«Ναυμαχία» μεταξύ Καρύστου και Περσικού

Με την ενεργειακή κρίση και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία φάνηκαν οι διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας.

Στην εμπορική ναυτιλία όμως είμαστε παγκόσμιοι πρωταθλητές και αυτό δημιουργεί κινδύνους διαφορετικού τύπου. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες είναι μεγάλοι παίκτες και εκτίθενται σε διεθνοπολιτικό ρίσκο. Χαρακτηριστική περίπτωση δύο ελληνικών τάνκερ που κατελήφθησαν από Ιρανούς «φρουρούς της Επανάστασης» σε διεθνή ύδατα στα στενά του Ορμούζ σαν αντίποινα στη δέσμευση ενός πιθανότατα ρωσικού τάνκερ στην Κάρυστο με ιρανικό φορτίο πετρελαίου.

Η δέσμευση του τάνκερ στην Κάρυστο έγινε στα πλαίσια των οικονομικών κυρώσεων που εφαρμόζει η Ε.Ε. σε βάρος της Ρωσίας και στη συνέχεια –με επιμονή των ΗΠΑ– στα πλαίσια των διεθνών οικονομικών κυρώσεων που εφαρμόζονται σε βάρος του Ιράν.

Οι ΗΠΑ τηρούν ιδιαίτερα σκληρή στάση εναντίον του Ιράν, η Ε.Ε. προσπαθεί να οργανωθεί εναντίον της Ρωσίας και το Ιράν στέλνει τα δικά του μηνύματα αποφασιστικότητας για να αποτρέψει τη γενίκευση της εφαρμογής κυρώσεων σε βάρος του.

Σε ό,τι αφορά την εμπορική ναυτιλία, έχει δημιουργηθεί μια «μαύρη» παράλληλη οικονομία από το Ιράν, τη Ρωσία, τη Βενεζουέλα και άλλες χώρες που προσπαθούν να παρακάμψουν διεθνείς κυρώσεις σε βάρος τους.

Από το μέγεθός της, η ελληνική εμπορική ναυτιλία είναι εκτεθειμένη σε αξιοπερίεργες και επικίνδυνες καταστάσεις. Οι Έλληνες εφοπλιστές ελέγχουν το 21% του παγκόσμιου εκτοπίσματος, ο στόλος τους ξεπερνάει τα 5.500 πλοία. Έχει αυξηθεί κατά 7,4% σε σχέση με την προ COVID-19 περίοδο, γεγονός που δείχνει τον δυναμισμό τους. Η αύξηση του ελληνικού στόλου είναι της τάξης του 45% σε σχέση με το 2014 και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα ελληνικά συμφέροντα ελέγχουν το 59% του στόλου των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Το μεγάλο μπέρδεμα

Το ρεσάλτο των Ιρανών «φρουρών της Επανάστασης» στα δύο ελληνικά τάνκερ ήταν η απάντηση στη δέσμευση του πετρελαιοφόρου LANA με 600.000 βαρέλια ιρανικού πετρελαίου από τις ελληνικές αρχές στην περιοχή της Καρύστου.

Το Ιράν χαρακτήρισε τη δέσμευση «παράδειγμα πειρατείας» και προετοίμασε με δηλώσεις το ρεσάλτο στα δύο ελληνικά τάνκερ.

Η γαλλική εφημερίδα Le Monde (31/5/2022) περιγράφει το σύνθετο πρόβλημα με το οποίο βρέθηκαν αντιμέτωπες οι ελληνικές αρχές ως εξής:

«Στις αρχές του Απριλίου το πετρελαιοφόρο των 105.000 τόνων εμφανίζεται στα ανοιχτά των ελληνικών ακτών και ζητάει, σύμφωνα με τις ιρανικές αρχές, τη δυνατότητα να κάνει μηχανικές επιδιορθώσεις προτού συνεχίσει την πορεία του.

Οι ελληνικές αρχές θεωρούν στην αρχή ότι έχουν να κάνουν με ένα ρωσικό πλοίο. Σύμφωνα με την εγγραφή του στα μητρώα των Lloyd’s, που έχουν ηγετικό ρόλο στις ναυτιλιακές ασφαλίσεις, έφερε το όνομα Pegas, τα 19 μέλη του πληρώματός του είναι Ρώσοι και έχει υψώσει τη ρωσική σημαία.

Στις 15 Απριλίου οι ελληνικές αρχές αποφασίζουν να κρατήσουν το πλοίο εξαιτίας των οικονομικών κυρώσεων που ανακοίνωσε η Ε.Ε. έναντι της Ρωσίας λόγω της εισβολής στην Ουκρανία.

Ο ιδιοκτήτης του προσδιορίζεται τότε σαν η PSB Leasing, θυγατρική της ρωσικής τράπεζας Promsvyazbank, της οποίας η δραστηριότητα έχει απαγορευθεί στην Ευρώπη.

Τα στοιχεία του πετρελαιοφόρου είναι επίσης ενταγμένα σε μία λίστα πέντε ρωσικών πλοίων στα οποία επιβλήθηκαν κυρώσεις από το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ στα τέλη Φεβρουαρίου (…).

Στις 21 Απριλίου οι ελληνικές αρχές έδωσαν, σύμφωνα με το Reuters και την AFP, εντολή αποδέσμευσης του πετρελαιοφόρου. Η Promsvyazbank διαβεβαίωσε ότι δεν ήταν ιδιοκτήτρια του από τον Απρίλιο του 2021 και πως το είχε παραχωρήσει σε άλλη ρωσική εταιρεία, την TransMorFlot για την οποία δεν ίσχυαν οι κυρώσεις. Η σύγχυση μεγάλωσε γιατί το Pegas άλλαξε όνομα σε Lana την 1η Μαρτίου 2022. Την 1η Μαΐου νέα εξέλιξη, το πρώην Pegas που έγινε Lana, πάντα σε ακινησία λόγω μηχανικών προβλημάτων, άλλαξε και εθνικότητα μετά την αλλαγή ονόματος. Έχει πλέον σημαία Ιράν».

Αυτές οι μεθοδεύσεις είναι χαρακτηριστικές της «μαύρης» παράλληλης εμπορικής ναυτιλίας που έχει αναπτυχθεί σε διεθνές επίπεδο από χώρες που προσπαθούν να παρακάμψουν τις διεθνείς κυρώσεις, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Τον λογαριασμό τελικά πλήρωσαν τα ελληνικά τάνκερ Prudent Warrior και Delta Poseidon, ελληνικής ιδιοκτησίας και σημαίας, που είχαν φορτώσει στο Ιράκ.

Το ένα πέμπτο των ημερήσιων προμηθειών αργού πετρελαίου περνάει από τα στενά του Ορμούζ, τη στενή θαλάσσια οδό που χωρίζει τον Περσικό Κόλπο από τον Ινδικό Ωκεανό.

Την ώρα που πραγματοποιήθηκε το ρεσάλτο των «φρουρών της Επανάστασης» στα δύο πετρελαιοφόρα υπήρχαν άλλα 17 ελληνικά τάνκερ στην ευρύτερη περιοχή.

Η πρωταγωνιστική παρουσία του ελληνικού εμπορικού στόλου και η στρατηγική σημασία των στενών του Ορμούζ συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ευρύτερο πρόβλημα στις θαλάσσιες μεταφορές.

Το Ιράν εφαρμόζει την ίδια μέθοδο με το 2019, οπότε οι «φρουροί της Επανάστασης» είχαν καταλάβει ένα βρετανικό δεξαμενόπλοιο και το κράτησαν περισσότερο από δύο μήνες. Η επιχείρηση κατά του βρετανικού δεξαμενόπλοιου ήταν απάντηση στη δέσμευση ιρανικού πετρελαιοφόρου στο Γιβραλτάρ. Ύστερα από διαπραγματεύσεις και αμοιβαίες υποχωρήσεις αποδεσμεύτηκαν και τα δύο πλοία.

Τις ιρανικές αρχές προκάλεσε και η έναρξη μεταφόρτωσης του πετρελαίου από το τάνκερ που είχε δεσμευτεί στην Κάρυστο, με στόχο –πιθανότατα– να περιέλθει το φορτίο στην κατοχή των αμερικανικών αρχών.

Θα πρέπει –όπως το 2019– να βρεθεί ένας αμοιβαία αποδεκτός συμβιβασμός για να αποδεσμευτούν τα τρία πλοία και να περιοριστούν οι εντάσεις.

Σοβαρή επιδείνωση

Το πρόβλημα είναι ότι η διεθνοπολιτική κατάσταση είναι σήμερα χειρότερη από το 2019.

Το 2018 οι ΗΠΑ αποχώρησαν μονομερώς από τη συμφωνία με το Ιράν για τη μη απόκτηση πυρηνικών όπλων από τη συγκεκριμένη χώρα. Η συμφωνία αυτή θεωρείτο μεγάλη διπλωματική επιτυχία της Ε.Ε. και άνοιγε τον δρόμο στη σταδιακή άρση των οικονομικών κυρώσεων σε βάρος του Ιράν.

Ο Τραμπ την τορπίλισε και ο Μπάιντεν διστάζει να την επαναφέρει εξαιτίας της μεγάλης επιρροής του ισραηλινού λόμπι στις ΗΠΑ, το οποίο θεωρεί ότι με τη συμφωνία θα προωθηθούν –σε τελική ανάλυση– οι πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν.

Στο Ιράν ηττήθηκαν πολιτικά οι μετριοπαθείς, οι οποίοι είχαν επενδύσει στη συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δύση. Έχουν επικρατήσει οι «σκληροί», οι οποίοι φροντίζουν να παρακάμπτουν και τους διεθνείς περιορισμούς που έχουν τεθεί σε ό,τι αφορά τον εμπλουτισμό ουρανίου.

Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηρίσει επισήμως τους «φρουρούς της Επανάστασης» σαν τρομοκρατική οργάνωση και αρνούνται να τους αφαιρέσουν από τη σχετική λίστα. Αυτό δημιουργεί σημαντικό πρόβλημα στο Ιράν, γιατί οι «φρουροί της Επανάστασης» είναι επίλεκτο τμήμα των ενόπλων δυνάμεων και έχουν διεθνή ρόλο σε Συρία, Λίβανο, Ιράκ, Υεμένη στην ενίσχυση των δυνάμεων που αντιτίθενται στις ΗΠΑ, την Ε.Ε., τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ.

Εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο

Την κατάσταση περιπλέκει ο 6ος γύρος οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, ο οποίος περιλαμβάνει και το εμπάργκο στις προμήθειες ρωσικού πετρελαίου.

Πρόκειται για μία εξαιρετικά σημαντική απόφαση, η οποία θα στερήσει –μέχρι τα τέλη του 2022– το 70%-90% των εσόδων που πραγματοποιεί η Ρωσία από την πώληση πετρελαίου στις χώρες της Ε.Ε. Η Ρωσία καλύπτει περίπου το 25% του πετρελαίου που καταναλώνει η Ε.Ε.

Από το εμπάργκο εξαιρείται το πετρέλαιο που προμηθεύονται η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Σλοβακία μέσω του αγωγού Druzba (Φιλία…). Ιδιαίτερα ο ηγέτης της Ουγγαρίας, Όρμπαν, επέμεινε στην εξαίρεση θεωρώντας ότι η ξαφνική διακοπή της προμήθειας ρωσικού πετρελαίου θα προκαλούσε ενεργειακό σοκ στην οικονομία της Ουγγαρίας. Οι επικριτές του πάντως θεωρούν ότι με τη σκληρή διαπραγματευτική τακτική του εξασφάλισε τη δυνατότητα να προμηθεύεται ρωσικό πετρέλαιο εξοικονομώντας 30 δολάρια το βαρέλι σε σχέση με το Brent. Παράλληλα, τα κρατικά ελεγχόμενα διυλιστήρια της Ουγγαρίας MOL μπορούν να πραγματοποιήσουν πρόσθετα κέρδη της τάξης των 2 δισ. δολαρίων στη διάρκεια των επόμενων δώδεκα μηνών.

Οι οικονομικές κυρώσεις σε βάρος των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου ενισχύονται από την απόφαση της ασφαλιστικής αγοράς να αποκλείσει την ασφάλιση των φορτίων ρωσικού πετρελαίου.

Για ένα διάστημα η Ρωσία θα εξακολουθήσει να έχει σημαντικά έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου. Οι οικονομικές κυρώσεις κρίνονται επαρκείς για να στερήσουν από τη Ρωσία συνάλλαγμα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ τον χρόνο, προς το παρόν όμως δεν επηρεάζουν τη χρηματοδότηση του επιθετικού πολέμου που διεξάγει η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας.

Αναδεικνύονται κι άλλα ζητήματα, όπως η σημαντική παρουσία διυλιστηρίων ρωσικών συμφερόντων στην Ε.Ε. Στο μέτρο που θα εφαρμόζεται το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο θα δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία τους, με αποτέλεσμα να παρατηρείται άνοδος των τιμών πετρελαϊκών προϊόντων και ορισμένες ελλείψεις.

Το πετρέλαιο αποδίδει περισσότερο συνάλλαγμα στη Ρωσία απ’ ό,τι το φυσικό αέριο. Η εφαρμογή εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο είναι πιο εύκολη απ’ ό,τι η εφαρμογή εμπάργκο στο φυσικό αέριο για δύο λόγους. Πρώτον, είναι πιο εύκολη η αντικατάσταση από την παραγωγή άλλων χωρών. Δεύτερον, η προμήθειά του δεν έχει τόσο μεγάλη εξάρτηση από τη βασική υποδομή, όσο το φυσικό αέριο.

Διπλωματική προσπάθεια

Για να περιοριστούν τα προβλήματα στην εμπορική ναυτιλία και από τον περιορισμό της προμήθειας ρωσικού πετρελαίου, πρέπει να υπάρξουν συγκεκριμένες διπλωματικές πρωτοβουλίες. Η Σαουδική Αραβία πρέπει να πειστεί να κρατήσει αποστάσεις από τον Πούτιν –με τον οποίο συνεργάζεται στενά τα τελευταία χρόνια– και να συμβάλλει στην αναγκαία αύξηση της παραγωγής.

Επιβάλλεται και κάποιου είδους συνεννόηση με το Ιράν, εφόσον η συμφωνία για τη μη απόκτηση πυρηνικών όπλων κατέρρευσε με πρωτοβουλία και ευθύνη των ΗΠΑ και οδήγησε –μεταξύ των άλλων– στην ενίσχυση των «σκληρών» της Τεχεράνης σε βάρος των μεταρρυθμιστών. Το Ιράν μπορεί εύκολα να αυξήσει την παραγωγή και τις εξαγωγές του, συμβάλλοντας στην υποχώρηση των διεθνών τιμών του πετρελαίου. Υπάρχουν και άλλες εκκρεμότητες που έχει δημιουργήσει η Δύση –από τη Λιβύη μέχρι τη Βενεζουέλα– που λειτουργούν σε αυτή τη φάση υπέρ του Πούτιν, εφόσον περιορίζουν τους εναλλακτικούς προμηθευτές.

Η διπλωματία του πετρελαίου συνδέεται άμεσα με την εμπορική ναυτιλία, εφόσον ανάλογα με τις εξελίξεις διαμορφώνονται τα δρομολόγια των δεξαμενόπλοιων.