Εξαντλείται το προσωπικό κεφάλαιο Τσίπρα;

Όταν το 2006 επιλέχθηκε από τον Συνασπισμό ως υποψήφιος δήμαρχος του κεντρικού δήμου της χώρας, ήταν μόλις 32 ετών. Όταν, δύο χρόνια μετά, εκλέχθηκε πρόεδρος του κόμματος, ήταν μόλις 34 ετών. Επτά χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 2015, ορκίστηκε σε ηλικία 41 ετών, πολύ νεότερος απ’ όλους τους προκατόχους του στη μεταπολιτευτική περίοδο, ως πρωθυπουργός της χώρας. 

Το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα ταυτίστηκε με το αίτημα ηλικιακής ανανέωσης του πολιτικού προσωπικού της χώρας, κριτήριο με ολοένα αυξανόμενη αξία για την επιλογή των εκπροσώπων στις πολιτικά γερασμένες δυτικές δημοκρατίες. Οι πρώτες δύο επιτυχίες, δηλαδή η επιλογή του ως υποψήφιου δημάρχου και η εκλογή του ως αρχηγού κόμματος, εμφανώς υπαγορεύτηκαν από την ανάγκη διαφοροποίησης της εικόνας του κόμματος μέσω της ανάδειξης ενός προσώπου της νέας γενιάς, ενώ και η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 μπορεί μερικώς να αποδοθεί στο ηλικιακό «πλεονέκτημα» του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ έναντι των αντιπάλων του. 

Την ερμηνεία της υπεροχής Τσίπρα στις εκλογές του 2015 συμπληρώνει, σύμφωνα με τα ευρήματα μετρήσεων των ιδιοτήτων που απέδιδε η κοινή γνώμη στους πολιτικούς αρχηγούς εκείνη την περίοδο, η πρόσληψή του ως έντιμου πολιτικού που θα μαχόταν κατά των κατεστημένων συμφερόντων. Νέος και έντιμος. Τα δύο στοιχεία του προσωπικού κεφαλαίου του Αλέξη Τσίπρα.

Οι επιδεινούμενοι δείκτες ικανοποίησης από την κυβερνητική πορεία μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου άνοιξαν εδώ και αρκετό καιρό τη συζήτηση περί της εξάντλησης του πολιτικού κεφαλαίου του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ. Η ραγδαία πτώση της τιμής του δείκτη δημοτικότητας του Τσίπρα από το 60% τον Ιούνιο του 2015 στο 15% τον Μάιο του 2016, σύμφωνα με τη διαχρονική σειρά της εταιρείας Prorata, μαρτυρά πράγματι τον περιορισμό του ενθουσιασμού για το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα. 

Όμως συνιστά ένα τέτοιο εύρημα την ένδειξη εξάντλησης του προσωπικού του κεφαλαίου; Η απάντησή μου είναι αρνητική. Το κεφάλαιο του Τσίπρα συνιστούσαν η νεότητά του και η εντιμότητά του. Κανένα από τα δύο στοιχεία δεν έχει φθαρεί. Στα 42 του συνεχίζει να είναι νέος, ενώ η απουσία οικογενειακής του παράδοσης στην πολιτική τον κάνει να φαίνεται πρακτικά πολύ «νεότερος» από τον μόλις μία πενταετία μεγαλύτερό του Κυριάκο Μητσοτάκη. Παράλληλα, η πλειοψηφία της κοινής γνώμης συνεχίζει να τον θεωρεί έντιμο, ακόμα και μετά τη στροφή της πολιτικής του κατεύθυνσης στο ζήτημα της δανειακής συμφωνίας (47% των εκλογέων απέδιδαν σε εκείνον την ιδιότητα του έντιμου πολιτικού έναντι μόλις 39% που την απέδιδαν στον Βαγγέλη Μεϊμαράκη τον Σεπτέμβριο του 2015), και συνεχίζει να εκτιμά ότι είναι ο τελευταίος πολιτικός που θα υπηρετούσε οικονομικά συμφέροντα (μόλις 14% επέλεξαν να του αποδώσουν τέτοιο χαρακτηριστικό τον Φεβρουάριο του 2016). 

Είναι αξιοσημείωτο ότι η αποδυνάμωση του λεγόμενου «ηθικού πλεονεκτήματος» του ΣΥΡΙΖΑ προέκυψε μετά από βολές σε βάρος υπουργών της κυβέρνησης που φέρονται να αποκρύβουν μέρος της μεγάλης περιουσίας τους την ίδια στιγμή που η σχεδιαζόμενη από τους ίδιους πολιτική επιδιώκεται να αποκτήσει ταξικό πρόσημο. Ωστόσο, ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας διατηρεί αλώβητο το προσωπικό του κεφάλαιο.

Το ζήτημα είναι ότι το προσωπικό πολιτικό κεφάλαιο ενός αρχηγού δεν μπορεί να διασώσει το κόμμα του. Υπό την έννοια αυτή, η συζήτηση για τον όγκο του κεφαλαίου Τσίπρα γίνεται σε εσφαλμένη βάση. Ο σημερινός πρωθυπουργός συνεχίζει να κατέχει τις ιδιότητες εκείνες που κέντρισαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και προώθησαν ουσιαστικά την εκλογή του και συνεπώς διατηρεί την προσωπική του αίγλη. 

Όμως το πρόσωπο ενός πολιτικού αρχηγού έχει πεπερασμένες δυνατότητες προσέλκυσης ψηφοφόρων σε ένα μη δημοφιλές κόμμα. Στη διεθνή βιβλιογραφία καταγράφεται ότι μόλις το 1/3 των εκλογέων που έχουν αρνητική εντύπωση για το κόμμα και θετική εκτίμηση για τον αρχηγό του κόμματος αυτού τελικά το επιλέγουν στην κάλπη. Από την άλλη πλευρά, πάνω από τα 3/4 των εκλογέων που έχουν θετική εντύπωση για το κόμμα και αρνητική εκτίμηση για τον αρχηγό του κόμματος τελικά το επιλέγουν, ένδειξη ότι η εικόνα του κόμματος είναι σαφώς κομβικότερη για τη διαμόρφωση των επιλογών ψήφου σε σύγκριση με την εικόνα των προσώπων. 

Κατά συνέπεια, η αφήγηση γύρω από την πτώση της δημοτικότητας του Αλέξη Τσίπρα, έτσι όπως αυτή καταγράφεται στον σχετικό δείκτη, θα πρέπει να γίνεται διαφορετικά: είναι η κακή κυβερνητική εικόνα εκείνη που παρασύρει και τις τιμές του προσωπικού δείκτη για τον πρωθυπουργό και όχι η απώλεια προσωπικού του κεφαλαίου εκείνη που αποδυναμώνει την εκλογική προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ. Το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα μοιάζει να μη συγκρατεί για την ώρα τις διαρροές από το κόμμα. Όμως μοιάζει να διατηρεί αναλλοίωτες τις ιδιότητες και για τον λόγο αυτό δύναται να λειτουργήσει και πάλι ως επιταχυντής επαναπατρισμού ψήφων στην περίπτωση που η κυβερνητική εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ βελτιωθεί.