Έξι χρόνια μνημόνιο: Η κάθοδος συνεχίζεται

23.04.2016
Πολιτική

Αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο «Why nations fail» (Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη) των Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον, καθηγητών στο ΜΙΤ και στο Χάρβαρντ αντίστοιχα, θα βρει πολλά από τα αίτια που συνθέτουν την ελληνική αποτυχία αλλά δύσκολα θα αποφύγει τη σκέψη ότι όλα αυτά μαζί δεν είναι αρκετά για να εξηγήσουν μια τόσο βαριά και τόσο διαρκή ήττα.

Τα πράγματα είναι δύσκολα σε ολόκληρη την Ευρωζώνη, εδώ κλονίζονται η Γαλλία και η Ιταλία, πόσο μάλλον ο πλέον υπερχρεωμένος κρίκος της αλυσίδας, όμως ούτε αυτό μπορεί να δικαιολογήσει γιατί η χώρα μας είναι η μοναδική που παραμένει σε μνημόνιο, χωρίς προοπτική εξόδου στις αγορές και επίμονα στην ύφεση για όγδοη συνεχόμενη χρονιά.

Οι σημαντικότερες διαφορές μας με τις χώρες που δοκιμάστηκαν από την κρίση και τα πήγαν καλύτερα είναι οι εξής:

Απουσία πολιτικής συναίνεσης: Αλλού τα κόμματα εξουσίας συνεννοήθηκαν για να διευκολυνθεί η διαπραγμάτευση. Εδώ βάθυνε ο διχασμός και οξύνθηκε η πόλωση.
Μη εφαρμογή του μνημονίου: Ψηφίζαμε και δεν υλοποιούσαμε, αφήναμε ή κακοποιούσαμε τις μεταρρυθμίσεις, πατώντας μόνο το κουμπί των περικοπών, σταθερά κοροϊδεύαμε τους ελεγκτές μας, που άλλοτε μπερδεύονταν και άλλοτε έκαναν τα στραβά μάτια.
Φασαρία και ένταση: Στις χώρες που τα κατάφεραν εκδηλώθηκε κοινωνική διαμαρτυρία και φθορά για τα μνημονιακά κόμματα αλλά σε καμία περίπτωση η αντίσταση δεν καθόρισε τα πράγματα, όπως συνέβη στη χώρα μας, όπου παραμένει ζητούμενο η ανάληψη της ευθύνης του προγράμματος.
Αντιμνημονιακό αφήγημα: Παρά την ψήφιση τριών μνημονίων η κυρίαρχη τάση είναι η καταγγελία των δανειστών, η προβολή κόκκινων γραμμών, η κατασκευή εξωτερικού εχθρού. Καμία κυβέρνηση δεν υπερασπίστηκε με ειλικρίνεια και θάρρος τις πολιτικές που ψήφιζε, πηγαίνοντας μπροστά και πίσω σε μια αμφιθυμία διαλυτική.
Απουσία εθνικού σχεδίου: Εκτός από το μνημόνιο δεν υπήρξε και δεν υπάρχει άλλη οικονομική και κοινωνική πολιτική. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να αποφύγουν μέτρα που προτείνουν οι πιστωτές αντιπροτείνοντας ισοδύναμα που συνήθως δεν γίνονται δεκτά, γιατί έχουν αβέβαιο δημοσιονομικό αποτέλεσμα.

Τα πάνω κάτω

Και τι δεν συνέβη αυτά τα έξι χρόνια στο πολιτικό επίπεδο. Το βασικό ήταν η εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ, που αντικατέστησε το ΠΑΣΟΚ στη μία όχθη του ελληνικού δικομματισμού και κέρδισε δύο εκλογικές αναμετρήσεις και ένα δημοψήφισμα μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο. Σε πρώτο επίπεδο έγινε σεισμός πολλών ρίχτερ που ταρακούνησε από τα θεμέλια και έριξε το ελληνικό πολιτικό οικοδόμημα. Όμως μέσα στα ερείπια δεν άνθισαν λουλούδια. Το παλιό ακόμη να φύγει, το νέο ακόμη να γεννηθεί και στο μεταξύ χορός τεράτων:

Νεοναζιστικό κόμμα στη Βουλή ως τρίτη πολιτική δύναμη, έχοντας αναλάβει την πολιτική ευθύνη για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.
Εξαΰλωση του ΠΑΣΟΚ που κυριάρχησε στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και έπεσε από το 44% του 2009 στο 6% το 2015, έχοντας αγγίξει ακόμη και το 4%.
Αλλαγές ηγεσίας στη ΝΔ (από τον Α. Σαμαρά μεταβατικά στον Ευ. Μεϊμαράκη και ανάδειξη από τη βάση του Κ. Μητσοτάκη) και στο ΠΑΣΟΚ (από τον Γ. Παπανδρέου στον Ευ. Βενιζέλο και μετά στη Φ. Γεννηματά).
Διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ κατά την ψήφιση του τρίτου μνημονίου, δημιουργία της ΛΑΕ υπό τον Π. Λαφαζάνη που δεν κατάφερε να εκπροσωπηθεί στη Βουλή, νέο κόμμα από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου (Πλεύση Ελευθερίας).
Άνοδος και πτώση της ΔΗΜΑΡ που από κυβερνητικός εταίρος κατέληξε στον μηδενισμό του εκλογικού ποσοστού της, για να διασπαστεί στη συνέχεια (προς το ΠΑΣΟΚ και προς τον ΣΥΡΙΖΑ).
Γεννήθηκε το Ποτάμι που έχασε γρήγορα την αρχική του ορμή και τώρα βρίσκεται σε διαδικασία προσέγγισης με το ΠΑΣΟΚ χωρίς να αποκλείεται μεσοπρόθεσμα η συνεργασία με τη ΝΔ.
Δικαίωση για τον Βασίλη Λεβέντη που από εκπρόσωπος του περιθωρίου και του μεταμεσονύκτιου πολιτικοτηλεοπτικού trash έγινε πολιτικός αρχηγός κοινοβουλευτικού κόμματος που ζητά οικουμενική και κουνάει το δάχτυλο στις ηγεσίες των άλλων κομμάτων.
Εξαφάνιση και επανεμφάνιση του Γ. Καρατζαφέρη που από εταίρος στην κυβέρνηση Παπαδήμου είδε τον ΛΑΟΣ να βυθίζεται, για να επιχειρήσει τώρα comeback μαζί με τον Τ. Μπαλτάκο.

Όλα αλλιώς και ίδια

Φοβερή κινητικότητα αλλά και φοβερή ακινησία. Φτωχύναμε, αλλά δεν αλλάξαμε επί της ουσίας. Χάσαμε το 25% του ΑΕΠ μας, είδαμε την ανεργία στο 25% και την ανεργία των νέων σε διπλάσιο ποσοστό, ζήσαμε την ανατροπή κάθε βεβαιότητας και τη διάλυση του ελληνικού ονείρου (στο τέλος πάντα κάτι γίνεται και τη βγάζουμε καθαρή), αλλά στην ουσία δεν αποκτήσαμε νέα αντίληψη και νέο τρόπο σκέψης.

Θεωρίες συνωμοσίας, ψεκασμένες αναλύσεις, άρνηση της πραγματικότητας, μετάθεση ευθύνης, ακατέργαστη οργή, διχασμός και ανορθολογισμός, εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τον ελληνικό κόσμο.

Δεν υπήρξε δημιουργικός αναστοχασμός, δεν καταλάβαμε τι ακριβώς μας συνέβη και πώς φτάσαμε ως εδώ. Υπάρχει, όπως συνήθως συμβαίνει, μια μειοψηφία που προβληματίζεται και θέλει την πρόοδο και τον εκσυγχρονισμό, ενώ η πλειοψηφία και κυρίως οι ελίτ τραβούν προς τα κάτω τα σκοινιά που μας κρατούν στον βυθό.

Γεγονός είναι ότι μετά από έξι χρόνια στο μνημόνιο πορευόμαστε ολοταχώς προς το τέταρτο, που αν δεν προκύψει θα είναι επειδή οι πιστωτές δεν θα μας εγκρίνουν νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, γιατί δεν θα ψηφίζεται σε πολλά εθνικά Κοινοβούλια της Ευρωζώνης.

Κατά τα άλλα, έχουμε και πάλι καθυστερήσει την ολοκλήρωση μιας ακόμη αξιολόγησης, ενώ πιεζόμαστε για πρόσθετα μέτρα, επειδή οι εταίροι δεν πιστεύουν ότι η φοροεπιδρομή στην οποία κατέφυγε η κυβέρνηση θα έχει το υποσχόμενο δημοσιονομικό αποτέλεσμα.

Αυτό σημαίνει ότι κινούμαστε ξανά στη σφαίρα της πολιτικής αστάθειας που επιτείνει την οικονομική αβεβαιότητα, αποθαρρύνει τις επενδύσεις, μεγαλώνει την κοινωνική κόπωση.

Θυμάστε πώς έγινε;

Ήταν ακριβώς πριν από έξι χρόνια. Την Παρασκευή 23 Απριλίου 2010 ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου με φόντο το ακριτικό Καστελόριζο ανακοινώνει την προσφυγή της χώρας στον μηχανισμό στήριξης. Είχαν προηγηθεί το προεκλογικό «λεφτά υπάρχουν» και διάφορες μετεκλογικές απόπειρες τήρησης κάποιων υποσχέσεων που απλώς επέτειναν το οικονομικό πρόβλημα και τον εκνευρισμό των εταίρων.

Ακολούθησαν δύο μνημόνια, αρκετά μεσοπρόθεσμα προγράμματα και αμέτρητα πολυνομοσχέδια-σκούπα, πάντα με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, με ένα άρθρο, με επίκληση της εθνικής ευθύνης και με βαριές καταγγελίες από δυνάμεις της αντιπολίτευσης που μιλούσαν μέχρι και για προδοσία.

Το αποτέλεσμα ήταν μια βίαιη αλλά μονόπαντη εσωτερική υποτίμηση: Τα εισοδήματα μειώθηκαν αλλά το κόστος ζωής έμεινε στο ύψος του. Ένας πραγματικός οδοστρωτήρας πέρασε πάνω από τη χώρα χωρίς αποτέλεσμα: Η αγορά εργασίας και το κοινωνικό κράτος διαλύθηκαν, η ανεργία άγγιξε επίπεδα-ρεκόρ και το χρέος αυξήθηκε.

2 Μαΐου 2010: Ανακοινώνονται τα πρώτα σκληρά μέτρα λιτότητας: αύξηση ορίου απολύσεων και μείωση κατώτατου μισθού, αντικατάσταση του 13ου και 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων με επίδομα 500 ευρώ σε όλους όσοι έχουν αποδοχές μέχρι 3.000 ευρώ και πλήρης κατάργηση των δύο μισθών για μεγαλύτερες αποδοχές, αντικατάσταση 13ης και 14ης σύνταξης με επίδομα 800 ευρώ για συντάξεις έως 2.500 ευρώ. Αύξηση του υψηλού συντελεστή ΦΠΑ από 21% σε 23%, του μεσαίου από 10% σε 11% και από 11% σε 13% και του χαμηλού στο 6,5%.
6 Μαΐου 2010: Ψηφίζεται από τη Βουλή το πρώτο μνημόνιο προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης. Υπερψηφίζεται από τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, του ΛΑΟΣ και της βουλευτού της ΝΔ Ντόρας Μπακογιάννη, που διαγράφεται. Από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ διαφοροποιούνται τρεις βουλευτές (Γιάννης Δημαράς, Σοφία Σακοράφα και Βασίλης Οικονόμου), οι οποίοι διαγράφονται από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματος. Στις 8 Μαΐου 2010 υπογράφεται η δανειακή σύμβαση Ελλάδας-Ε.Ε. και στις 10 Μαΐου η αντίστοιχη σύμβαση με το ΔΝΤ. Από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ το καταψηφίζει ο βουλευτής Παναγιώτης Κουρουμπλής, ο οποίος διαγράφεται, με αποτέλεσμα η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ να απομείνει με 154 βουλευτές.
29 Ιουνίου 2011: Ψηφίζεται από τη Βουλή το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2011-2014 που προβλέπει: αλλαγή φορολογικής κλίμακας με επιβάρυνση σε όλους όσοι δηλώνουν εισόδημα πάνω από 8.000 ευρώ, επιβολή κλιμακωτής έκτακτης εισφοράς αλληλεγγύης για όλους τους πολίτες με ετήσιο εισόδημα άνω των 12.000 ευρώ, επιβολή τέλους επιτηδεύματος για ελεύθερους επαγγελματίες και επιτηδευματίες, επιβολή ειδικής εισφοράς για συνταξιούχους επικουρικής ασφάλισης.
6 Σεπτεμβρίου 2011: Ο τότε υπουργός Οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοινώνει νέα έκτακτα συμπληρωματικά μέτρα: διεύρυνση του μέτρου της εργασιακής εφεδρείας, ΕΝΦΙΑ μέσω ΔΕΗ, περικοπές σε συντάξεις και εφάπαξ, νέες περικοπές μισθών στους δημοσίους υπαλλήλους. Επιπλέον, στις 21 Σεπτεμβρίου 2011 ανακοινώνεται η νέα μείωση του αφορολόγητου ορίου στα 5.000 ευρώ και περικοπές στις συντάξεις που ξεπερνούν τα 1.200 ευρώ τον μήνα κατά 20%.
20 Οκτωβρίου 2011: Ψηφίζεται νέο πολυνομοσχέδιο-σκούπα για τα εργασιακά από την κυβερνητική πλειοψηφία. Το άρθρο 37 καταψηφίζει η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Λούκα Κατσέλη, που διαγράφεται. Ήδη από το κυβερνών κόμμα έχει διαγραφεί ή παραιτηθεί πλήθος βουλευτών.
31 Οκτωβρίου 2011: Ο Γιώργος Παπανδρέου ανακοινώνει την απόφασή του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα τη νέα δανειακή σύμβαση. Ακολουθούν αντιδράσεις και η κυβέρνηση ζητά ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, την οποία παίρνει με 153 ψήφους. Ακολουθεί συνάντηση στο προεδρικό μέγαρο μεταξύ των Γιώργου Παπανδρέου, Αντώνη Σαμαρά και Κάρολου Παπούλια. Υπάρχει κατ’ αρχήν συμφωνία για κυβέρνηση συνεργασίας. Μερικές μέρες αργότερα ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ σχηματίζουν κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο.
7 Νοεμβρίου 2012: Ψηφίζεται το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016 που προβλέπει: αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης κατά δύο έτη, μείωση στις συντάξεις, από 5% έως και 15%, από τα 1.000 ευρώ και άνω, μειώσεις στο εφάπαξ έως 83%, κατάργηση των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα, όπως και των επιδομάτων αδείας στο Δημόσιο, περικοπές στα ειδικά μισθολόγια, εφαρμογή του μέτρου της διαθεσιμότητας στο Δημόσιο. Στις 22 Δεκεμβρίου 2012, στο πλαίσιο του προϋπολογισμού για το 2013, ψηφίζεται η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 έτη, ενώ στις 28 Απριλίου 2013 ψηφίζεται το πολυνομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομικών που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, 15.000 υποχρεωτικές αποχωρήσεις δημοσίων υπαλλήλων έως τα τέλη του 2014.
13 Φεβρουαρίου 2012: Η Βουλή ψηφίζει το δεύτερο μνημόνιο: μείωση κατά 22% του κατώτατου μισθού σε όλα τα κλιμάκια του βασικού μισθού και κατά 32% στους νεοεισερχόμενους μέχρι 25 ετών, κατάργηση 150.000 θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα έως το 2015, εκ των οποίων 15.000 μέσα στο 2012, περικοπές συντάξεων, επιδομάτων, δαπανών υγείας, άμυνας, λειτουργιών του κράτους και εκλογών, αύξηση των εισιτηρίων στα μέσα μεταφοράς και κατάργηση των φοροαπαλλαγών. Μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας για τα νέα μέτρα, τα μεσάνυχτα της Κυριακής 12 Φεβρουαρίου, διαγράφονται 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, 21 της ΝΔ και 2 του ΛΑΟΣ που διαφοροποιούνται από την απόφαση του κόμματός τους.
9 Μαρτίου 2012: Ολοκληρώνεται το PSI, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα να φτάνει το 95,7%. Δύο μέρες αργότερα προκηρύσσονται εκλογές για τις 6 Μαΐου 2012. Μετά τις εκλογές δεν σχηματίζεται κυβέρνηση λόγω έλλειψης αυτοδυναμίας και δυσκολίας συνεργασίας.
16 Μαΐου 2012: Ορκίζεται η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Παναγιώτη Πικραμμένου. Στις 17 Ιουνίου 2012 διεξάγονται νέες εκλογές που οδηγούν σε δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού με τη συμμετοχή της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, η οποία πάντως θα αποχωρήσει στις 21 Ιουνίου 2013, μετά την αιφνιδιαστική απόφαση της κυβέρνησης να κλείσει την ΕΡΤ. Είχε προηγηθεί, στις 5 Νοεμβρίου 2012, η ψήφιση με 153 ψήφους του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016 σε ένα άρθρο και με τη διαδικασία του κατεπείγοντος.
31 Μαρτίου 2014: Ψηφίζεται το νέο πολυνομοσχέδιο της κυβέρνησης με σαρωτικές αλλαγές στην αγορά και ανατροπές στα εργασιακά. Η αξιωματική αντιπολίτευση κάνει λόγο για «νέο κρυφό μνημόνιο» που φέρνει ατομικό μισθό για τους υπαλλήλους και μόνιμο μηχανισμό απολύσεων και ζητά να δοθεί στη δημοσιότητα η υπογεγραμμένη σχετική συμφωνία. Το Μεσοπρόθεσμο θα κατατεθεί στη Βουλή, προκειμένου να ψηφιστεί έως το Eurogroup της 5ης Μαΐου.
25 Μαΐου 2014: Διενεργούνται ευρωεκλογές και οι πολίτες απορρίπτουν πανηγυρικά την πολιτική της λιτότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ αναδεικνύεται πρώτο κόμμα. Μια ιστορική νίκη, καθώς για πρώτη φορά στη μεταπολεμική Ιστορία της Ελλάδας η Αριστερά αναδεικνύεται πρώτη σε εκλογική αναμέτρηση.
Η πλήρης ανατροπή του πολιτικού σκηνικού ολοκληρώνεται στις εθνικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015. Ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίζει τις εκλογές και σχηματίζει κυβέρνηση συνεργασίας με τους ΑΝΕΛ. Ακολουθεί μια πολύμηνη επεισοδιακή διαπραγμάτευση, της οποίας ηγείται ο Γ. Βαρουφάκης και η οποία καταλήγει σε αδιέξοδο. Η κυβέρνηση καταφεύγει σε δημοψήφισμα και μετά τον εκλογικό θρίαμβο του «όχι», με τα capital controls σε ισχύ, υπογράφει το τρίτο μνημόνιο, το οποίο περνάει στη Βουλή χάρη στις ψήφους ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Ποταμιού, αφού ο ΣΥΡΙΖΑ διχάζεται. Γίνονται ξανά εκλογές στις 20 Σεπτεμβρίου, συγκροτείται και πάλι κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και βρισκόμαστε κοντά σε κάτι που θυμίζει πολύ το περσινό καλοκαίρι.