Στο μυαλό του Πούτιν

Ο Πούτιν οργάνωσε την απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία με έναν τρόπο που μπορεί να τον οδηγήσει σε ένα δραματικό τέλος. Θεωρητικά μπορεί να βρεθεί στο εδώλιο κατηγορούμενος σαν εγκληματίας πολέμου, στην πράξη όμως οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι ελάχιστες.

Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους ο Πούτιν αισθάνθηκε την ανάγκη να οργανώσει την επίθεση στην Ουκρανία και ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους αισθάνεται ασφαλής στην επιλογή του;

Κατά την άποψη μου συνοψίζονται ως εξής.

Το νέο αφήγημα

Ο Πούτιν έχει συμπληρώσει εικοσαετία στην εξουσία και είναι φανερό ότι δυσκολεύεται να οδηγήσει την Ρωσία στο μέλλον.

Η οικονομική και κοινωνική της ανάπτυξη εμποδίζεται από τη φύση του καθεστώτος. Η ολιγαρχική κλεπτοκρατία που ελέγχεται από το Κρεμλίνο λεηλατεί τη χώρα και το μέλλον των πολιτών της. Μπορεί να αλλάζει η σύνθεση της ολιγαρχικής κλεπτοκρατίας ανάλογα με τον Πρόεδρο της Ρωσίας και τις προσωπικές του επιλογές αλλά το σύστημα παραμένει το ίδιο.

Διοικεί μια αχανή χώρα με τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές χωρίς να είναι σε θέση να συμβάλλει στην ολόπλευρη οικονομική ανάπτυξη της.

Μεγάλη δύναμη της ρωσικής οικονομίας εξακολουθούν να είναι οι εξαγωγές φυσικού αερίου, πετρελαίου, στρατηγικής σημασίας ορυκτών και μετάλλων. Η δύναμη της είναι ταυτόχρονα και αδυναμία γιατί θα περίμενε κανείς όλα αυτά τα χρήματα να είχαν επενδυθεί και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Στα τελευταία χρόνια το βιοτικό επίπεδο των περισσότερων Ρώσων είναι στάσιμο ή και εμφανίζει πτωτική τάση. Οι δυσκολίες στην καθημερινότητα και τα καταπιεστικά χαρακτηριστικά του καθεστώτος έχουν οδηγήσει στις πρώτες αντιδράσεις της υπό δημιουργία κοινωνίας των πολιτών.

Ο Πούτιν με επαγγελματικό παρελθόν στις υπηρεσίες πληροφοριών της Σοβιετικής Ένωσης δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Οι αντιφρονούντες δολοφονούνται, δηλητηριάζονται, εξαφανίζονται ή φυλακίζονται.

Είναι όμως αρκετά έμπειρος και καταλαβαίνει ότι η καταπίεση του πληθυσμού δεν είναι ποτέ η λύση, απλά εξασφαλίζει χρονικά περιθώρια στο καθεστώς.

Τον χρόνο που κερδίζει ο Πούτιν καταπιέζοντας συστηματικά τους Ρώσους τον επενδύει στο νέο αφήγημα που διαμορφώνει. Η Ρωσία ταπεινώθηκε μέσα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Δυτικοί την περικύκλωσαν με επιθετικές διαθέσεις και τώρα είναι η ώρα να αναδειχθεί ξανά το ρωσικό μεγαλείο.

Βασικός στόχος η «απελευθέρωση» των 25 εκατομμυρίων Ρώσων οι οποίοι κοιμήθηκαν σαν Σοβιετικοί και το άλλο πρωί ξύπνησαν, λόγω της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, πολίτες ξένων χωρών. Τα οκτώ εκατομμύρια από αυτούς βρίσκονται στην Ουκρανία των 43 εκατομμυρίων, για αυτό και επέλεξε αυτή τη χώρα σαν πεδίο επιθετικής δράσης για την ανάδειξη του νέου αφηγήματος της εξουσίας.

Πηγαίνει λοιπόν για ισόβιος δικτάτορας επενδύοντας στον ρωσικό εθνικισμό και τον αλυτρωτισμό.

Ο Πούτιν και το σύστημα

Ο Πούτιν μπορεί να δείχνει απόλυτο αφεντικό του συστήματος εξουσίας της Ρωσίας αλλά κάθε σύστημα έχει τις απαιτήσεις του.

Γνωρίζει ότι εάν η κατάληψη μεγάλου τμήματος της Ουκρανίας και τμημάτων άλλων χωρών δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία του συστήματος μπορεί να χάσει τη θέση του.

Θα αναδειχθούν νέοι διαχειριστές του συστήματος οι οποίοι θα υποσχεθούν λιγότερες αναταράξεις και καλύτερα αποτελέσματα.

Ξεκινάει τη δύσκολη αποστολή του εκτιμώντας ότι για ένα μεγάλο διάστημα ο χρόνος θα είναι με το μέρος του.

Πρώτον, επιχειρηματολογεί έναντι των συνεργατών του και των παραγόντων του συστήματος ότι οι «πολύχρωμες» επαναστάσεις σε άλλες χώρες μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία.

Από το 2014, οπότε προσάρτησε την Κριμαία και βοήθησε τους ρωσόφωνους αυτονομιστές να ελέγξουν ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, εμφανίζει την φιλοευρωπαϊκή ουκρανική επανάσταση σαν προσπάθεια φασιστικών ή και ναζιστικών κύκλων να οργανώσουν επίθεση σε βάρος της ίδιας της Ρωσίας.

Προφανώς η Ρωσία ποτέ δεν κινδύνευσε από την Ουκρανία. Είναι φανερό όμως ότι εάν υπάρξει ευρωπαϊκή εξέλιξη της Ουκρανίας με ένα αρκετό επιτυχημένο και δημοκρατικό καθεστώς, η ολιγαρχική κλεπτοκρατία του Κρεμλίνου θα βρεθεί σε αρκετά δύσκολη θέση.

Η αποφασιστικότητα με την οποία στήριξε ο Πούτιν τον Λουκασένκο στη Λευκορωσία μετά τη λαϊκή εξέγερση που προκάλεσε η νοθεία στις προεδρικές εκλογές και η ταχύτητα με την οποία αναπτύχθηκαν ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις στο Αζερμπαϊτζάν μετά τις ταραχές που προκάλεσε η μεγάλη αύξηση των τιμών των καυσίμων ενίσχυσαν το μήνυμα της προστασίας του καθεστώτος από τις «πολύχρωμες» επαναστάσεις.

Για τον Πούτιν και το σύστημα εξουσίας της Ρωσίας κάθε προσπάθεια εκδημοκρατισμού εντάσσεται σε μια διεθνή συνωμοσία με τελικό στόχο την αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία.

Επομένως, ο ηγέτης της Ρωσίας μπορεί να περιμένει την ανοχή ή και την υποστήριξη των στελεχών του καθεστώτος για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Επεμβαίνει στρατιωτικά για να αντιμετωπίσει μελλοντικούς κινδύνους για το καθεστώς.

Οικονομική αντοχή

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο ο Πούτιν αισθάνεται ότι έχει σημαντικά χρονικά περιθώρια για να ξετυλίξει τη στρατηγική του είναι η σταθεροποίηση της ρωσικής οικονομίας.

Μπορεί να μην την έχει αναπτύξει ολόπλευρα και να εκφράζεται η λαϊκή δυσαρέσκεια για την άνοδο των τιμών και των επιτοκίων, όμως σε γενικές γραμμές η ρωσική οικονομία είναι καλά προετοιμασμένη για τις δοκιμασίες που έρχονται.

Τα συναλλαγματικά αποθέματα υπολογίζονται σε 600-650 δισ. δολάρια. Το δημόσιο χρέος έχει ελαχιστοποιηθεί ενώ και η δημοσιονομική διαχείριση είναι αρκετά αυστηρή και αποτελεσματική. Επιπλέον, είμαστε σε φάση ανόδου των διεθνών τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου όπως και πολλών πρώτων υλών και ορυκτών.

Επομένως, μπορεί να επιδοτήσει για μερικά χρόνια τη συντήρηση ή και τη μικρή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Ρώσων παρά τις διεθνείς πιέσεις που θα δεχθεί η ρωσική οικονομία.

Το αχόρταγο σύστημα εξουσίας δεν κινδυνεύει άμεσα με απώλεια των υπερκερδών και των εξωφρενικών προνομίων του.

Η γνώση των αδυναμιών της Δύσης

Λόγω του επαγγελματικού παρελθόντος του στις υπηρεσίες πληροφοριών, ο Πούτιν έχει πολύ καλή γνώση της Γερμανίας, των Ευρωπαϊκών χωρών και των αδυναμιών τους.

Μπόρεσε να πάρει από τη Μέρκελ αυτά που ήθελε, μέχρι και τον αγωγό φυσικού αερίου NordStream 2. Τώρα γίνεται πιο απαιτητικός και προκλητικά επιθετικός, εκτιμώντας ότι η γερμανική και ευρωπαϊκή αντίδραση θα είναι κατώτερες των περιστάσεων και πως θα πάρει χρόνια για να εκδηλωθεί με αποτελεσματικό τρόπο.

Η βασική εκτίμησή του δείχνει σωστή εάν λάβουμε υπόψη μας τη δυσκολία των Ευρωπαίων ηγετών να συνεννοηθούν μεταξύ τους και τις πρόσθετες δυσκολίες και υποχρεώσεις που δημιουργεί ο εκλογικός κύκλος στις κυβερνήσεις των δημοκρατικών χωρών.

Για παράδειγμα, κάθε προσπάθεια περιορισμού της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την άνοδο των τιμών των καυσίμων και την πτώση της δημοτικότητας των κυβερνήσεων. Από τη μία, οι κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών χωρών υποφέρουν από τη δεσπόζουσα ενεργειακή θέση της Ρωσίας, από την άλλη αντιμετωπίζουν με δέος το ενδεχόμενο πολιτικό κόστος της δύσκολης προσπάθειας απεξάρτησης.

Ο Πούτιν γνωρίζει επίσης ότι η Ε.Ε. δεν έχει ενωθεί πολιτικά ούτε πρόκειται να συμβεί αυτό στο άμεσο μέλλον. Μπορεί να παίζει ανενόχλητος με τις αντιθέσεις μεταξύ των Ευρωπαίων. Ο Όρμπαν πηγαίνει σε δύσκολες πολιτικές εκλογές στις 3 Απριλίου και λίγες εβδομάδες πριν τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία έκανε, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του στη Μόσχα, δηλώσεις υπέρ της πολιτικής Πούτιν στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τα όσα είπε, οι καλές διμερείς σχέσεις προστάτευσαν την Ουγγαρία από τον πολλαπλασιασμό της τιμής του αερίου.

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Σερβίας, Βούτσιτς, ο οποίος υποτίθεται ότι επείγεται για την ένταξη της χώρας του στην Ε.Ε. απέφυγε να καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και να δηλώσει αλληλέγγυος με την Ε.Ε.

Η απόσυρση της Δύσης

Ο Πούτιν δεν επιτέθηκε ξαφνικά στην Ουκρανία, η πρωτοβουλία του εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική την οποία εφαρμόζει με μεγάλη αποτελεσματικότητα εδώ και δεκαπέντε χρόνια.

Το 2008 ακρωτηρίασε τη Γεωργία υπέρ των ρωσόφωνων αυτονομιστών της Αμπχαζίας και της Οσετίας. Το 2014 προσάρτησε την Κριμαία και ακρωτηρίασε την Ουκρανία μέσω των ρωσόφωνων αυτονομιστών της περιοχής του Ντόνμπας. Από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας κάλυψε στρατιωτικά τη δικτατορία Άσαντ στη Συρία, εξασφαλίζοντας την επικράτησή της στον σκληρό εμφύλιο που ξεκίνησε το 2011 με αντάλλαγμα μόνιμες στρατιωτικές βάσεις της Ρωσίας και ενίσχυση της επιρροής της στη Συρία και την ευρύτερη περιοχή. Ακολούθησε η προγραμματισμένη αντιπαλότητα με τον Ερντογάν, η θεαματική ενίσχυση της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στη Λιβύη και σε διάφορες αφρικανικές χώρες.

Επομένως, ο Πούτιν ξεδιπλώνει βήμα βήμα τη στρατηγική του διαπιστώνοντας κάθε φορά την απουσία των δυτικών συμμάχων ή την απροθυμία τους να εμπλακούν σε εξαιρετικά δυσάρεστες καταστάσεις.

Δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τα όρια της υποχωρητικότητας των δυτικών, έχει διαπιστώσει όμως ότι έφτασε μέχρι και στη γενική επίθεση κατά της Ουκρανίας περίπου ανενόχλητος.

ΗΠΑ και Κίνα

Ο Πούτιν κινείται έχοντας πάντα κατά νου τις αντιδράσεις των ΗΠΑ και της Κίνας.

Ο Μπάιντεν είναι πολύ πιο έμπειρος στα διεθνοπολιτικά από τον Τραμπ, για αυτό ο Πούτιν είναι προετοιμασμένος για μια αρκετά αποτελεσματική αντίδραση των ΗΠΑ. Εκτιμά όμως ότι η εξουσία Μπάιντεν δεν είναι ιδιαίτερα σταθερή εξαιτίας της μεγάλης ηλικίας του Προέδρου και της προοπτικής να χάσουν οι Δημοκρατικοί, με διαφορά, τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου.

Εάν, όπως όλα δείχνουν, χάσουν την πλειοψηφία στα νομοθετικά σώματα των ΗΠΑ, θα περιοριστεί η ελευθερία κινήσεων του Προέδρου Μπάιντεν και θα αναθαρρήσουν οι υποστηρικτές Τραμπ οι οποίοι θέλουν να αφήσουν τον Πούτιν ουσιαστικά ανενόχλητο, στα πλαίσια της εσωστρέφειας που χαρακτηρίζει την πολιτική «πρώτα η Αμερική».

Σε ό,τι αφορά την Κίνα, ο Πούτιν ξέρει ότι είναι με το μέρος του στο ζήτημα της Ουκρανίας. Το Πεκίνο θεωρεί και αυτό ότι οι ΗΠΑ είναι ο στρατηγικός του αντίπαλος και πως αξίζει να στηρίξει άμεσα ή έμμεσα τη Ρωσία στο πλαίσιο αυτής της αντιπαλότητας.

Οι Κινέζοι θεωρούν ότι όσο μεγαλύτερη πίεση δέχονται οι Ρώσοι τόσο περισσότερο θα συνεργαστούν σε διάφορα θέματα μαζί τους με όρους που θα αντανακλούν την ισχύ της Κίνας. Επιπλέον, θεωρούν ότι η προσπάθεια της Ρωσίας να «απελευθερώσει» τα 25 εκατομμύρια Ρώσων που βρέθηκαν σε ξένες χώρες ενισχύει την επιχειρηματολογία της υπέρ της στρατιωτικής «απελευθέρωσης» της Ταϊβάν και της ενσωμάτωσης της στην Κίνα.