Προς κλιμάκωση της ευρωπαϊκής κρίσης

Έχουμε μπροστά μας μια περίοδο κλιμάκωσης της ευρωπαϊκής κρίσης. Το καλό σενάριο είναι να διατηρήσει η Ε.Ε. τη συνοχή της και να βελτιωθεί η κατάσταση στη διάρκεια των επόμενων μηνών. Υπάρχει όμως και το κακό σενάριο, με τις Βρυξέλλες να χάνουν τον έλεγχο των εξελίξεων και την Ελλάδα να βρίσκεται πολιτικά και οικονομικά ακάλυπτη σε μία εξαιρετικά δύσκολη γι’ αυτήν περίοδο.

Η αναβάθμιση των ευρωτουρκικών σχέσεων κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να ελεγχθούν οι προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι ροές από την Τουρκία προς την Ε.Ε. μέσω Ελλάδας περιορίστηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα μετά την 20ή Μαρτίου, οπότε τέθηκε σε ισχύ η ευρωτουρκική συμφωνία. Το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου σε συνδυασμό με τη θετική ανταπόκριση της Άγκυρας μείωσαν κατά 80%-85% τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές και σταθεροποίησαν την κατάσταση σε χώρες όπως η Γερμανία, οι οποίες έχουν τη διάθεση και τις δυνατότητες να δεχτούν πρόσφυγες, υπό τον όρο βέβαια ότι ο αριθμός τους δεν θα ξεπερνά τα όρια των κοινωνικών και πολιτικών αντοχών.

Η Τουρκία εξασφάλισε πρόσθετη ευρωπαϊκή βοήθεια για την κάλυψη των αναγκών των εκατομμυρίων προσφύγων που έχουν καταφύγει στα εδάφη της, την κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους που επισκέπτονται χώρες της Ε.Ε. από τον Ιούνιο και το άνοιγμα νέων κεφαλαίων στο πλαίσιο της μακρόχρονης ενταξιακής διαπραγμάτευσης. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η κοινή γνώμη θεωρεί απαράδεκτη την αναβάθμιση της ευρωτουρκικής συνεργασίας. Οι Ολλανδοί απέρριψαν με δημοψήφισμα τη συμφωνία οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας Ε.Ε.-Ουκρανίας, στέλνοντας το μήνυμα ότι δεν δέχονται τις ειδικές θέσεις και την προοπτική της διεύρυνσης της Ε.Ε. προς προβληματικές χώρες με τα χαρακτηριστικά της Ουκρανίας και της Τουρκίας. Ο θρίαμβος του υποψηφίου της άκρας Δεξιάς στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της Αυστρίας –πήρε πάνω από 36% των ψήφων, ενώ οι υποστηριζόμενοι από τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού υποψήφιοι περιορίστηκαν στο 10%-11%– αποδίδεται στη μεγάλη αύξηση των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών αλλά και στην αναβάθμιση της ευρωτουρκικής συνεργασίας. Οι Ολλανδοί, όπως και οι Αυστριακοί, θεωρούν ότι το ευρωπαϊκό μέλλον δεν μπορεί να περιλαμβάνει την Τουρκία. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, τα ευρωπαϊκά ανοίγματα στην κατεύθυνση της Άγκυρας μπορεί να ενισχύσουν τη δυναμική του Brexit στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου, εφόσον οι Βρετανοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους που επισκέπτονται χώρες της Ε.Ε. μπορεί να μεγαλώσει τις μεταναστευτικές ροές.

Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. παρατηρείται ενίσχυση των δεξιών ευρωσκεπτικιστών και των ακροδεξιών αντιευρωπαίων. Η επικράτηση των δεξιών ευρωσκεπτικιστών στις βουλευτικές εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Πολωνία μεγάλωσε τα προβλήματα συνοχής της Ε.Ε. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουμε τη διενέργεια του δημοψηφίσματος για το Brexit στο πλαίσιο της διαμάχης που έχει ξεσπάσει στους κόλπους του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος μεταξύ ευρωσκεπτικιστών και αντιευρωπαίων, ενώ στην Πολωνία η κυβέρνηση των δεξιών ευρωσκεπτικιστών προσπαθεί να ελέγξει τη Δικαιοσύνη, τα ΜΜΕ και τη δημόσια διοίκηση με έναν τρόπο που προκαλεί την αντίδραση των Βρυξελλών.

Πιο επικίνδυνη για την προοπτική της Ε.Ε. είναι η ενίσχυση των δυνάμεων της άκρας Δεξιάς σε εξαιρετικά αναπτυγμένες χώρες, όπως η Ολλανδία και η Αυστρία, οι οποίες μπορεί να ακολουθήσουν, εάν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, το παράδειγμα της Ελβετίας και της Νορβηγίας, οι οποίες δεν εντάχθηκαν στην Ε.Ε., προκειμένου να διατηρήσουν και να ενισχύσουν το οικονομικό τους πλεονέκτημα.

Οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο και ορισμένες άλλες πρωτεύουσες προσπαθούν να απομονώσουν τους δεξιούς ευρωσκεπτικιστές και τους ακροδεξιούς αντιευρωπαίους και να παρακάμψουν πολιτικές επιλογές όπως είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που πραγματοποιήθηκε στην Ολλανδία. Αυτές οι κινήσεις τακτικής είναι αναγκαίες για τη συνέχιση της σχετικά ομαλής λειτουργίας της Ε.Ε. αλλά θα προκαλέσουν τη δυναμική αντίδραση των πολιτών σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., με το σκεπτικό ότι υπερεθνικά κέντρα εξουσίας αγνοούν τις αποφάσεις και τις ευαισθησίες των ευρωπαϊκών λαών.

Στις 23 Ιουνίου θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε πώς ακριβώς θα εξελιχθεί η ευρωπαϊκή κρίση. Σε περίπτωση επικράτησης των υποστηρικτών του Brexit στο δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα πρέπει να περιμένουμε κλιμάκωση της ευρωπαϊκής κρίσης αλλά και τη δυναμική αντίδραση των Βρυξελλών και του Βερολίνου, προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ένα νέο ξεκίνημα της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Εάν αλλάξει η σύνθεση της Ε.Ε. με την ψήφο του βρετανικού λαού, θα πρέπει να περιμένουμε νέες πρωτοβουλίες των δυνάμεων που επενδύουν στη συρρίκνωση της Ευρωζώνης και της Ε.Ε., όπως είναι το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, το οποίο μπορεί να διεκδικήσει το λεγόμενο Frexit, την έξοδο της Γαλλίας από την Ευρωζώνη, ενδεχομένως και από την Ε.Ε., στο πλαίσιο της ενίσχυσης του εθνικού ελέγχου στην οικονομία και στην πολιτική ζωή της χώρας.

Η σύγκρουση μεταξύ εκείνων που θα επενδύσουν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και εκείνων που θα αξιοποιήσουν ενδεχόμενο Brexit για να προωθήσουν τη διάλυση της Ε.Ε. μπορεί να επηρεάσει την ίδια τη σύνθεση της Ευρωζώνης και να σφραγίσει την τύχη του προβληματικού ελληνικού προγράμματος. Η δραστηριοποίηση των ευρωσκεπτικιστών και των αντιευρωπαίων θα περιορίσει τις δυνατότητες εξεύρεσης ευρωπαϊκής λύσης στο ελληνικό πρόβλημα, ενώ οι υποστηρικτές μιας πιο προωθημένης ευρωπαϊκής συνεργασίας μπορεί να θεωρήσουν ότι η Ελλάδα δεν πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να πάρει μέρος σε αυτήν.

Τα λάθη και οι παραλείψεις της ελληνικής πολιτικής τάξης καθυστέρησαν την έξοδο της Ελλάδας από το μνημόνιο, με αποτέλεσμα να είμαστε σήμερα η μοναδική μνημονιακή χώρα και εξαιρετικά ευάλωτοι στην ενδεχόμενη επιδείνωση του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ανοίγει ένας νέος κύκλος αστάθειας στη Νότια Ευρώπη, ο οποίος μπορεί να συμβάλει στην κλιμάκωση της ευρωπαϊκής κρίσης.

Στην Ισπανία θα πραγματοποιηθούν επαναληπτικές εκλογές στις 26 Ιουνίου, γιατί τα κόμματα δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν και να σχηματίσουν κυβέρνηση με βάση το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του περασμένου Δεκεμβρίου. Οι περισσότεροι αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι την πρώτη θέση θα καταλάβει και αυτή τη φορά το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα με ένα ποσοστό της τάξης του 28%-29% και πως είναι εξαιρετικά πιθανό το Σοσιαλιστικό Κόμμα να χάσει τη δεύτερη θέση που είχε καταλάβει με ποσοστό 22% στις εκλογές του Δεκεμβρίου σε όφελος του συνασπισμού Podemos και παραδοσιακής Αριστεράς.

Το αποτέλεσμα των εκλογών της 26ης Ιουνίου έχει τεράστια σημασία για την Ισπανία και το σύνολο της Ε.Ε., γιατί θα κρίνει την οικονομική προοπτική της Νότιας Ευρώπης μετά από μια δύσκολη περίοδο προσαρμογής, θα προσδιορίσει τη δυναμική κομμάτων της ριζοσπαστικής Αριστεράς με τα χαρακτηριστικά που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ πριν από τη στροφή 180 μοιρών το καλοκαίρι του 2015 και θα προσδιορίσει τις δυνατότητες των αυτονομιστών στην Καταλονία.

Ενδεχόμενος σχηματισμός κυβέρνησης με ισχυρή συμμετοχή των Podemos και της παραδοσιακής Αριστεράς θα ανοίξει τον δρόμο σε δημοψήφισμα που μπορεί να οδηγήσει στην αυτονόμηση της Καταλονίας από την Ισπανία, ενώ ενδεχόμενη επικράτηση του Brexit στο δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο θα φέρει πιο κοντά την απόσχιση της Σκοτίας από αυτό.