠΟΥ.
Επί Τραμπ οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μια παράδοση υπονόμευσης του συστήματος διεθνούς συνεργασίας, στη δημιουργία του οποίου πρωταγωνίστησαν σε όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου.
Οι ΗΠΑ έχουν αποσυρθεί από την UNESCO, από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, από τη Συμφωνία των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή, από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και από την υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.
Η στρατηγική του Τραμπ στηρίζεται σε έναν νεο-απομονωτισμό που αφήνει ακάλυπτους σε πολλά ζητήματα τους συμμάχους των ΗΠΑ, ενώ δημιουργεί ένα κενό διεθνούς επιρροής που σπεύδει να καλύψει η Κίνα.
Η σύγκρουση με την Κίνα
Η πανδημία, σε συνδυασμό με τις κινήσεις του Τραμπ, φαίνεται να οδηγούν στην κλιμάκωση της σύγκρουσης ΗΠΑ-Κίνας.
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αναφέρεται σε «κινεζικό ιό», για να περάσει το μήνυμα ότι το Πεκίνο έχει τη βασική ευθύνη για τη δοκιμασία που περνάνε σήμερα οι ΗΠΑ εξαιτίας της πανδημίας.
Η καταγγελία της Κίνας τονίζει τον στρατηγικό ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων και εξυπηρετεί την προεκλογική καμπάνια του Τραμπ ενόψει της αναμέτρησης του Νοεμβρίου. Η Κίνα είναι ένας αντίπαλος εναντίον του οποίου συσπειρώνεται η ευρύτερη αμερικανική κοινή γνώμη. Ο τρόπος λειτουργίας του κομμουνιστικού καθεστώτος, η φιλοδοξία του να αμφισβητήσει –σε βάθος χρόνου– την αμερικανική πρωτοκαθεδρία, οι πρακτικές του Πεκίνου από την επιδότηση των μεγάλων κινεζικών επιχειρήσεων μέχρι την προώθηση της κινεζικής τεχνολογίας –συχνά με ανορθόδοξες μεθόδους σε βάρος των ΗΠΑ–, δεν κερδίζουν φίλους στις ΗΠΑ. Έτσι, είναι πιθανό η ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας να ωφελήσει εκλογικά τον Τραμπ.
Η σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας έχει βέβαια και οικονομική διάσταση. Παρά το πλήγμα που δέχτηκε από τον κορονοϊό, η κινεζική οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί με ποσοστό 1%-3% στη διάρκεια του 2020. Πρόκειται για μια αρνητική μεταβολή σε σχέση με την ετήσια ανάπτυξη 6%-7% που καταγράφει η κινεζική οικονομία, αλλά και για μια πολύ καλή επίδοση σε σχέση με την ύφεση που παρατηρείται στις ΗΠΑ.
Στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης, του χρηματιστηριακού δυναμισμού και της ψηφιακής μετάβασης η Κίνα είναι ο μόνος σοβαρός ανταγωνιστής των ΗΠΑ και αυτό αντανακλάται στις επιλογές της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου.
Η κινεζική ηγεσία απαντά με ιδιαίτερα δυναμικό τρόπο στις πρωτοβουλίες του Προέδρου Τραμπ. Προβάλλει τον πράγματι αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης του κορονοϊού στην Κίνα σαν ένα μοντέλο στο οποίο μπορεί να στηριχτεί η ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας για τον έλεγχο της πανδημίας.
Καταγγέλλει τον Αμερικανό Πρόεδρο –με αφορμή τον τερματισμό της συνεργασίας των ΗΠΑ με τον ΠΟΥ– ότι είναι εθισμένος στην απόσυρση από διεθνείς οργανισμούς και στην κατάργηση διεθνών συνθηκών.
Στην αντίληψη της κινεζικής ηγεσίας οι ΗΠΑ δεν έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν στην πολιτική της Κίνας έναντι του Χονγκ Κονγκ επικαλούμενες τα δημοκρατικά και ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία δεν μπορούν να προστατεύσουν στη χώρα τους, με βάση όσα συμβαίνουν στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις. Οι Κινέζοι υπογραμμίζουν ότι αντιμετώπισαν έναν χρόνο αναταραχής στο Χονγκ Κονγκ χωρίς να στείλουν στρατεύματα για να επιβάλουν την τάξη, ενώ στις ΗΠΑ χρειάστηκαν λίγες ημέρες διαμαρτυριών και ταραχών για να βγει η εθνοφρουρά στους δρόμους και να επιβληθεί νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας σε πολλές πόλεις.
Οι προεδρικές του Νοεμβρίου
Ο συνδυασμός της πανδημίας, των προσωρινών οικονομικών δυσκολιών, των κοινωνικών εντάσεων και των φυλετικών ταραχών, αλλά και η σύγκρουση των ΗΠΑ με τον ΠΟΥ και την Κίνα, δίνουν μια άλλη διάσταση για τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου.
Θα αντιμετωπιστεί έγκαιρα η πανδημία ή οι ταραχές και οι συγκρούσεις θα συμβάλουν και αυτές στη διάδοση του κορονοϊού;
Θα εκδηλωθεί προεκλογικά ο οικονομικός, χρηματιστηριακός δυναμισμός των ΗΠΑ ή τα κοινωνικά προβλήματα θα καλύψουν τις αξιόλογες οικονομικές επιδόσεις;
Η φραστική επιθετικότητα του Τραμπ και η προσπάθειά του να αναδειχθεί Πρόεδρος του νόμου και της τάξης που θα προστατεύσει τη ζωή και τις περιουσίες των Αμερικανών πολιτών θα αποδώσουν εκλογικά ή οι ψηφοφόροι θα του αποδώσουν ευθύνες για όσα συμβαίνουν;
Οι Δημοκρατικοί με τον Μπάιντεν θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που τους προσφέρονται ή τελικά οι μειονότητες θα τους αντιμετωπίσουν με απάθεια, όπως στις προεδρικές του 2016, και οι μη προνομιούχοι λευκοί ψηφοφόροι θα συσπειρωθούν ξανά γύρω από τον Τραμπ;
Ο νεο-απομονωτισμός των ΗΠΑ θα δημιουργήσει νέες δυσάρεστες εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο στην πορεία προς τις εκλογές, σε μια περίοδο κατά την οποία επιβάλλεται η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση εξαιρετικά σημαντικών προβλημάτων;
Τι θα κάνει η Ε.Ε. σε αυτή τη νέα ιστορική περίοδο, κατά την οποία οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν σταδιακά το διεθνές σύστημα πολυμερούς συνεργασίας, το οποίο δημιούργησαν σε βάθος χρόνου, ενώ η Κίνα ενισχύει συνεχώς τη διεθνή θέση της;
Η πανδημία λειτουργεί σαν καταλύτης για θετικές και αρνητικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, την ισχυρότερη χώρα του κόσμου. Οι αλλαγές και οι ανατροπές στις ΗΠΑ έχουν μεγάλη σημασία, λόγω του ειδικού βάρους της χώρας, για το διεθνές οικονομικό και πολιτικό σύστημα.
