Corona Effect στην ελληνική οικονομία: Ποια θα είναι η επόμενη μέρα;

Του Χρήστου Λεμονίδη*

Θα αλλάξουν κι άλλο οι ζωές μας; Θα είναι προσωρινό; Πόσο καιρό θα συνεχίσει να υπάρχει αυτή η κατάσταση; Τι άλλο θα χρειαστεί να κάνουμε για να προστατευτούμε; Πόσο ακόμη θα επηρεαστεί η ομαλή λειτουργία όλου του κόσμου; Τι σημάδια θα αφήσει όλο αυτό; Πόσο θα αλλάξουν οικονομικά οι ζωές μας; Πώς θα είναι η επόμενη μέρα;

Όλες αυτές οι σκέψεις ταλαιπωρούν τις συνειδήσεις όλων μας σε καθημερινή βάση, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, ευρισκόμενοι στα σπίτια μας, αμυνόμαστε στην εκθετική αύξηση των κρουσμάτων του ιού, ικανοί παρ’ όλα αυτά σε νόηση και προβληματισμούς.

Τα δεδομένα είναι συγκεκριμένα. Υπάρχει ένας αόρατος εχθρός ο οποίος έχει κηρύξει πόλεμο στην ανθρωπότητα παγκοσμίως. Οι οικονομίες βρίσκονται σε κατάσταση αιμορραγίας, ενώ η παραγωγική μηχανή καθολικά παραμένει αδρανής, άγνωστο για πόσο ακόμη στο μέλλον. Η ευκολία και η γεωμετρική αποτελεσματικότητα μετάδοσης του «φαινομένου» χωρίς διακρίσεις επιβάλλει υποχρεωτικά συνθήκες πολέμου σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα νούμερα στις αγορές είναι ξεκάθαρα και το επιβεβαιώνουν.

Ο δείκτης οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα προτού ξεσπάσει η πανδημία ήταν αρκετά ελπιδοφόρος (προβλέψεις για αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ το 2020, μείωση φόρων, αύξηση κεφαλαιοποίησης στο Χρηματιστήριο Αθηνών κ.λπ.). Η εξάπλωση όμως του ιού έσκασε σαν ωρολογιακή βόμβα στις διεθνείς αγορές, κάτι που, ως αναμενόταν, δεν άφησε την Ελλάδα αλώβητη.

Συγκεκριμένα, ο βιομηχανικός DOW των ΗΠΑ έχασε από τα μέσα προς τα τέλη Φεβρουαρίου περί τις 10.000 μονάδες (από 29.500 μονάδες στις περίπου 19.200 μονάδες στις τελευταίες συνεδριάσεις). Ο γερμανικός DAX από τις περίπου13.700 μονάδες διολίσθησε κάτω από τις 9.000 μονάδες (απώλειες άνω των 4.500 μονάδων), ο ρωσικός MOEX από τις 3.100 μονάδες έφτασε πριν από λίγες μέρες να καταγράφει ζημιές της τάξης των 1.000+ μονάδων με πρόσφατα κλεισίματα περί τις 2.300 μονάδες, ενώ αντίστοιχες καθοδικές μεταβολές παρουσίασαν και οι ασιατικές αγορές. Ξεκάθαρη εικόνα δίνει το μέγεθος της διασποράς του ιού στις επιδόσεις των αγορών κατά τόπους, καθώς η Ιταλία μετρά συνολικές απώλειες της τάξης του 40%.

Το ζήτημα είναι ότι αυτή η «διόρθωση» στις αγορές διεθνώς έγινε με έναν πολύ απότομο και βίαιο τρόπο, ενώ η αιτία είναι πρωτόγνωρη. Οι ποσοστιαίες πτωτικές επιδόσεις αυτή τη φορά ξεπέρασαν κατά πολύ το κραχ του ’87, το χτύπημα των Δίδυμων Πύργων και το «Big Short» του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ το 2008. Σύγχρονοι οικονομικοί (και μη) αναλυτές χαρακτηρίζουν το φαινόμενο ως το σημαντικότερο «οικονομικό» γεγονός της ζωής μας, ενώ κάποιοι δεν διστάζουν να το ονομάσουν μια μορφή Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί φαίνεται να έχουν λογική και νόημα, καθώς παγκοσμίως οι μηχανές της οικονομίας παραμένουν κλειστές, υπάρχει φόβος και ανασφάλεια για το μέλλον σε κοινωνικό επίπεδο, αναγκαία ανικανότητα για παραγωγή και γενικευμένη μισαλλοδοξία. Ενδείξεις που μαρτυρούν ότι πρόκειται να επηρεαστεί αρνητικά σε μεγάλο βαθμό η ζήτηση.

Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη στα παραπάνω. Παρ’ ότι προς το παρόν φαίνεται να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη επιτυχία, σε σχέση με άλλα κράτη, το φαινόμενο της ραγδαίας εξάπλωσης του ιού, είχε κι αυτή με τη σειρά της βαρύτατες απώλειες στον καθρέφτη της οικονομίας της. Ο Γενικός Δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών βρισκόταν άνω των 900 μονάδων τους πρώτους μήνες του έτους και υποχώρησε βίαια ακόμη και κάτω των 500 μονάδων, ενώ στις τελευταίες συνεδριάσεις προσπαθεί να εξισορροπήσει περί των 530 μονάδων.

Σε αυτή την «τέλεια καταιγίδα» οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις φαίνεται να είναι υποστηρικτικές. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ευρώπη έχουν προχωρήσει σε πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης, ενώ η FED έχει «ρίξει» και τα επιτόκιά της στο μηδέν. Το θέμα είναι πόσο αποτελεσματικές θα είναι αυτές οι πολιτικές μακροπρόθεσμα. Το χρήμα που «κόβεται» είναι ικανό να αντισταθμίσει τις απώλειες στις αγορές και την επερχόμενη ύφεση στην πραγματική οικονομία; Και, αν ναι, για ποιον λόγο να επανεπενδυθεί σε κάτι το οποίο, έστω και προσωρινά, έχει παραμείνει παραγωγικά αδρανές;

Στο σημείο αυτό έρχεται να μπει και ένα ενδεχόμενο «τέλος» στα σενάρια συνωμοσίας που συνηθίζουν να πλανώνται πάνω από τόσο μεγάλης κλίμακας δυσάρεστα γεγονότα. Δύο είναι οι βασικοί λόγοι που τέτοια σενάρια καθίστανται άτοπα. Πρώτον, ο ιός δεν κάνει διακρίσεις (δεν απευθύνεται δηλαδή αποκλειστικά και μόνο σε κάποιο κράτος ή σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων) και, δεύτερον, κανένας δεν φαίνεται να κερδίζει σε μαζικό βαθμό εξυπηρέτησης συμφερόντων, όλοι χάνουν. Χάνουν χρήματα, χάνουν δουλειές, χάνουν όνειρα, χάνουν δικούς τους ανθρώπους. Σε όλα τα οικονομετρικά μοντέλα που μελετούμε για να προσεγγίσουμε το μέλλον υπάρχει σχεδόν πάντα ο παράγοντας «τ», που υποδηλώνει έναν «τυχαίο περίπατο» ή ένα «τυχαίο σοκ». Θεωρώ, λοιπόν, την πανδημία που βιώνουμε ένα τέτοιο γεγονός.

Μένει, λοιπόν, να δούμε πόσο αποτελεσματικές θα μπορούσαν να είναι οι πολιτικές αυτές για την «επόμενη μέρα». Για να το κάνουμε αυτό, ενδεχομένως θα πρέπει να γυρίσουμε αρκετά πίσω στον χρόνο. Τα δεδομένα που βιώνουμε είναι γενικευμένα, πρωτόγνωρα, και ενώ συντρέχουν γεγονότα που θα μπορούσαν να ευνοήσουν την αμεσότητα της επανεκκίνησης της παραγωγής στην παγκόσμια οικονομία, όπως η πτώση της τιμής του πετρελαίου, είναι άγνωστη η διάρκεια της κατάστασης προς το παρόν, καθώς και το μέγεθός της. Οι εικόνες στα ταμπλό θυμίζουν σε πολλά σημεία τη μεγάλη ύφεση της Αμερικής το 1929. Ο DOW είχε πέσει από τις 5.000 μονάδες στις περίπου 850 έως τον Μάιο του ’32. Η νευρικότητα συνεχίστηκε με επάνοδο του δείκτη στις 2.900 μονάδες τον Δεκέμβριο του ’38, για να κατρακυλήσει και πάλι στις 1.500 μονάδες τον Απρίλιο του 1942, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Κοινή αντίληψη αποτελεί ότι οι εποχές που ζούμε αφομοιώνουν τις αλλαγές σε μεγαλύτερη κλίμακα πιο γρήγορα, λόγω πολλών παραγόντων (π.χ. τεχνολογία).

Στην ελληνική πραγματικότητα, όμως, πώς θα μπορούσε να μεταφραστεί αυτό; Αν και φαίνεται ότι η κατανάλωση σε είδη πρώτης ανάγκης έχει αυξηθεί, η κατάσταση αναμένεται να επηρεάσει σε πρώτη φάση και με άμεσο τρόπο την αυτόνομη δαπάνη των νοικοκυριών. Αυτό θα οφείλεται στη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, στην αποστροφή της κατανάλωσης με φυσική παρουσία, στην έλλειψη ψυχολογίας για spending και κατ’ επέκταση στη μείωση των μαζικών αγορών από επιχειρήσεις.

Άμεσα, λοιπόν, θεωρείται λογικό να παρατηρηθεί μια πτώση της ζήτησης. Ως προς τον τουρισμό, που αποτελεί βαρύ ανταγωνιστικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας, είναι κοινή νόηση ότι έχει πληγεί καθοριστικά τη φετινή σεζόν. Το γεγονός αυτό θα έχει περαιτέρω πλήγματα στην εγχώρια ζήτηση σε δευτερογενές επίπεδο, ενώ, εάν η κατάσταση που βιώνουμε δεν είναι προσωρινή, η λογική λέει ότι θα επιβαρυνθεί σημαντικά και ο πλούτος. Εδώ πρέπει να αναλογιστούμε ότι η περίοδος με τα υψηλότερα τουριστικά έσοδα είναι από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο. Επομένως, το καλύτερο σενάριο που θα μπορούσε να περιμένει κανείς θα ήταν να ανέβει ικανοποιητικά η θερμοκρασία τις επόμενες 40 ημέρες, καθώς οι ειδικοί διατείνονται ότι ο ιός δεν είναι ανθεκτικός σε θερμοκρασίες άνω των 27^⁰C (και εφόσον δεν έχει μεταλλαχτεί).

Επιπλέον, αναμένεται να πληγούν και οι εξαγωγές. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της BOFA, που εκτιμά μείωση του πραγματικού ΑΕΠ στην Ευρωζώνη (δηλαδή ύφεση) της τάξης του 1,7% και δεδομένης της τραγικής κατάστασης στη γείτονα Ιταλία, θα ανέμενε κανείς μείωση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και εμπορευμάτων (εκτός πετρελαίου). Η προσφορά επίσης αναμένεται να επηρεαστεί άμεσα από τον ιό. Η αναγκαστική διακοπή των λειτουργιών πολλών επιχειρήσεων και οι πιθανές ελλείψεις σε πρώτες ύλες συνθέτουν ένα σκηνικό πτώσης και της προσφοράς. Επίσης, στην περίπτωση που η κατάσταση διαρκέσει μεγάλο ακόμη χρονικό διάστημα, είναι πιθανό να παρατηρηθούν ελλείψεις και σε προϊόντα πρώτης ανάγκης, αν αναλογιστεί κανείς την παγκόσμια αγορά ζήτησής τους και τις δυνητικές μεγάλες περιόδους μη παραγωγής τους.

Σε όλο αυτό, ευκαιρία για την Ελλάδα υπάρχει στη συμμετοχή της στο πακέτο ποσοτικής χαλάρωσης. Το νέο βρήκε θετικό αντίκτυπο στην ελληνική αγορά, η οποία στις τελευταίες συνεδριάσεις προσπάθησε να εξισορροπήσει και να ανελιχθεί με κέρδη στις 530 μονάδες από τα χαμηλά της επίπεδα των περίπου 485 μονάδων. Εάν, λοιπόν, η εξέλιξη της κατάστασης δεν έχει μεγάλη διάρκεια, ενδεχομένως η επαναπροσαρμογή στην κανονικότητα να είναι πιο γρήγορη απ’ ό,τι αναμένουμε.

Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομικές συνέπειες αναμένεται να είναι δυσμενέστερες για χώρες που στηρίζονται προνομιακά στις υπηρεσίες, όπως η Ελλάδα. Αυτή την περίοδο, λοιπόν, που διακυβεύεται η συλλογική μας ύπαρξη, ενδεχομένως να πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις αρχές μας και να προσανατολιστούμε στην ενδογενή παραγωγή. Οι εγχώριες μικρομεσαίες επιχειρήσεις (όσες αντέξουν) επίσης θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανασυγκρότηση της «επόμενης μέρας».

Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι είμαστε σε μια εποχή άμεσης συνάφειας των οικονομιών παγκοσμίως. Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι εάν θα αντέξουν οι οικονομίες διεθνώς. Τι θα γινόταν, για παράδειγμα, εάν η κατάσταση διαρκούσε μεγάλο χρονικό διάστημα και, παρά τις υποστηρικτικές πολιτικές των κεντρικών τραπεζών, μια μεγάλη οικονομία, όπως αυτή της Ιταλίας, που μετράει προς το παρόν τις μεγαλύτερες πληγές, αδυνατούσε να ικανοποιήσει τις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της; Σε μια τέτοια περίπτωση θα μιλούσαμε για αλυσιδωτή αντίδραση και για διαφορετικά δεδομένα. Χαρακτηριστική είναι σε αυτό το σημείο η κίνηση της ισοτιμίας του EUR/USD, που από το 1,1286 την 1η Μαρτίου 2020 έπεσε κάτω από το 1.07, ενώ η ποσοτική χαλάρωση της FED είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της ΕΚΤ.

Αλλά και στην περίπτωση που όλα πάνε καλά, τα μέτρα αυτά των κεντρικών τραπεζών δεν θα δημιουργήσουν μεγαλύτερα ελλείμματα στο μέλλον και κατ’ επέκταση δεν θα διογκώσουν το ήδη αδιαχείριστο παγκόσμιο χρέος; Μήπως είναι μια καλή ευκαιρία αυτή για να επανεξεταστεί ένα συλλογικό κούρεμα; Μήπως να γίνει κοινή αντίληψη ότι όλοι είμαστε ίσοι απέναντι σε έναν εχθρό που δεν κάνει διακρίσεις, όπως η πανδημία, που έχει αλλάξει, έστω και προσωρινά, τις ζωές μας, να παραμεριστούν συμφέροντα κρατών και να προχωρήσουν σε συναίνεση οι κυβερνώντες σε μια τέτοια ιστορική απόφαση;

Η αλήθεια είναι ότι ο ιός μπορεί να πτωχεύσει περισσότερους από αυτούς που στο τέλος θα σκοτώσει. Εμείς, ο καθένας μας σε προσωπικό επίπεδο, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε γι’ αυτό είναι να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας. Στην πρωτόγνωρη αυτή εμπειρία στην οποία έχει περιέλθει η ανθρωπότητα, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αφήσουμε το φαινόμενο να γενικευτεί σε έναν «παγκόσμιο πόλεμο μεταξύ γειτόνων».

Ο εχθρός μας είναι ο χρόνος και μόνο.

*Ο Χρήστος Λεμονίδης, απόφοιτος του Τμήματος Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής του Πανεπιστημίου Πειραιά και κάτοχος με διάκριση ΜΒΑ Global Finance του Πανεπιστημίου του Derby, είναι Senior Account Manager Ελλάδας και Κύπρου στην ΕΧΑΝΤΕ Investment Firm.