Τι έμαθα στη Σλοβακία για την ελληνική οικονομία

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας της σλοβάκικης προεδρίας του Συμβουλίου, η οποία ξεκινάει την 1η Ιουλίου, επισκέφθηκα την Μπρατισλάβα με αποστολή της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι Σλοβάκοι μας δέχτηκαν με ιδιαίτερα φιλικό τρόπο και τα κυβερνητικά στελέχη, όπως και οι επιχειρηματικοί και συνδικαλιστικοί παράγοντες, δείχνουν εξαιρετικά ικανοί και καλά προετοιμασμένοι.

Η Σλοβακία είναι μια μικρή χώρα με 5,5 εκατομμύρια κατοίκους, εκ των οποίων το μισό εκατομμύριο ανήκει στην ουγγρική μειονότητα της χώρας, ενώ υπάρχουν και πάνω από 100.000 Ρομά. Παρά το μικρό μέγεθός της, η Σλοβακία έχει πάρει μεγάλα πολιτικά και οικονομικά ρίσκα και σήμερα εμφανίζει χαρακτηριστικά success story.

Το 1993, λίγα χρόνια μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», προχώρησε σε βελούδινο διαζύγιο με την Τσεχία, μετατρέποντας την Τσεχοσλοβακία σε παρελθόν. Τον Μάιο του 2004 πήρε μέρος στη μεγάλη διεύρυνση της Ε.Ε. και το 2009 εντάχθηκε στην Ευρωζώνη, ενώ η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία κράτησαν αποστάσεις ασφαλείας από το απαιτητικό ευρώ.

Οι εκλογές του περασμένου Μαρτίου έβαλαν τέλος στην παντοκρατορία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και του πρωθυπουργού κ. Φίτσο και δημιουργήθηκε, με βάση το εκλογικό αποτέλεσμα, τετρακομματικός κυβερνητικός συνασπισμός με βασική δύναμη την κεντροαριστερά και πρωθυπουργό τον κ. Φίτσο. Στον συνασπισμό συμμετέχουν ένα δεξιόστροφο λαϊκιστικό κόμμα, ένα κεντροδεξιό κόμμα που εκφράζει κυρίως την ουγγρική μειονότητα της χώρας και ένα κεντρώο κόμμα. Η κυβέρνηση συνασπισμού θεωρείται σταθερή, γιατί έχει ένα πρόγραμμα που εγκρίθηκε σχεδόν από το σύνολο των βουλευτών των κομμάτων που συμμετέχουν σε αυτόν και έχει άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Οι Σλοβάκοι έχουν προετοιμαστεί για την πρώτη σλοβάκικη προεδρία του Συμβουλίου. Θα παραλάβουν την προεδρία από τους Ολλανδούς και θα την παραδώσουν στα τέλη του χρόνου στους Μαλτέζους. Με εξαίρεση το προσφυγικό-μεταναστευτικό, όπου είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ότι επιμένουν στη λογική των χωρών του Βίζεγκραντ και δεν φαίνεται να έχουν διάθεση να προωθήσουν ευρωπαϊκές λύσεις, θέλουν να πρωταγωνιστήσουν στη διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης μέσω της προεδρίας τους. Η καλή κατάσταση της οικονομίας τους και η εξαιρετικά θετική δυναμική που έχει αναπτύξει μετατρέπουν τους Σλοβάκους σε ένα ευρωπαϊκό success story το οποίο θέλουν να προβάλουν μέσω της πρώτης προεδρίας τους στην Ε.Ε., ενώ οι Βρυξέλλες επιδιώκουν από την πλευρά τους να αναδείξουν τις επιτυχίες και την ευρωπαϊκή δυναμική αυτής της μικρής χώρας.

Ο μεγάλος κίνδυνος για τη σλοβάκικη προεδρία είναι το δημοψήφισμα για το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στις 23 Ιουνίου και θα προσδιορίσει τους βασικούς στόχους της Ε.Ε. για το αμέσως επόμενο διάστημα. Αν επικρατήσουν αυτοί που επιθυμούν την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε., η σλοβάκικη προεδρία θα ασχοληθεί με τους καλά προετοιμασμένους φακέλους για την απασχόληση, την ανταγωνιστικότητα, την ενιαία αγορά, τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων, την ενεργειακή ένωση και αναπόφευκτα με το προσφυγικό και την τρομοκρατία. Εάν όμως επικρατήσουν οι υποστηρικτές του Brexit, τότε η σλοβάκικη προεδρία θα υποχρεωθεί να επενδύσει ενέργεια και χρόνο στη διαδικασία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε., η οποία θα κρατήσει δύο-τρία χρόνια και μπορεί να προκαλέσει βρετανική και ευρωπαϊκή αστάθεια.

Η οικονομία της Σλοβακίας αναπτύχθηκε το 2015 με ρυθμό 3,6% και προβλέπεται να αναπτυχθεί το 2016 με ρυθμό 3,2%. Η δυναμική οικονομική ανάπτυξη συνδυάζεται με πολύ καλές δημοσιονομικές επιδόσεις. Η κεντροαριστερή κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει την περασμένη τετραετία τους στόχους για τα φορολογικά έσοδα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τον ΦΠΑ, δημιουργώντας ενιαίο ηλεκτρονικό σύστημα το οποίο πληροφορεί το υπουργείο Οικονομικών για τις οικονομικές συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο. Η αύξηση των φορολογικών εσόδων πάνω από τους στόχους επέτρεψε την αύξηση των επενδυτικών και κοινωνικών δαπανών, χωρίς το δημοσιονομικό έλλειμμα να ξεπεράσει το όριο του 3% του ΑΕΠ.

Ακόμη πιο εντυπωσιακές είναι οι επιδόσεις της Σλοβακίας σε ό,τι αφορά το χρέος του Δημοσίου. Δεν ξεπερνάει το 52% του ΑΕΠ –κάτω από το όριο του 60%– και χρηματοδοτείται, εξαιτίας της αξιοπιστίας της χώρας, με εντυπωσιακά χαμηλά επιτόκια. Τα ομόλογα που εκδίδει το σλοβάκικο Δημόσιο και έχουν διάρκεια από ένα έως επτά χρόνια προσφέρονται πλέον στις αγορές με αρνητικό επιτόκιο. Το επιτόκιο για τα δεκαετή ομόλογα κινείται κάτω από το 0,5%, πολύ πιο χαμηλά από το επιτόκιο του εξαιρετικά αξιόπιστου ιρλανδικού Δημοσίου και κοντά στο επιτόκιο που ισχύει για τον δανεισμό του γερμανικού Δημοσίου.

Η επιτυχία των Σλοβάκων στηρίζεται στον εντυπωσιακά εξωστρεφή χαρακτήρα της οικονομίας τους. Το τραπεζικό τους σύστημα ελέγχεται σε ποσοστό πάνω από 90% από μεγάλες τράπεζες του εξωτερικού. Η βιομηχανία τους στηρίζεται σε μεγάλες ξένες επενδύσεις. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Volkswagen, η οποία παράγει στη Σλοβακία 300.000 αυτοκίνητα τον χρόνο και επενδύει για να ανεβάσει την παραγωγή της στα 400.000 αυτοκίνητα. Επιπλέον, ο όμιλος Jaguar-Rover, ο οποίος ανήκει στην ινδική πολυεθνική Tata, πραγματοποιεί γιγαντιαία επένδυση με στόχο να αρχίσει την παραγωγή από το 2018 και να απευθυνθεί κυρίως στην ασιατική αγορά. Το 72% των εξαγωγών της Σλοβακίας πραγματοποιείται σε χώρες της Ε.Ε., γεγονός που αναδεικνύει τον σημαντικό ρόλο της οικονομίας της στη διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η οικονομική επιτυχία δεν έχει καταργήσει τα κοινωνικά προβλήματα, τα οποία αξιοποιούν οι δεξιόστροφοι λαϊκιστές και οι εθνικιστές. Το ποσοστό ανεργίας είχε φτάσει στο 14%, αλλά υποχώρησε πρόσφατα κάτω από το 10% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, για πρώτη φορά μετά την εκδήλωση της κρίσης του 2008-2009. Το ποσοστό ανεργίας μεταξύ των νέων παραμένει εξαιρετικά υψηλό, κοντά στο 25%, και σε πολλές περιπτώσεις συμβάλλει στην αντισυστημική πολιτική συμπεριφορά της νεολαίας.

Ο μέσος μισθός κινείται λίγο κάτω από τα 900 ευρώ τον μήνα και ο κατώτατος μισθός ξεπέρασε τα 400 ευρώ, ύστερα από μία τριετία προσεκτικών αυξήσεων. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του συνδικαλιστικού κινήματος, η παραγωγικότητα των εργαζομένων στη Σλοβακία κινείται κοντά στο 90% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αλλά οι μισθοί τους είναι στο 50% ή και στο 35% των μισθών των εργαζομένων στις πιο αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε.

Η Σλοβακία μπόρεσε και μπήκε στο ευρώ χωρίς να βρεθεί σε παραγωγικό αδιέξοδο όπως η Ελλάδα, απέφυγε την υπερχρέωση, δεν επέτρεψε την ελλειμματική διαχείριση και διαχειρίζεται με εντυπωσιακή επιτυχία και χαμηλό κόστος το δημόσιο χρέος της. Εμπιστεύτηκε, παρά τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες, τις δυνάμεις της αγοράς και τους ξένους επενδυτές και, απ’ ό,τι φαίνεται, κερδίζει σιγά σιγά το στοίχημα και στον κοινωνικό τομέα. Προτίμησε να επιτύχει πρώτα την ευρωπαϊκή σύγκλιση σε επίπεδο παραγωγικότητας, για να αυξήσει σιγά σιγά μισθούς και παροχές, παρά να ακολουθήσει την Ελλάδα σε μια τρελή πορεία που έδινε προτεραιότητα στην εισοδηματική σύγκλιση και άφηνε τη σύγκλιση στην παραγωγικότητα και την ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας για αργότερα, με τα γνωστά αποτελέσματα.