Ο Λουκασένκο με τη μέθοδο Ερντογάν

Ο δικτάτορας της Λευκορωσίας Λουκασένκο αξιοποιεί, το τελευταίο διάστημα, τη μέθοδο Ερντογάν για να ασκήσει πίεση στην Ε.Ε.

Στέλνει πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα με την Πολωνία και τη Λιθουανία προκειμένου να ασκήσει πίεση στην Ε.Ε. και να «εκδικηθεί» για τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει οι «27» στο καθεστώς του.

Σκληρή κόντρα

Ο Λουκασένκο αντιμετωπίζεται από την Ε.Ε. σαν επικίνδυνος ταραχοποιός για δύο βασικούς λόγους.

Πρώτον, στις τελευταίες προεδρικές εκλογές επικράτησε μέσα από ένα όργιο βίας και νοθείας.

Δεύτερον, είναι τέτοιος ο ζήλος του σε ό,τι αφορά τις διώξεις κατά των αντικαθεστωτικών, ώστε δεν δίστασε να οργανώσει ένα είδος κρατικής αεροπειρατείας στον εναέριο χώρο της Ε.Ε. προκειμένου να συλλάβει έναν blogger που περνούσε με μεγάλη αποτελεσματικότητα τα μηνύματα της αντιπολίτευσης στο διαδίκτυο.

Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις που αντιμετωπίζει ο Λουκασένκο είναι εξαιρετικά σημαντικές, εφόσον προβλέπουν μεταξύ των άλλων τον αποκλεισμό των προϊόντων της βαριάς βιομηχανίας της Λευκορωσίας από την ευρωπαϊκή αγορά και τον αποκλεισμό των αεροσκαφών των αεροπορικών εταιρειών της χώρας από τον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο και τα αεροδρόμια.

Η απάντηση του Λουκασένκο δεν ήταν η χαλάρωση της πολιτικής που ακολουθεί και μια νέα προσπάθεια συνεννόησης με την Ε.Ε., αλλά η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης.

Πρώτα συνεννοήθηκε με τον Πούτιν για να βεβαιωθεί ότι έχει την υποστήριξή του. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο ηγετών περνούν διακυμάνσεις, καθώς κατά περιόδους ο Λουκασένκο προσπαθεί να περιορίζει την επιρροή της Μόσχας στη χώρα του για να έχει τον απόλυτο έλεγχο. Στο παρελθόν έκανε και ορισμένα εντυπωσιακά ευρωπαϊκά ανοίγματα, τα οποία δεν μπορεί να επαναλάβει στις σημερινές συνθήκες.

Σε αυτή τη φάση ο Λουκασένκο εμφανίζεται στον Πούτιν σαν στόχος της Δύσης, με τη Λευκορωσία να είναι ένα πεδίο πειραματισμού δυτικών επεμβάσεων, οι οποίες αν επιτύχουν θα έχουν συνέχεια και στη Ρωσία.

Ο Πούτιν είναι ευαίσθητος σε τέτοιου είδους επιχειρήματα, εφόσον πάντα φοβάται την «αποσταθεροποιητική» επιρροή της Δύσης και δίνει απόλυτη προτεραιότητα στον έλεγχο της εξουσίας.

Κίνδυνος-θάνατος

Οι Βρυξέλλες εκτιμούν ότι ο Λουκασένκο έχει στήσει ένα σύστημα προσέλκυσης προσφύγων και μεταναστών. Οργανώνει γύρω στις 40 πτήσεις την εβδομάδα από διάφορα μέρη που παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση προσφύγων και μεταναστών, όπως για παράδειγμα ο Λίβανος και η Ιορδανία.

Με τη βοήθεια των τουρκικών αερογραμμών, της Aeroflot και της κρατικής αεροπορικής εταιρείας της Λευκορωσίας, μεταφέρει τους ενδιαφερόμενους στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, Μινσκ.

Κάθε πρόσφυγας και μετανάστης πληρώνει 6.000-7.000 δολάρια για το αεροπορικό εισιτήριο και το όραμα να βρεθεί στη Γερμανία μέσω Πολωνίας. Οι πρόσφυγες και μετανάστες προωθούνται με συνοδεία αστυνομικών δυνάμεων στα σύνορα με την Πολωνία και τη Λιθουανία. Πιέζονται να περάσουν απέναντι για να διεκδικήσουν στη συνέχεια άσυλο, ενώ δεν τους επιτρέπεται να οπισθοχωρήσουν έναντι κυρίως των δυνάμεων της Πολωνίας που φυλάνε τα σύνορα με δυναμικό έως άγριο τρόπο.

Δημιουργείται έτσι μία ανθρωπιστική κρίση με χιλιάδες γυναικόπαιδα να είναι αποκλεισμένα στα δάση της Λευκορωσίας –κοντά στα σύνορα με την Πολωνία– χωρίς επαρκή τρόφιμα, νερό και κυρίως θέρμανση. Οι θερμοκρασίες τη νύχτα πέφτουν πολύ κάτω από το μηδέν και ήδη έχουν σημειωθεί οι πρώτοι θάνατοι μεταξύ των προσφύγων και των μεταναστών εξαιτίας των πολύ σκληρών συνθηκών.

Η επιρροή του Πούτιν

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ε.Ε. αντιμετωπίζει κρίση λόγω προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών. Ο Ερντογάν προκάλεσε –με την ανοχή της τότε ελληνικής κυβέρνησης– μεγάλη κρίση την περίοδο 2015-2016 και προσπάθησε να την επαναλάβει –χωρίς ευτυχώς επιτυχία– τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2020 στον Έβρο. Η αποφασιστική στάση της κυβέρνησης Μητσοτάκη προστάτευσε τα καλώς εννοούμενα εθνικά μας συμφέροντα και την ίδια την Ε.Ε. Γι’ αυτό άλλωστε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, χαρακτήρισε την Ελλάδα «ασπίδα της Ευρώπης».

Υπάρχουν όμως δύο βασικές διαφορές στην κρίση με τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές που προκαλεί ο Λουκασένκο, οι οποίες προβληματίζουν τις Βρυξέλλες και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Πρώτον, πίσω από τον Λουκασένκο διακρίνουν τον Πούτιν. Ο Ρώσος ηγέτης δεν είναι σαν τον Ερντογάν, ο οποίος αντιμετωπίζεται σαν ένας ιδιότροπος νατοϊκός σύμμαχος και συνεργάτης της Ε.Ε., με τον οποίο μπορεί να υπάρξει συνεννόηση έναντι ανταλλαγμάτων.

Στην κρίση του 2015-2016, ο Ερντογάν κινήθηκε επιθετικά αξιοποιώντας και την έλλειψη αντίδρασης της κυβέρνησης Τσίπρα. Στη συνέχεια όμως προχώρησε –με τη μεσολάβηση της Μέρκελ– σε μια άτυπη συμφωνία. Με τη συμφωνία αυτή η Ε.Ε. σταμάτησε να δέχεται πίεση από μεγάλης κλίμακας κατευθυνόμενες ροές, ενώ η Τουρκία εξασφάλισε δισεκατομμύρια ευρώ για τα 3,5 ως 4 εκατομμύρια προσφύγων από τη Συρία που ζουν και εργάζονται στα εδάφη της.

Τέτοιου είδους συνεννόηση είναι εξαιρετικά δύσκολη με τον Πούτιν, εφόσον συμπεριφέρεται από το 2014 –οπότε η Ρωσία αποσταθεροποίησε την Ουκρανία και προσάρτησε την Κριμαία– σαν στρατηγικός αντίπαλος της Ε.Ε.

Με βάση την ανάλυση που κάνουν στις Βρυξέλλες, η κρίση με τη Λευκορωσία και τον Λουκασένκο θα διαρκέσει για όσο διάστημα το κρίνει σκόπιμο ο Πούτιν. Επειδή οι σχέσεις της Ε.Ε. με τη Ρωσία κινούνται αυτό το διάστημα σε χαμηλό επίπεδο, το βασικό σενάριο είναι να παραταθεί η κρίση τους δύσκολους μήνες του χειμώνα.

Ευρωπαϊκός διχασμός

Μια άλλη βασική διαφορά της κρίσης που προκαλεί ο Λουκασένκο με τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές είναι ότι δεν υπάρχει άμεση συνεργασία μεταξύ των Βρυξελλών και της Πολωνίας, της ευρωπαϊκής χώρας που δέχεται τη μεγαλύτερη πίεση.

Βρίσκεται σε εξέλιξη μια εξαιρετικά σκληρή πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ Βαρσοβίας και Βρυξελλών. Οι Βρυξέλλες θεωρούν ότι ορισμένες πρωτοβουλίες της Συντηρητικής κυβέρνησης της Πολωνίας, όπως η δημιουργία ενός οργάνου το οποίο θα αποτελείται από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς και θα έχει ρόλο πειθαρχικού προκειμένου οι δικαστικές αποφάσεις να είναι προσαρμοσμένες στις πολιτικές επιδιώξεις της κυβέρνησης, είναι εντελώς εκτός ευρωπαϊκού πλαισίου.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επιβάλλει πρόστιμο ενός εκατομμυρίου ευρώ την ημέρα στην Πολωνία για αποφάσεις που θέτουν σε αμφισβήτηση την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και άλλο μισό εκατομμύριο ευρώ την ημέρα για τη λειτουργία ενός ανθρακωρυχείου που ρυπαίνει τα υπόγεια ύδατα στη γειτονική Τσεχία.

Η απάντηση της πολωνικής κυβέρνησης είναι ότι… δεν πληρώνει. Οι Βρυξέλλες έχουν δηλώσει ότι δεν πρόκειται να εγκρίνουν το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης της Πολωνίας και τη χρηματοδότησή του από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, αν δεν προηγηθεί η προσαρμογή με τους ευρωπαϊκούς κανόνες σε ό,τι αφορά το κράτος Δικαίου.

Η κυβέρνηση Μοραβιέτσκι σήκωσε το γάντι και δήλωσε ότι αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, η Πολωνία θα σταματήσει να καταβάλει στις Βρυξέλλες τα ποσά που της αναλογούν για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πολιτικών.

Η αντιπαράθεση Λευκορωσίας - Πολωνίας εξελίσσεται παράλληλα με την αντιπαράθεση Βαρσοβίας - Βρυξελλών. Αυτό κάνει πολύ πιο δύσκολη τη διαχείριση της κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Πολωνοί δεν δέχονται κανέναν ρόλο για τη Frontex προκειμένου να ελεγχθούν οι προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές από τη Λευκορωσία. Επίσης, οι εκπρόσωποι της Ε.Ε. δεν έχουν καμία πρόσβαση στους πρόσφυγες και στους μετανάστες που είναι αποκλεισμένοι στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία.

Το καθεστώς Λουκασένκο δεν δέχεται να διευκολύνει τους εκπροσώπους της Ε.Ε. προκειμένου να οργανώσουν κάποιου είδους ανθρωπιστική βοήθεια. Θέλει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες παγιδευμένους στα δάση της Λευκορωσίας χωρίς τη δυνατότητα επιστροφής στο Μινσκ και έτοιμους, μέσα στην απελπισία τους, να περάσουν πάνω από τα εμπόδια και τους φράχτες της πολωνικής πλευράς.

Ανησυχία Μπορέλ

Την Τετάρτη 10 Νοεμβρίου ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος για τις Εξωτερικές Σχέσεις της Ε.Ε., Ζοζέπ Μπορέλ, παρουσίασε τις απόψεις του για τη νέα προσφυγική-μεταναστευτική κρίση στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Εμφανίστηκε ιδιαίτερα ανήσυχος λόγω της στενής συνεργασίας Λουκασένκο με Πούτιν.

Θεώρησε ότι οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες και μετανάστες είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για την κατάστασή τους. Όπως είπε, δεν δικαιούται βοήθειας και συμπαράστασης κάποιος ο οποίος έχει καταβάλλει 6.000 δολάρια για να πετάξει, καλύπτοντας χιλιάδες χιλιόμετρα, στο Μινσκ και στη συνέχεια διεκδικεί εκβιαστικά την είσοδό του στην Πολωνία για να καταλήξει στη Γερμανία.

Υπογράμμισε ότι παρά τα όσα εξωφρενικά συμβαίνουν, δεν πρέπει να χαθούν κι άλλες ανθρώπινες ζωές στις σκληρές καιρικές συνθήκες της Λευκορωσίας. Ζήτησε λοιπόν και από τις δύο πλευρές, τη λευκορωσική και την πολωνική, να επιτρέψουν την πρόσβαση των εκπροσώπων της Ε.Ε. στους παγιδευμένους πρόσφυγες και μετανάστες. Κάλεσε επίσης το Μινσκ να επιτρέψει την οργάνωση ενός ανθρωπιστικού διαδρόμου για να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες των αποκλεισμένων και να αποφευχθούν τα χειρότερα.

Πολιτική διαφωνία

Η σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ Βρυξελλών και Βαρσοβίας επηρέασε και το πολιτικό κλίμα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Πριν την παρέμβαση Μπορέλ, έγινε συζήτηση και σχετική ψηφοφορία για το αν έχουμε να κάνουμε με πολιτική κρίση στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας, ή με ανθρωπιστική κρίση.

Οι πολιτικές ομάδες, Σοσιαλιστές, Πράσινοι, Αριστερά, και ως ένα βαθμό Φιλελεύθεροι/Renew Europe έχουν στραφεί κατά της Πολωνίας, γι’ αυτό θεωρούν ότι η κρίση είναι ανθρωπιστική με ευθύνες και για τις δύο πλευρές.

Αντίθετα, η κεντροδεξιά, οι Συντηρητικοί και η άκρα Δεξιά εκτιμούν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια πολιτική κρίση με την ευθύνη να βαραίνει αποκλειστικά τον Λουκασένκο και τον Πούτιν, που βρίσκεται πίσω από αυτόν.

Στη σχετική ψηφοφορία επικράτησε με διαφορά η άποψη ότι πρόκειται για ανθρωπιστική κρίση, γεγονός που δείχνει τον βαθμό απομόνωσης της πολωνικής πλευράς. Ανεξάρτητα πάντως από τον χαρακτηρισμό της κρίσης από την πλειοψηφία των ευρωβουλευτών, ο Σοσιαλιστής αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος για τις Εξωτερικές Σχέσεις, Μπορέλ, επέμεινε στην πολιτική διάσταση της κρίσης, την οποία χαρακτήρισε πραγματική απειλή για την Ε.Ε.

Οι κινήσεις τακτικής των πολιτικών ομάδων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανέδειξαν τον πολιτικό διχασμό και σε αυτό το στρατηγικής σημασίας θέμα.

Οι Πολωνοί, όπως και οι Λιθουανοί και οι Λετονοί, αισθάνονται ότι απειλούνται άμεσα από τη Ρωσία και πως ο Λουκασένκο δραστηριοποιείται με τις πλάτες του Πούτιν. Το δύσκολο σοβιετικό παρελθόν τους ενισχύει την αποφασιστικότητά τους και τους οδηγεί στην υιοθέτηση μιας σκληρής γραμμής. Η Λιθουανία και η Λετονία δίνουν κάποια σημασία στα δικαιώματα όσων επιχειρούν να εισέλθουν, μέσω Λευκορωσίας, στα εδάφη τους. H Πολωνία όμως είναι ιδιαίτερα αυστηρή έως σκληρή στη μεταχείρισή τους.

Ξεπερασμένη επιχειρηματολογία

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η κρίση στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας, κλιμακώνεται και η κριτική που δέχεται η Ελλάδα για τις λεγόμενες επαναπροωθήσεις.

Χαρακτηριστική η περίπτωση Ολλανδής δημοσιογράφου που προκάλεσε επεισόδιο κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης τύπου που έδωσαν Μητσοτάκης και Ρούτε στο Μέγαρο Μαξίμου, καταγγέλλοντας τον πρωθυπουργό και την Ελλάδα για «ψέματα» στο θέμα των επαναπροωθήσεων.

Σύμφωνα με τους επικριτές της κυβέρνησης, το Λιμενικό Σώμα παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο οργανώνοντας επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών που έρχονται δια θαλάσσης από την Τουρκία στην Ελλάδα.

Από την πλευρά του, το Λιμενικό Σώμα έδωσε στη δημοσιότητα βίντεο στο οποίο εμφανίζονται βάρκες γεμάτες πρόσφυγες και μετανάστες να κατευθύνονται από τα τουρκικά στα ελληνικά χωρικά ύδατα υπό την προστασία και καθοδήγηση σκαφών της τουρκικής ακτοφυλακής.

Σε μια περίοδο κατά την οποία καταγγέλλεται από τις Βρυξέλλες –με κάθε επισημότητα– η μετατροπή των ελεγχόμενων ροών προσφύγων και μεταναστών σε πολιτικό όπλο, είναι τουλάχιστον παράδοξο να ασκούνται πιέσεις στην Ελλάδα να σταματήσει να φυλάει τα θαλάσσια σύνορά της.

Αυτά που κάνει ο Λουκασένκο στα σύνορα της Πολωνίας αναδεικνύουν και τις ευθύνες του Ερντογάν για τις προσφυγικές-μεταναστευτικές κρίσεις που γνώρισε η Ε.Ε. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι οι τουρκικές αερογραμμές –αεροπορική εταιρεία υπό κρατικό έλεγχο– πρωταγωνιστούν στην αερογέφυρα που έχει στήσει ο Λουκασένκο για τη μεταφορά προσφύγων και μεταναστών στο Μινσκ προκειμένου να προωθηθούν οδικώς στα σύνορα με την Πολωνία.

Το ζήτημα των κυρώσεων

Από τη συζήτηση που έγινε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την κρίση στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας προέκυψε ότι οι περισσότεροι ευρωβουλευτές θεωρούν ότι δεν χρειάζονται τόσο περιοριστικά μέτρα στα σύνορα, όσο η επιβολή κυρώσεων στο καθεστώς Λουκασένκο. Σύμφωνα με την άποψη που επικρατεί, οι πρόσθετες οικονομικές κυρώσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αλλαγή στάσης του καθεστώτος Λουκασένκο.

Κατά την άποψή μου αυτή η εκτίμηση δεν στηρίζεται στην πολιτική πραγματικότητα.

Πρώτον, ο Λουκασένκο δεν δείχνει να επηρεάζεται από τις κυρώσεις. Aντίθετα, τις αξιοποιεί για να δικαιολογήσει τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο πληθυσμός, ενώ τις προβάλλει σαν απόδειξη της ανάμειξης ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά της χώρας του.

Δεύτερον, όσο αυστηρότερες είναι οι κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας, τόσο μεγαλώνουν οι δυσκολίες για τους πολίτες της. Υπάρχει δηλαδή σοβαρός κίνδυνος αντί να τιμωρηθεί το καθεστώς να τιμωρηθούν οι πολίτες, τους οποίους καταπιέζει.

Τρίτον, έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, ενδεχόμενη αυστηροποίηση των κυρώσεων θα οδηγούσε σε ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση του Λουκασένκο από τον Πούτιν. Δεν είναι τυχαίο ότι ο δικτάτορας της Λευκορωσίας άρχισε να αναφέρεται στα προβλήματα που θα μπορούσε να δημιουργήσει στην ομαλή παροχή φυσικού αερίου, δια μέσου των αγωγών, στην Ε.Ε. Ουσιαστικά, σκέφτεται και αυτός με όρους οικονομικών κυρώσεων. Μπορεί να είναι σε αδύναμη οικονομική θέση, εμφανίζεται όμως πιο αποφασισμένος από τους Ευρωπαίους, οι οποίοι προβληματίζονται για το πώς ακριβώς θα τον αντιμετωπίσουν.

Δύσκολη συνέχεια

Η κρίση μεταξύ Λευκορωσίας και Πολωνίας θα έχει δύσκολη, ίσως και επικίνδυνη συνέχεια. Αναδεικνύει τις εσωτερικές αντιφάσεις της Ε.Ε. και την αδυναμία της να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά γεωπολιτικές προκλήσεις.

Η Ε.Ε. δεν έχει, ούτε προβλέπεται να αποκτήσει στο άμεσο μέλλον, ολοκληρωμένη πολιτική για το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Οι χώρες πρώτης υποδοχής εξακολουθούν να πληρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του λογαριασμού, με τις υπόλοιπες να προσπαθούν –μέσω των κανονισμών του Δουβλίνου– να ξεφύγουν από τις υποχρεώσεις τους.

Η περίπτωση όμως της Πολωνίας, η οποία ακολουθούσε μέχρι πρόσφατα τη γραμμή των χωρών του Βίζεγκραντ και αδιαφορούσε για τα προβλήματα της Ελλάδας, δείχνει ότι όλα αλλάζουν στη διεθνή πολιτική. Η Πολωνία πέρασε από την άρνηση να δεχθεί μικρό έστω αριθμό προσφύγων και μεταναστών στα εδάφη της, στη μετατροπή της σε χώρα πρώτης υποδοχής.

Η διαχείριση της κρίσης δεν προβλέπεται να φέρει πιο κοντά τις Βρυξέλλες με τη Βαρσοβία. Αντίθετα, προσφέρει στην κυβέρνηση της Πολωνίας την ευκαιρία να επιχειρηματολογήσει ότι η Ε.Ε. την έχει αφήσει ουσιαστικά ακάλυπτη και να προχωρήσει στην εφαρμογή της δικής της πολιτικής χωρίς οποιαδήποτε δέσμευση προς την Ε.Ε.

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις οδηγούν και αυτές στο συμπέρασμα ότι η κρίση θα έχει συνέχεια. Ο Λουκασένκο στηρίζεται ολοένα και περισσότερο στον Πούτιν. Ο Πούτιν βγάζει σε αυτή τη φάση στην Ε.Ε. τον λογαριασμό της ενεργειακής της εξάρτησης από τη Ρωσία. Η Πολωνία θεωρεί τη Ρωσία βασική απειλή για τα εθνικά της συμφέροντα και την ίδια την εθνική της ανεξαρτησία. Εκτιμά επίσης ότι οι ισχυρές χώρες της Ε.Ε. –με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Γερμανίας– «χαρίζονται» για οικονομικούς, ενεργειακούς και άλλους λόγους στο καθεστώς Πούτιν και γι’ αυτό δεν μπορούν να συμβάλουν στην κοινή ευρωπαϊκή αντιμετώπιση των γεωπολιτικών προκλήσεων.