Η πιο δύσκολη επιστροφή - Free Sunday
Η πιο δύσκολη επιστροφή
Πέντε μεγάλες δοκιμασίες για κοινωνία και κυβέρνηση

Η πιο δύσκολη επιστροφή

Μετά από ένα κάπως ανήσυχο καλοκαίρι ο κόσμος επιστρέφει σε μια φθινοπωρινή καθημερινότητα που προσδιορίζεται από την πανδημία αλλά και από διάφορες κρίσεις που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι πραγματοποιείται η πιο δύσκολη επιστροφή, με την καθημερινότητα να προσαρμόζεται στους κανόνες της πανδημίας, τον κορονοϊό να δείχνει μεγαλύτερη αντοχή απ’ ό,τι είχε προβλεφθεί αρχικά, τις σχέσεις με την Τουρκία να βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο, το προσφυγικό-μεταναστευτικό να παίρνει νέες διαστάσεις μετά την καταστροφή στη Μόρια και την οικονομία να δυσκολεύεται να βγει από τον λαβύρινθο της πανδημίας.

Διαφορετική η καθημερινότητα

Το αναγκαίο άνοιγμα των σχολείων θα θέσει τους μαθητές και τις οικογένειές τους μπροστά σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις.

Σε χώρες που προηγήθηκαν στο άνοιγμα των σχολείων, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, παρατηρήθηκαν προβλήματα, τα οποία είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσουν την καθημερινότητα των πολιτών και στην Ελλάδα.

Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο πάρα πολλοί μαθητές δεν συμμορφώθηκαν στις υποδείξεις και η επιβολή της αναγκαίας πειθαρχίας στις τάξεις και στο προαύλιο αποδείχθηκε σε πολλές περιπτώσεις πρακτικά αδύνατη.

Στη Γαλλία, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με έξαρση της πανδημίας, δεκάδες σχολεία έκλεισαν προτού καλά καλά ανοίξουν, επειδή διαπιστώθηκε η ύπαρξη κρουσμάτων μεταξύ εκπαιδευτικών και του διοικητικού προσωπικού.

Στην Ισπανία η κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλιστών-Podemos δίνει κι αυτή τη δική της μάχη για να φορούν μάσκα όλοι οι μαθητές άνω των 6 ετών και βρίσκεται αντιμέτωπη με διαμαρτυρίες γονέων που επηρεάζονται κυρίως από την άκρα Δεξιά. Η Ισπανία είναι πρώτη στα νέα κρούσματα, όπως άλλωστε και στον συνολικό αριθμό των κρουσμάτων και των θανάτων από την πανδημία, μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.

Το γεγονός ότι η κυβέρνηση της Ισπανίας είναι αριστερής απόκλισης δείχνει ότι τα προβλήματα είναι παντού τα ίδια, όπως και η προσπάθεια αντιμετώπισής τους ή πολιτικής εκμετάλλευσής τους.

Η νέα καθημερινότητα δεν αφορά μόνο τα σχολεία, έχει να κάνει με τις αστικές συγκοινωνίες, τον χώρο εργασίας, την καταναλωτική μας συμπεριφορά, ακόμη και την κοινωνική μας ζωή.

Η κοινωνία και η κυβέρνηση θα περάσουν μέσα από συμπληγάδες, γιατί μέχρι τώρα η διαχείριση της πανδημίας έγινε με όρους lockdown ή με όρους καλοκαιρινής χαλάρωσης. Θα είναι η πρώτη φορά που θα προσπαθήσουμε να συνυπάρξουμε με την πανδημία εκπληρώνοντας το σύνολο των επαγγελματικών, οικογενειακών και κοινωνικών υποχρεώσεών μας.

Περιμένοντας το δεύτερο κύμα

Τα νέα δεν είναι καλά από το μέτωπο της πανδημίας, η οποία έχει μπει σε φάση ευρωπαϊκής έξαρσης. Τα περισσότερα νέα κρούσματα καταγράφονται στην Ισπανία και στη Γαλλία. Στη διάρκεια μίας μόνο εβδομάδας τα νέα κρούσματα στην Ισπανία ξεπέρασαν τα 49.000. Η μεγάλη αύξηση των νέων κρουσμάτων είναι πλέον ευρωπαϊκός κανόνας, όπως δείχνουν οι σχετικοί αριθμοί σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Πορτογαλία.

Στην Ελλάδα εξακολουθούμε να έχουμε πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά η κατάσταση γίνεται πιο δύσκολη με το πέρασμα του χρόνου.

Το πλεονέκτημά μας οφείλεται στους καλούς χειρισμούς στην πρώτη φάση της πανδημίας, οι οποίοι μας μετέτρεψαν σε παράδειγμα προς μίμηση.

Σήμερα ακολουθούμε τον κανόνα της μεγάλης αύξησης των νέων κρουσμάτων, αλλά κινούμαστε αρκετά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία όμως ότι η κρίση της πανδημίας σε ό,τι αφορά τη δημόσια υγεία θα συνεχιστεί. Αυτή την περίοδο η πανδημία βρίσκεται σε έξαρση στην Ευρώπη, προκαλεί μεγάλη καταστροφή στις ΗΠΑ και στη Λατινική Αμερική, ενώ η κατάσταση τείνει να ξεφύγει από τον έλεγχο στην Ινδία των 1,3 δισεκατομμυρίων κατοίκων.

Αντίθετα, στην Κίνα το καθεστώς γιορτάζει με κάθε τρόπο αυτό που παρουσιάζει και πιθανότατα είναι, το τέλος της πανδημίας του Covid-19, στη χώρα απ’ όπου ξεκίνησε.

Το οικονομικό και στρατηγικό πλεονέκτημα που αποκτά η Κίνα σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. εξαιτίας της άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης της πανδημίας είναι εξαιρετικά σημαντικό.

Σε ό,τι αφορά την Ε.Ε., το βασικό σενάριο είναι ότι η φθινοπωρινή έξαρση της πανδημίας θα δώσει σταδιακά τη θέση της στο δεύτερο κύμα πανδημίας, που θα εκδηλωθεί πιθανότατα τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο. Η παραγωγή ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου δεν είναι υπόθεση μερικών μηνών, όπως έδειξαν οι περιπέτειες με το εμβόλιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και το εμβόλιο της AstraZeneca. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ο εμβολιασμός του πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί εντός του 2021.

Αυτό σημαίνει ότι στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πανδημία με ένα μείγμα μέτρων προστασίας και αποτελεσματικότερης θεραπείας έως ότου φτάσουμε, με το καλό, στον εμβολιασμό του πληθυσμού.

Μετά την καλοκαιρινή χαλάρωση, η οποία συνέβαλε στην έξαρση της πανδημίας στη χώρα μας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ο τουρισμός, καλούμαστε να υιοθετήσουμε μία πειθαρχημένη επαγγελματική και κοινωνική συμπεριφορά σε δύσκολες συνθήκες και σε βάθος χρόνου.

Ο κοινωνικός λογαριασμός

Από τη στιγμή που η πανδημία είναι μεγαλύτερης έντασης και διάρκειας απ’ ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί, ανεβαίνει και το κοινωνικό κόστος αντιμετώπισής της.

Το χαμένο τουριστικό εισόδημα του καλοκαιριού θα κάνει εξαιρετικά δύσκολο το φθινόπωρο και τον χειμώνα για εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες, ενώ είναι αμφίβολο ότι θα μπορέσει να λειτουργήσει η οικονομία σε συνθήκες σχετικής ομαλότητας τουλάχιστον μέχρι την άνοιξη του 2021.

Η ελληνική κοινωνία έχει πίσω της μία δεκαετία κρίσης και τώρα δέχεται μεγάλη πίεση εξαιτίας της πανδημίας. Η κυβέρνηση παρεμβαίνει για να στηρίξει, στο μέτρο του δυνατού, διάφορες επαγγελματικές και κοινωνικές τάξεις, είναι φανερό όμως ότι για τους περισσότερους πολίτες τα πράγματα θα πάνε χειρότερα προτού αρχίσει να βελτιώνεται η κατάσταση.

Σε διάφορες χώρες της Ευρώπης παρατηρούνται διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και αρκετά μεγάλης κλίμακας διαμαρτυρίες, οι οποίες δεν είναι πάντα πολιτικά στοχευμένες, εκφράζουν όμως την αγωνία και τη δυσφορία των πολιτών, ιδιαίτερα των μη προνομιούχων.

Έχουμε μπροστά μας ένα φθινόπωρο μεγάλης κοινωνικής δυσκολίας, το οποίο αν μετατραπεί σε φθινόπωρο κοινωνικής διαμαρτυρίας θα κάνει ακόμη πιο σύνθετη την αντιμετώπιση της κρίσης.

Η κρίση με την Τουρκία

Τη φθινοπωρινή επιστροφή περιπλέκει η κρίση στις σχέσεις μας με την Τουρκία, η οποία έχει ασυνήθιστη ένταση και διάρκεια. Η αμφισβήτηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων είναι ενταγμένη στον νεο-οθωμανικό επεκτατισμό του Ερντογάν και το πιθανότερο είναι ότι θα συνεχιστεί.

Η Τουρκία πληρώνει ακριβά τις επιλογές του Ερντογάν, εφόσον η οικονομία της υφίσταται ήδη άτυπες κυρώσεις από την αγορά. Μεγάλες επενδύσεις, όπως της Volkswagen, ματαιώνονται, Ευρωπαίοι τουρίστες δεν επισκέφθηκαν την Τουρκία επειδή έχει και μεγάλο πρόβλημα κορονοϊού, τα ξένα κεφάλαια αποσύρονται μεγαλώνοντας το συναλλαγματικό πρόβλημα της Τουρκίας και προκαλώντας την επιταχυνόμενη διολίσθηση της τουρκικής λίρας.

Οι κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης αποδεικνύονται σωστά υπολογισμένες και αρκετά αποτελεσματικές. Το Ελλάς-Γαλλία-Συμμαχία παίρνει νέες διαστάσεις, η συνεργασία με το Ισραήλ αναπτύσσεται, η συνεννόηση με τον αραβικό κόσμο, ο οποίος –με εξαίρεση το Κατάρ– αντιτίθεται στον τουρκικό επεκτατισμό, προωθείται. Οι συμφωνίες με την Ιταλία και την Αίγυπτο για την ΑΟΖ έδειξαν πόσο συστηματική είναι η ελληνική διπλωματία, ενώ με πρωτοβουλία του Μητσοτάκη και υποστήριξη του Μακρόν η Ε.Ε. κινείται σταδιακά πιο κοντά στις ελληνικές θέσεις σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας.

Όλα αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά, δεν είναι βέβαιο όμως ότι λύνουν το πρόβλημα. Η Τουρκία έχει καταλάβει μέρος της Συρίας, οργανώνει επιδρομές στα εδάφη των Κούρδων στο Ιράκ, ελέγχει –μέσω της κυβέρνησης της Τρίπολης σε σημαντικό βαθμό– ένα τμήμα της Λιβύης. Σε αυτές τις συνθήκες είναι πιθανό να συνεχιστεί η επιθετικότητα της Τουρκίας σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, ανεξάρτητα από τις κινήσεις που θα κάνουν η Ελλάδα και η Ε.Ε. και το ενδεχόμενο κόστος για την Τουρκία.

Η μεγάλη ένταση στις σχέσεις με την Τουρκία ενισχύει ως έναν βαθμό την οικονομική και επενδυτική αβεβαιότητα και μας υποχρεώνει σε δαπανηρά εξοπλιστικά προγράμματα, προκειμένου να ενισχύσουμε την εθνικής μας άμυνα και να προστατεύσουμε, αν χρειαστεί, την εθνική κυριαρχία και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.

Μετά τη Μόρια

Οι έρευνες της κοινής γνώμης δείχνουν ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με το προσφυγικό-μεταναστευτικό έχουν υποχωρήσει σημαντικά στην αξιολόγηση των πολιτών. Πρώτη ανησυχία των πολιτών είναι η πανδημία, ακολουθεί η οικονομία, στη συνέχεια είναι η κρίση με την Τουρκία και πολύ πιο κάτω στην ιεράρχηση έρχεται το προσφυγικό-μεταναστευτικό.

Μετά την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών που οργάνωσε ο Ερντογάν στον Έβρο και τον δυναμικό έλεγχο των θαλάσσιων συνόρων μας, το προσφυγικό-μεταναστευτικό τέθηκε σε γενικές γραμμές υπό έλεγχο.

Ο εμπρησμός της Μόριας από «αγανακτισμένους» παράνομους μετανάστες δημιουργεί μια νέα αρνητική δυναμική. Η κυβέρνηση πρέπει να διαχειριστεί ένα πρόβλημα που μπορεί να μετατραπεί σε ανθρωπιστική καταστροφή, με τους περισσότερους πρόσφυγες και μετανάστες αλλά και το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της Λέσβου να απορρίπτουν κυβερνητικές επιλογές.

Αυτά που συνέβησαν στη Μόρια μπορεί να συμβούν και σε άλλους χώρους υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Ταυτόχρονα, το προσφυγικό-μεταναστευτικό συνδέεται άμεσα με τη μορφή υβριδικού πολέμου που έχει εξαπολύσει ο Ερντογάν σε βάρος της χώρας μας και συμπεριλαμβάνει τις ροές ως μέσο πίεσης και εκβιασμού. Επιπλέον, η αντιμετώπιση της πανδημίας δεν συμβιβάζεται με την άρνηση πολλών προσφύγων και μεταναστών να συνεργαστούν με τις αρμόδιες αρχές. Τους τελευταίους μήνες το ποσοστό των Αφγανών και των Ιρανών μεταξύ των προσφύγων και των μεταναστών είναι υψηλό. Πάνω από 1 εκατομμύριο Αφγανοί έχουν μετακινηθεί στο Ιράν με στόχο να φτάσουν κάποτε στην Ευρώπη, ενώ το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης έχει πολύ κακές επιδόσεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Επομένως, αν δεν ελεγχθούν οι ροές και δεν επιβληθεί κάποιου είδους πειθαρχία στους πρόσφυγες και στους μετανάστες, θα δημιουργηθούν συνθήκες που μπορεί να εκμεταλλευτεί η Τουρκία και θα διευκολύνουν τη διάδοση του κορονοϊού.

Στις συνθήκες που περιγράψαμε, η φθινοπωρινή επιστροφή θα είναι για τους περισσότερους δύσκολη και μπορεί να μετατραπεί σε περιπετειώδη. Τα δύσκολα φαίνεται να είναι μπροστά μας, αυτό όμως δεν πρέπει να μας οδηγήσει στην απογοήτευση και στην παραίτηση, αλλά στη συμμετοχή σε μια οργανωμένη προσπάθεια να βγούμε όσο το δυνατόν ταχύτερα και με λιγότερο κόστος από την πολυδιάστατη κρίση.