Η Ε.Ε. στο τέλμα Σκοπίων, Δυτικών Βαλκανίων - Free Sunday
Η Ε.Ε. στο τέλμα Σκοπίων, Δυτικών Βαλκανίων
Στροφή 180 μοιρών από τη Βουλγαρία

Η Ε.Ε. στο τέλμα Σκοπίων, Δυτικών Βαλκανίων

Το τελευταίο διάστημα επανήλθε στην ελληνική πολιτική επικαιρότητα το θέμα της Συμφωνίας των Πρεσπών. Ο Ζάεφ την ερμηνεύει με τον δικό του προκλητικό τρόπο. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι δεσμευμένη από την υπογραφή Τσίπρα έναντι της Ε.Ε., αλλά δεν βιάζεται να περάσει από τη Βουλή τα σχετικά μνημόνια συνεργασίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ ελπίζει σε έναν διχασμό της ΝΔ, όπως πριν από 30 χρόνια, για να διευκολυνθεί στον πολιτικό σχεδιασμό του.

Οι ελληνικές αναταράξεις είναι μικρές σε σχέση με το ευρύτερο πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί γύρω από τη Βόρεια Μακεδονία. Οι Βούλγαροι, οι οποίοι ήταν οι πρώτοι που αναγνώρισαν το κράτος των Σκοπίων σαν «Μακεδονία» μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, σκληραίνουν τη στάση τους έναντι του Ζάεφ, προβάλλοντας στρατηγική «Μεγάλης Βουλγαρίας». Οι Αλβανοί διαμαρτύρονται για την καθυστέρηση στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, εφόσον οι «27» τούς αντιμετωπίζουν ως «πακέτο» με τη Βόρεια Μακεδονία. Ο Ζάεφ –από την πλευρά του– προσπαθεί να αμυνθεί ενισχύοντας τον «μακεδονισμό».

Στις Βρυξέλλες έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται ότι το άνοιγμα στα Δυτικά Βαλκάνια με προοπτική ένταξης των έξι κρατών στην Ε.Ε. δεν είναι το αντιστάθμισμα στο Brexit, όπως πίστευαν, αλλά μια γεωπολιτική περιπέτεια με άγνωστη κατάληξη.

Στη σκιά του Γκότσε Ντέλτσεφ

Ο Γκότσε Ντέλτσεφ γεννήθηκε στο Κιλκίς και έπεσε μαχόμενος κατά των Οθωμανών το 1903 στο χωριό Καρυές των Σερρών, το οποίο τότε ονομαζόταν Μπάνιτσα.

Ήταν επικεφαλής των ένοπλων βουλγάρικων ανταρτικών σωμάτων και συμβόλιζε τη σλαβική εξέγερση κατά των Οθωμανών.

Ο οπλαρχηγός ετάφη στις Καρυές, αλλά το 1906 οι Βούλγαροι μετέφεραν τη σωρό του στη Σόφια για να τον τιμήσουν και να τον μετατρέψουν σε σύμβολο του αγώνα.

Το 1946 όμως άλλαξαν οι υπολογισμοί, μαζί και ο τρόπος που γράφεται η Ιστορία. Ο Στάλιν ζήτησε από τον κομμουνιστή ηγέτη της Βουλγαρίας, Γκεόργκι Δημητρόφ, να αποδώσει στον ηγέτη της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας, Τίτο, τη σωρό του Γκότσε Ντέλτσεφ για να μεταφερθεί στα Σκόπια και να συμβάλει με τον συμβολισμό της στη συγκρότηση «μακεδονικού έθνους».

Η πολιτική συγκυρία άλλαξε, ο Τίτο συγκρούστηκε με τον Στάλιν, η «Δημοκρατία της Μακεδονίας» αναπτύχθηκε σαν μέρος της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και το 1992 –με την κατάρρευση του κομμουνισμού και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας– η Βουλγαρία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας» σαν ανεξάρτητο κράτος.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρατήρησα ότι κάθε φορά που Έλληνες ευρωβουλευτές προσπαθούσαμε να εκφράσουμε αντιρρήσεις ή επιφυλάξεις για την πολιτική των Σκοπίων, Βούλγαροι συνάδελφοι επιχειρηματολογούσαν υπέρ της γειτονικής χώρας και στη συνέχεια υπέρ της συμφωνίας των Πρεσπών.

Η υποστήριξη της Σόφιας στα Σκόπια δεν ήταν, όπως αποδείχθηκε, ανιδιοτελής αλλά ήταν σύμφωνη με τη στρατηγική της «Μεγάλης Βουλγαρίας». Με βάση αυτό το αφήγημα, οι Σλαβομακεδόνες των Σκοπίων είναι ένα «παραστρατημένο» βουλγάρικο φύλο και η «μακεδονική» γλώσσα στηρίζεται στη βουλγαρική.

Για όσο διάστημα η Αθήνα κρατούσε σε απόσταση τα Σκόπια, η Σόφια παρενέβαινε υπέρ των Σκοπίων για λόγους εντυπώσεων και γενικότερης στρατηγικής. Με τη Συμφωνία, όμως, των Πρεσπών επισημοποιήθηκε, παρά της αντιρρήσεις της ευρύτερης ελληνικής κοινής γνώμης, η «μακεδονική» εθνότητα και γλώσσα.

Οι Βούλγαροι έκαναν τους υπολογισμούς τους από την αρχή και από τον Νοέμβριο του 2020 άρχισαν να μπλοκάρουν, σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών αλλά και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε.

Ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, οι οποίες δεν βιάζονται, σε ό,τι αφορά τη διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια, έκαναν «πακέτο» τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Αλβανία με εκείνες για τη Βόρεια Μακεδονία, με αποτέλεσμα να έχει «παγώσει» η όλη διαδικασία.

Οι Βούλγαροι ζητούν να υπογραφεί παράρτημα στη συμφωνία φιλίας και καλής γειτονίας που υπέγραψαν με τα Σκόπια τον Αύγουστο του 2017, στο οποίο να επισημαίνεται ότι οι Σλαβομακεδόνες της Βόρειας Μακεδονίας έχουν βουλγαρικές ρίζες, η «μακεδονική» γλώσσα προέρχεται από τη βουλγαρική, το όνομα Βόρεια Μακεδονία δεν υποκρύπτει αλυτρωτισμό και φυσικά ότι ο Γκότσε Ντέλτσεφ ήταν Βούλγαρος.

Οι σκληροί όροι που προβάλλει η Σόφια έναντι των Σκοπίων, στην απίθανη περίπτωση που θα γίνουν δεκτοί, θα αποσταθεροποιήσουν ολόκληρο το «μακεδονικό» οικοδόμημα, το οποίο δέχεται διπλή πίεση. Από το αφήγημα της «Μεγάλης Βουλγαρίας» αλλά και την αλβανική μειονότητα στην οποία αναλογεί το 25% του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας και η οποία μπορεί να μετατραπεί, όπως κατά το παρελθόν, σε μέσο επιδίωξης «Μεγάλης Αλβανίας».

Εκλογές στις 11 Ιουλίου

Η πατριωτική ή εθνικιστική στροφή της Βουλγαρίας αποδίδεται από τους περισσότερους αναλυτές στην πολιτική αναταραχή που έχει ξεσπάσει.

Με τις εκλογές του Απριλίου 2021 φαίνεται ότι έφτασε στο οριστικό τέλος της η πολυετής πολιτική κυριαρχία του Μπορίσοφ.

Το κεντροδεξιό κόμμα του, GERB, υποχώρησε στο 25,8% των ψήφων και περιορίστηκε σε 75 επί συνόλου 240 εδρών. Δεύτερο κόμμα αναδείχθηκε το κόμμα «Υπάρχει Τέτοιος Λαός», του οποίου ηγείται ο Τριφόνοφ, μια αμφιλεγόμενη τηλεοπτική περσόνα. Εξασφάλισε 17,4% των ψήφων και 51 έδρες.

Τρίτο ήρθε το Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, με ρίζες στο πρώην κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο όμως γνώρισε μεγαλύτερη πτώση από την κεντροδεξιά. Έπεσε στο 14,8% και έμεινε με 43 έδρες. Τέταρτο ήρθε το Κίνημα για τα Δικαιώματα και τις Ελευθερίες του Καρανταγί, το οποίο εκφράζει τη μεγάλη τουρκική μειονότητα της Βουλγαρίας. Ο Καρανταγί κινείται στον φιλελεύθερο χώρο και δεν έχει καλές σχέσεις με τον Ερντογάν, ο οποίος προσπάθησε ανεπιτυχώς να δημιουργήσει ισχυρό ανταγωνιστικό κόμμα. Το Κίνημα για τα Δικαιώματα και τις Ελευθερίες κατέγραψε ποσοστό 10,4% και εξασφάλισε 30 έδρες.

Πέμπτο ήρθε το κόμμα Δημοκρατική Βουλγαρία με 9,3% και 27 έδρες και έκτο το κόμμα «Ξεσηκωθείτε, έξω η Μαφία» με 4,6% και 14 έδρες.

Για να εκπροσωπηθεί ένα κόμμα στο βουλγαρικό κοινοβούλιο απαιτείται να περάσει το όριο του 4%.

Το αποτέλεσμα των εκλογών του Απριλίου οδήγησε σε πολιτικό και κυβερνητικό αδιέξοδο. Η κεντροδεξιά του Μπορίσοφ έχασε την ηγεμονία της και τη δυνατότητα να ηγηθεί κυβερνητικού συνασπισμού, εφόσον τα άλλα κόμματα δεν ήθελαν να συνεργαστούν μαζί της. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα –το οποίο θεωρείται και αυτό συστημικό– βρέθηκε επίσης χωρίς κυβερνητική προοπτική, εφόσον τα κόμματα «Υπάρχει Τέτοιος Λαός», Δημοκρατική Βουλγαρία και «Ξεσηκωθείτε, έξω η Μαφία» έχουν θέσει σαν βασική προτεραιότητα την κάθαρση και αρνούνται οποιαδήποτε συνεργασία με τους «διεφθαρμένους» της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς.

Το πολιτικό σύστημα αντιμέτωπο με την αντισυστημική δυναμική υπέρ της κάθαρσης επεδίωξε τη σταθεροποίησή του παίζοντας το πατριωτικό ή και το εθνικιστικό χαρτί.

Ακόμη και η παρέμβαση Μέρκελ στον Μπορίσοφ και η άσκηση πίεσης από τη Γερμανία προς τη Βουλγαρία δεν στάθηκαν ικανές να οδηγήσουν στην άρση του βουλγαρικού βέτο στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία.

Από την άλλη, η επιχείρηση σταθεροποίησης του πολιτικού συστήματος δεν φαίνεται να απέδωσε. Δεν υπήρξε δημιουργία βιώσιμου κυβερνητικού συνασπισμού, με αποτέλεσμα να οριστεί ως μεταβατικός πρωθυπουργός μία ανεξάρτητη προσωπικότητα και να οριστούν νέες εκλογές για τις 11 Ιουλίου 2021.

Η προεκλογική αντιπαράθεση δεν επέτρεψε τη συνεννόηση με τις Βρυξέλλες και τα Σκόπια, ενώ είναι πολύ πιθανόν να συνεχιστεί η περίοδος της αστάθειας και μετά τις εκλογές της 11ης Ιουλίου.

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το κεντροδεξιό κόμμα του Μπορίσοφ υποχωρεί κι άλλο, πιθανότατα επειδή στερήθηκε τον έλεγχο της εξουσίας και τη δυνατότητα για προεκλογικές ρυθμίσεις. Όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης ενισχύονται, ιδιαίτερα τα τρία που προβάλλονται σαν αντισυστημικά και έχουν κάνει σημαία τους την κάθαρση.

Επιπλέον, διάφορα ακροδεξιά, εθνικιστικά κόμματα και ομάδες συνασπίστηκαν και δημιούργησαν το κόμμα «Βούλγαροι Πατριώτες». Με βάση τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, αναμένεται να περάσει με άνεση το όριο του 4% που του εξασφαλίζει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.

Συνεπώς, η επόμενη μέρα των εκλογών της 11ης Ιουλίου μπορεί να είναι ακόμη πιο μπερδεμένη, με αποτέλεσμα να παραμείνει δύσκολη ως αδύνατη η συνεννόηση της Σόφιας με τις Βρυξέλλες και τα Σκόπια.

Ο ρόλος της Ελλάδας

Είναι φανερό ότι ο Ζάεφ αντιδρά στην πίεση που δέχεται από τη Βουλγαρία επενδύοντας στον «μακεδονισμό».

Ερμηνεύει τη συμφωνία των Πρεσπών με τρόπο που διευκολύνει τον πολιτικό του σχεδιασμό. Για παράδειγμα, η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Βόρειας Μακεδονίας εμφανίστηκε στο EURO με τα αρχικά της «Μακεδονίας» στη φανέλα της. Η επίσημη δικαιολογία που προβλήθηκε –όταν διαμαρτυρήθηκε η Ελλάδα– είναι ότι η Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου δεν χρηματοδοτείται από το κράτος, είναι ανεξάρτητη και σύμφωνα με το κείμενο της συμφωνίας των Πρεσπών οι δεσμεύσεις περί «Βόρειας Μακεδονίας» δεν ισχύουν γι’ αυτήν.

Ο Ζάεφ έσπευσε να διαβεβαιώσει την Αθήνα ότι θα υπάρξει διορθωτική παρέμβαση, αλλά τελικά δεν έκανε τίποτα. Σαν να μην έφτανε αυτό, έκανε κι ένα tweet από το γήπεδο που παρακολουθούσε την αναμέτρηση Ολλανδίας-Βόρειας Μακεδονίας με τον πρωθυπουργό της Ολλανδίας, Ρούτε, για τον αγώνα της ομάδας της «Μακεδονίας».

Είναι γνωστές οι αντιρρήσεις του Μητσοτάκη για το περιεχόμενο της Συμφωνίας των Πρεσπών. Τις είχε εκφράσει σε όλους τους τόνους σε ευρωπαϊκό επίπεδο και είχε ζητήσει από την κυβέρνηση Τσίπρα να μην δεσμευτεί, γιατί η δέσμευση θα ίσχυε αναπόφευκτα και για την κυβέρνηση της ΝΔ.

Στη συνάντηση που είχε ο πρωθυπουργός με τον Ζάεφ τον Μάιο στην Αθήνα συνόψισε τις απαιτήσεις του προς την άλλη πλευρά ως εξής: «Ζωτικής σημασίας παραμένει ο σεβασμός των σχέσεων καλής γειτονίας και η πλήρης, συνεπής και καλή τη πίστει εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών, όπως έχουμε συζητήσει. Αυτοί είναι οι βασικοί δείκτες στις διμερείς μας σχέσεις, αλλά και για την προοπτική ένταξης της χώρας σας στην Ε.Ε.».

Το tweet του Ζάεφ θεωρήθηκε από τον πρωθυπουργό η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Μπορεί ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας να μίλησε για λάθος του, σε μια προσπάθεια να περιορίσει την ένταση, αλλά η όλη συμπεριφορά του κρίνεται πλέον χαμηλού πολιτικού και διπλωματικού επιπέδου.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν πρόκειται να αμφισβητήσει την υπογραφή της κυβέρνησης Τσίπρα που δεσμεύει την Ελλάδα, γιατί αυτό θα μας εξέθετε σε μεγάλες ευρωπαϊκές και οικονομικές πιέσεις και θα συνέβαλε στη διπλωματική μας απομόνωση σε μία περίοδο κατά την οποία ενισχύουμε τη θέση μας έναντι της Τουρκίας μέσω της συνεργασίας με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ.

Στέλνει όμως το μήνυμα της δυσαρέσκειάς της, καθυστερώντας την επικύρωση από τη Βουλή των τριών μνημονίων συνεργασίας της Συμφωνίας των Πρεσπών, που έχουν κυρίως οικονομικό και εμπορικό ενδιαφέρον.

Η τακτική αυτή είναι απόλυτα συνεπής με τη στρατηγική που έχει περιγράψει ο Μητσοτάκης. Τα Σκόπια θα διευκολύνονται στις ευρωπαϊκές τους επιδιώξεις όταν είναι εντάξει στις σχέσεις τους με την Αθήνα και θα δυσχεραίνονται όταν κινούνται σε λάθος κατεύθυνση.

Το πρόβλημα, άλλωστε, είναι περισσότερο των Βρυξελλών και λιγότερο της Αθήνας. Η Ε.Ε. των «27» κυριαρχεί οικονομικά στα Δυτικά Βαλκάνια, εφόσον σε αυτή αναλογούν περίπου το 75% των ξένων άμεσων επενδύσεων και του διεθνούς εμπορίου. Από τη στιγμή που αποφασίστηκε η διεύρυνση –περισσότερο για γεωπολιτικούς λόγους– για να αντισταθμιστεί και το πλήγμα του Brexit, το «πακέτο» με τη «Μεγάλη Βουλγαρία», τον «μακεδονισμό», τη «Μεγάλη Αλβανία», τη διαμάχη Σερβίας-Αλβανίας για το Κόσοβο, όπως και το χάος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης περνάνε στην ευθύνη και στη διαχείριση των Βρυξελλών.