Ένας χρόνος από το ελληνικό δημοψήφισμα: Από το «όχι» στο τρίτο μνημόνιο

Ένας χρόνος που επιφύλαξε πολλές –και σημαντικές– αλλαγές στη ζωή των Ελλήνων, κυρίως λόγω της επιβολής των κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls), αλλά και λόγω του νέου μνημονίου που λίγες μέρες μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου συνομολογήθηκε μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των Ευρωπαίων εταίρων και δανειστών της χώρας.

Από την προοπτική συμφωνίας

Το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουνίου του 2015 φέρνει την κορύφωση του δράματος στις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ που είχε προκύψει από την εκλογική αναμέτρηση της 25ης Ιανουαρίου της ίδιας χρονιάς με τους εταίρους και δανειστές της Ελλάδας. Με το ρολόι να μετρά αντίστροφα για την ολοκλήρωση του δεύτερου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής (γεγονός που θα στέρευε και την όποια χρηματοδότηση προς τη χώρα), Ελλάδα και εταίροι βρίσκονται σε σχεδόν διαρκή διαδικασία διαπραγμάτευσης, προκειμένου να υπάρξει συμφωνία για νέο πρόγραμμα. Στις 22 Ιουνίου η κυβέρνηση παρουσιάζει πρόταση η οποία φαίνεται να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των δανειστών και αρχικά φαίνεται ότι η νέα συμφωνία είναι προ των πυλών. Ωστόσο, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι δανειστές απορρίπτουν τις ελληνικές προτάσεις και φέρνουν στο τραπέζι νέα, πιο αυστηρή πρόταση για το πρόγραμμα. Η κυβέρνηση την απορρίπτει και το ενδεχόμενο διεξαγωγής δημοψηφίσματος στην Ελλάδα αρχίζει να διαφαίνεται.

… στο δημοψήφισμα

Τελικά, η πρόταση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ανακοινώνεται από τον κ. Τσίπρα τις πρώτες ώρες του Σαββάτου 27 Ιουνίου 2015, μετά από σύσκεψη του Κυβερνητικού (και αργότερα Υπουργικού) Συμβουλίου το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου στο Μέγαρο Μαξίμου. Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου προς τη Βουλή, «ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα». Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the current program and beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού) και το δεύτερο «Preliminary debt sustainability analysis» (Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους). Η κυβέρνηση αποφασίζει το δημοψήφισμα να διεξαχθεί στις 5 Ιουλίου.

Ουρές στα ΑΤΜ

Σχεδόν αμέσως μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, στα ΑΤΜ των τραπεζών σχηματίζονται ουρές από πολίτες οι οποίοι, ανήσυχοι για το μέλλον της Ελλάδας εντός της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, προσπαθούν να αποσύρουν όσο περισσότερα χρήματα μπορούν από τους λογαριασμούς τους. Η κατάσταση αυτή εντείνεται ακόμα περισσότερο με την ανατολή του Σαββάτου και σύντομα γίνεται σαφές ότι οι ελληνικές τράπεζες θα «στεγνώσουν» από ρευστό, καθώς κυριολεκτικά δεν προλαβαίνουν να γεμίζουν τα άδεια από χρήματα μηχανήματα ανάληψης μετρητών, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν προχωρεί σε περιορισμούς αναλήψεων και κίνησης κεφαλαίων. Τελικά, η απόφαση για επιβολή capital controls λαμβάνεται την Κυριακή 28 Ιουνίου και την επόμενη μέρα και αρχικά για έξι 24ωρα οι τράπεζες παραμένουν κλειστές (η τραπεζική αργία κρατά τελικά τρεις εβδομάδες), ενώ οι πολίτες έχουν το δικαίωμα ανάληψης μέχρι του ποσού των 60 ευρώ ημερησίως.

61% «όχι», 39% «ναι»

Με τη χώρα εκτός προγράμματος στήριξης, με capital controls και με σύσσωμη την αντιπολίτευση και μεγάλο μέρος των οικονομικών και κοινωνικών φορέων να τάσσονται υπέρ του «ναι» στο δημοψήφισμα, αλλά και με τους Ευρωπαίους ηγέτες να υποστηρίζουν το «ναι», περισσότεροι από 6 εκατομμύρια ψηφοφόροι προσέρχονται την Κυριακή 5 Ιουλίου στα εκλογικά κέντρα της επικράτειας για να ψηφίσουν. Έχουν προηγηθεί συγκεντρώσεις υπέρ του «ναι» και του «όχι», ενώ οι περισσότερες εκτιμήσεις για το αποτέλεσμα κάνουν λόγο για μικρή διαφορά είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση. Τελικά, το βράδυ της Κυριακής η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων δίνει μια τελείως διαφορετική εικόνα: το «όχι», ήτοι η απόρριψη των προτάσεων των δανειστών για το νέο πρόγραμμα (και, σύμφωνα με ορισμένους πολιτικούς και αναλυτές, η συνολική απόρριψη της πολιτικής της Ε.Ε. στην Ελλάδα από το 2010 και εντεύθεν), λαμβάνει ποσοστό 61,31%, ενώ το «ναι» μόλις 38,69%.

Οι «παρενέργειες»

Το ξεκάθαρο αποτέλεσμα υπέρ του «όχι» έχει άμεσες «παρενέργειες» στην πολιτική ζωή του τόπου. Την επομένη του δημοψηφίσματος ο υπουργός Οικονομικών και επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας της κυβέρνησης Γιάνης Βαρουφάκης καταθέτει την παραίτησή του από υπουργός μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό, κίνηση η οποία εκτιμάται ότι αποβλέπει στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές της χώρας, με τους οποίους ο κ. Βαρουφάκης είχε κακές σχέσεις. Νωρίτερα, το βράδυ της Κυριακής, ο τότε πρόεδρος της ΝΔ Αντώνης Σαμαράς είχε ανακοινώσει την παραίτησή του από την προεδρία του κόμματος, ορίζοντας τον Ευάγγελο Μεϊμαράκη μεταβατικό πρόεδρο. Λίγες ημέρες αργότερα, ο κ. Τσίπρας, μετά από μαραθώνια διαπραγμάτευση με τους ηγέτες της Ευρωζώνης ανακοινώνει ότι η Ελλάδα συμφώνησε σε νέο πρόγραμμα (το αποκαλούμενο «τρίτο μνημόνιο») με τους δανειστές, συμφωνία που κατά πολλούς έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Η συμφωνία προκαλεί «σεισμικά φαινόμενα» εντός της κυβέρνησης και του ΣΥΡΙΖΑ και, τελικά, μετά την ψήφιση από τη Βουλή της συμφωνίας και των προαπαιτούμενων μέτρων, ο κ. Τσίπρας στις 20 Αυγούστου ανακοινώνει τη διάλυση της Βουλής και την προσφυγή σε πρόωρες εκλογές, ενώ πολλά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ αποχωρούν για να δημιουργήσουν τη ΛΑΕ.

Το κόστος των capital controls

Αν και οι συνέπειες των capital controls είναι δύσκολο να αποτιμηθούν επακριβώς, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΣΕΕ, οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων στη χώρα προκάλεσαν, μεταξύ άλλων, πτώση εξαγωγών κατά 11,7%, ύφεση 1,3%, αποεπένδυση κατά 2,7%, πτώση της κατανάλωσης κατά 4,3% και επιδείνωση του δείκτη οικονομικού κλίματος. Η συνομοσπονδία εκτιμά επίσης ότι τα λουκέτα από την επιβολή των capital controls έως και σήμερα έχουν ανέλθει σε 25.990, καθώς και ότι έχει καταγραφεί μείωση της ίδρυσης νέων επιχειρήσεων κατά περίπου 3.000 σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015, ενώ θεωρεί ότι λόγω των capital controls η Ελλάδα έχει απολέσει έξι θέσεις στον δείκτη ανταγωνιστικότητας μεταξύ 61 χωρών. Τέλος, οι καταθέσεις έχουν μειωθεί στα 121,5 δισ. ευρώ.