Ελλάδα - Ρωσία μια άγονη σχέση - Free Sunday
Ελλάδα - Ρωσία μια άγονη σχέση
Η συνάντηση Πούτιν - Μητσοτάκη βελτίωσε το κλίμα χωρίς να λύσει τα προβλήματα

Ελλάδα - Ρωσία μια άγονη σχέση

Η σχέση της Ελλάδας με τη Ρωσία εξελίσσεται εδώ και χρόνια με έναν μη ικανοποιητικό τρόπο. Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η οικονομική συνεργασία με όρους που πηγαίνουν περισσότερο στη Ρωσία παρά στην Ελλάδα και καταλήγουν σε ένα τεράστιο εμπορικό έλλειμμα σε βάρος μας.

Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία ανέπτυξε μια ιδιόμορφη σχέση με την Τουρκία, συμβάλλοντας στην περιφερειακή αποσταθεροποίηση, άλλοτε συμπλέοντας και άλλοτε συγκρουόμενη με την Τουρκία.

Τέλος, η στρατηγική σύγκρουση που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, και σε μικρότερο βαθμό μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας, στέκεται κι αυτή εμπόδιο σε μια καλύτερη συνεννόηση μεταξύ ελληνικής και ρωσικής ηγεσίας.

Από αυτή την άποψη, η επίσκεψη Μητσοτάκη στη Ρωσία και η συνάντησή του με τον Πρόεδρο Πούτιν είχε τα χαρακτηριστικά μιας χρήσιμης συνάντησης κορυφής που κατέγραψε τα προβλήματα, χωρίς να συμβάλλει στην αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.

Σε βάρος της Ελλάδας

Οι οικονομικές σχέσεις εξελίσσονται, εδώ και χρόνια, σε βάρος της Ελλάδας. Το 2021, όμως, παρατηρείται επιδείνωση των όρων συνεργασίας εξαιτίας της μεγάλης αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου και της δραματικής μείωσης των Ρώσων τουριστών που επισκέφτηκαν τη χώρα μας.

Τα στοιχεία του πρώτου εξαμήνου του 2021 δείχνουν ότι το διμερές εμπόριο αυξήθηκε από 1,57 δισ. ευρώ το αντίστοιχο εξάμηνο του 2020, σε 1,71 δισ. ευρώ. Ταυτόχρονα, συνεχίστηκε η αύξηση του σημαντικού εμπορικού ελλείμματος της Ελλάδας, το οποίο πήγε, από 1,42 δισ. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2020, στο 1,54 δισ. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2021, πραγματοποιώντας αύξηση της τάξης του 8,5%.

Σε βάρος της Ελλάδας είναι και το εμπορικό ισοζύγιο χωρίς τα ενεργειακά προϊόντα. Το διμερές εμπόριο σε αυτή την κατηγορία των προϊόντων αυξήθηκε, από 301 εκατ. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2020, σε 379 εκατ. ευρώ του 2021. Το σε βάρος της Ελλάδας εμπορικό έλλειμμα εκτοξεύθηκε στο ίδιο διάστημα στα 152 εκατ. ευρώ ή κατά 36%.

Υπάρχει, λοιπόν, φοβερή ανισορροπία στις εμπορικές συναλλαγές μας με τη Ρωσία, η οποία καλύπτει με τις εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου μέχρι το 40% των αναγκών μας σε ενεργειακά προϊόντα. Θα περίμενε κανείς ότι η ελληνική και η ρώσικη πλευρά θα είχαν συνεργαστεί για να καλυφθεί, σε εμπορικό επίπεδο, τουλάχιστον ένα μέρος του ενεργειακού λογαριασμού. Δεν έχει υπάρξει σχετική πρωτοβουλία, με αποτέλεσμα να διευρύνεται το εμπορικό έλλειμμα στις διμερείς συναλλαγές, σε βάρος της Ελλάδας, ακόμη και στα μη ενεργειακά προϊόντα.

Βέβαια, η υποχρέωση για μείωση του εμπορικού ελλείμματος ανήκει πρώτα στην ελληνική πλευρά και μετά στη ρωσική. Ο συνδυασμός ελληνικής οικονομικής αδυναμίας και ρωσικής αδιαφορίας δίνει ένα εξαιρετικά αρνητικό για εμάς αποτέλεσμα.

Η κατάσταση χειροτέρευσε το 2021 και εξαιτίας της μεγάλης μείωσης του τουριστικού ρεύματος από τη Ρωσία, η οποία πρέπει να αποδοθεί στις δυσκολίες που προκάλεσε η πανδημία, στην ελληνική και ρωσική γραφειοκρατία και, από ό,τι φαίνεται, στην έλλειψη καλής πολιτικής διάθεσης από την πλευρά της Ρωσίας.

Η τουριστική περίοδος ξεκίνησε με την ελπίδα ότι θα φθάναμε τους 500.000 Ρώσους τουρίστες. Για να διευκολύνει την κατάσταση, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης θεώρησε ισοδύναμο το ρωσικό εμβόλιο Sputnik-5 με αυτά που έχουν εγκριθεί για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., με αποτέλεσμα να προκαλέσει κάποια δυσαρέσκεια στις Βρυξέλλες. Αντί να φθάσουμε όμως στους 500.000 Ρώσους τουρίστες –το 2019 είχαν ξεπεράσει τους 600.000– περιοριστήκαμε σε λιγότερους από 100.000.

Είναι φανερό ότι η διμερής οικονομική συνεργασία περνάει κρίση, σε βάρος των καλώς εννοούμενων συμφερόντων μας.

Το παραδοσιακό πρόβλημα της ελληνικής διπλωματίας, η οποία έχει μια ενδιαφέρουσα πολιτική διάσταση αλλά αδύναμη οικονομική διάσταση, φαίνεται να μεγαλώνει με το πέρασμα του χρόνου.

Πέρα από τη συνάντηση Πούτιν - Μητσοτάκη χρειάζεται μια οργανωμένη προσπάθεια επανεκκίνησης της διμερούς οικονομικής συνεργασίας σε νέα βάση.

Ελεγχόμενος ανταγωνισμός

Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία ειδικεύεται σε ένα ελεγχόμενο ανταγωνισμό με την Τουρκία για την ενίσχυση της επιρροής τους σε διάφορες χώρες. Η Ρωσία και η Τουρκία βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα στη Συρία, με τη Ρωσία να έχει το πλεονέκτημα και να επιτυγχάνει τη σταθεροποίηση του τυραννικού καθεστώτος Άσαντ, το οποίο υποστηρίζει. Και η Τουρκία, όμως, είναι ικανοποιημένη, εφόσον έχει επεκτείνει τον έλεγχό της σε περιοχές της Συρίας που είναι κοντά στα σύνορα Τουρκίας - Συρίας, κυρίως σε βάρος των Κούρδων, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους.

Στη Λιβύη, η Τουρκία στηρίζει με μισθοφόρους και όπλα τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης, ενώ η Ρωσία στηρίζει με τους μισθοφόρους του οργανισμού Wagner και όπλα την πλευρά του στρατάρχη Χάφταρ.

Στον νότιο Καύκασο, όπου η Ρωσία είναι η κυρίαρχη δύναμη, τα τουρκικά οπλικά συστήματα συνέβαλαν αποφασιστικά στη στρατιωτική επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν επί της Αρμενίας, ενώ στην Ουκρανία τα τουρκικά drones αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικά κατά των ρωσόφωνων αυτονομιστών του Ντόνμπας.

Ρωσία και Τουρκία άλλοτε συγκρούονται και άλλοτε συνεννοούνται και λειτουργούν, από κοινού, αποσταθεροποιητικά.

Επιβεβαίωση της ανάπτυξης της ρωσοτουρκικής συνεργασίας ήταν η πώληση των ρωσικών πυραύλων S-400. Αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μη φιλική ενέργεια έναντι της Ελλάδας, εφόσον ενισχύονται οι δυνατότητες των Τούρκων σε βάρος της Πολεμικής Αεροπορίας μας. Η επιλογή του Ερντογάν, όμως, δημιούργησε ένα ντόμινο εξελίξεων, με τελικό κερδισμένο την Ελλάδα. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν στην αγορά των πυραύλων S-400 από την Τουρκία, αποκλείοντας την από το πρόγραμμα συμπαραγωγής των μαχητικών αεροσκαφών F-35, ματαιώνοντας την πώληση 100 μαχητικών F-35 στην Τουρκία, η πραγματοποίηση της οποίας θα άλλαζε τον συσχετισμό δυνάμεων σε βάρος μας και κάνοντας πιο δύσκολη την προμήθεια ανταλλακτικών για τα μαχητικά F-16, της τουρκικής αεροπορίας.

Επομένως, ο Πούτιν κινήθηκε στο θέμα των S-400 σε βάρος των καλώς εννοούμενων εθνικών συμφερόντων μας, αλλά η αμερικανική αντίδραση στην προσέγγιση Ρωσίας - Τουρκίας ωφέλησε την Ελλάδα και επέτρεψε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη να ενισχύσει ουσιαστικά την άμυνά μας έναντι της Τουρκίας.

Το γενικό πλαίσιο

Η ανάπτυξη συνεργασίας Ελλάδας - Ρωσίας εμποδίζεται και από την κρίση που περνάνε οι σχέσεις ΗΠΑ - Ρωσίας και σε μικρότερο βαθμό Ε.Ε. - Ρωσίας.

Ο Πρόεδρος Πούτιν ανησυχεί για την ενδεχόμενη επέκταση του ΝΑΤΟ, με την ένταξη σε αυτό της Ουκρανίας και άλλων χωρών που αποτελούσαν παλαιότερα μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Ανησυχεί, επίσης, εξαιτίας της λαϊκής αμφισβήτησης δικτατορικών καθεστώτων, όπως του Λουκασένκο στη Λευκορωσία, με την ενθάρρυνση των Ευρωπαίων.

Η ρωσική ηγεσία αισθάνεται διπλά πολιορκημένη. Αντιμετωπίζει αυτό που αντιλαμβάνεται σαν νατοϊκή περικύκλωση και θεωρεί ότι πειράματα όπως της Ουκρανίας ή της Λευκορωσίας εντάσσονται σε μια στρατηγική αλλαγής καθεστώτων, που μπορεί να εφαρμοστεί στο μέλλον και στη Ρωσία.

Το τελευταίο διάστημα παρατηρήθηκε μετακίνηση ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία, με αποτέλεσμα να εξετάζουν στα σοβαρά οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ το σενάριο ρωσικής επέμβασης στη συγκεκριμένη χώρα. Το πιθανότερο είναι ότι ο Πούτιν ασκεί πίεση για να διαπραγματευτεί με τον Μπάιντεν τη μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Η ρήξη ΗΠΑ - Ρωσίας δείχνει ελεγχόμενη και μπορεί να οδηγήσει σε μια αμοιβαία επωφελή συνεννόηση. Προς το παρόν, πάντως, στέκεται εμπόδιο στην ουσιαστική βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας με τη Ρωσία.

Ευρωπαϊκή σύγχυση

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση επικρατεί σύγχυση σε ό,τι αφορά τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί έναντι της Ρωσίας.

Χώρες όπως η Πολωνία και οι δημοκρατίες της Βαλτικής, οι οποίες έχουν γνωρίσει τον σοβιετικό ζυγό, είναι δυναμικά κατά της Ρωσίας και εναντιώνονται σε οποιαδήποτε προσέγγιση Βρυξελλών - Μόσχας.

Άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία, επιθυμούν την ανάπτυξη των σχέσεων με τη Ρωσία, χωρίς φυσικά να αγνοούν τα αυταρχικά χαρακτηριστικά του καθεστώτος Πούτιν και τη δυναμική έως επεκτατική εξωτερική πολιτική που ασκεί.

Η Γερμανία, η οποία έχει την πιο ανεπτυγμένη οικονομική και ενεργειακή συνεργασία με τη Ρωσία, βρίσκεται και αυτή σε μεταβατική φάση σε ό,τι αφορά τη στρατηγική της έναντι της Ρωσίας. Η Μέρκελ μπορούσε να συνεννοηθεί με τον Πούτιν και προωθούσε με κάθε τρόπο την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Nord-Stream2. Η νέα κυβέρνηση υπό τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Σολτς αναζητεί μια διαφορετική πολιτική, με τους Πράσινους να ελέγχουν το υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και να δηλώνουν ότι θα αξιολογήσουν πιο αυστηρά το καθεστώς Πούτιν και την πολιτική του, ενώ εξακολουθούν να εκφράζουν αντιρρήσεις για τη λειτουργία του αγωγού φυσικού αερίου Nord-Stream2. Η κατασκευή του αγωγού έχει ολοκληρωθεί και εάν εγκριθεί η λειτουργία του από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές της Γερμανίας, το καθεστώς Πούτιν θα αποκτήσει νέες δυνατότητες χρηματοδότησης της πολιτικής του, εξάγοντας περισσότερο φυσικό αέριο στη Γερμανία, ενώ θα υπονομευτεί η διεθνοπολιτική θέση της Ουκρανίας και σε μικρότερο βαθμό της Πολωνίας έναντι της Ρωσίας.

Κρίσιμες αποφάσεις

Οι ΗΠΑ ανεβάζουν τους τόνους της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση ψάχνει και σε αυτό το ζήτημα τον δρόμο της, ενώ πλησιάζει η ώρα των μεγάλων αποφάσεων.

Η Δύση, σαν σύνολο, πρέπει να αποφασίσει εάν έχει την πολιτική θέληση και τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητες για μια ταυτόχρονη αντιπαράθεση με την Κίνα και τη Ρωσία.

Η Κίνα έχει αναδειχθεί σε υπερδύναμη, μετά από μια 20ετία θεαματικής ανάπτυξης και ενίσχυσης της διεθνούς επιρροής της, ενώ η Ρωσία έχει πολύ πιο περιορισμένες δυνατότητες εξαιτίας των διαρθρωτικών προβλημάτων της οικονομίας της. Όσο μεγαλύτερη πίεση ασκούν οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. στη Ρωσία, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να στραφεί προς την Κίνα, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο τη συνέχιση της ανόδου της τελευταίας.

Επιπλέον, ΗΠΑ και Ε.Ε. θα πρέπει να αποφασίσουν για το πώς ακριβώς θα μεθοδεύσουν την πράσινη-ενεργειακή μετάβαση στην οποία θέλουν να πρωταγωνιστήσουν, χωρίς να μετατραπεί η Ευρωπαϊκή Ένωση σε ενεργειακό όμηρο της Ρωσίας.

Με τη διμερή οικονομική συνεργασία Ελλάδας - Ρωσίας να πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο σε ό,τι μας αφορά, με τη Ρωσία να λειτουργεί αποσταθεροποιητικά σε διάφορες χώρες σε συνδυασμό με την Τουρκία και με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση να προσπαθούν να προσδιορίσουν τη στρατηγική τους έναντι της Ρωσίας, η σχέση Ελλάδας - Ρωσίας προβλέπεται να παραμείνει άγονη για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.