Brexit: Ιστορικό γεγονός με ευρύτερες προεκτάσεις

Αυτό δεν σημαίνει ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάποιου είδους καταστροφή αλλά με μεγαλύτερες δυσκολίες, τις οποίες πρέπει να διαχειριστούμε με αποτελεσματικό τρόπο.

Τα οικονομικά του διαζυγίου μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε. δεν είναι τόσο δύσκολα όσο φαίνονται. Οι δύο πλευρές θα πάθουν κάποια ζημιά, τους ενώνει όμως το αμοιβαίο συμφέρον και θα φροντίσουν να βρουν λύσεις για όλα τα μεγάλα ζητήματα, από το εξωτερικό εμπόριο και τα χρηματοπιστωτικά μέχρι την ανάπτυξη της έρευνας και τη ναυτιλία.

Η διαδικασία αυτή θα είναι σύνθετη και χρονοβόρα, προβλέπεται να διαρκέσει 2-3 χρόνια, αλλά το οικονομικό διαζύγιο θα είναι τελικά πολύ πιο φιλικό απ’ ό,τι άφηναν να εννοηθεί διάφοροι πολιτικοί κατά τη διάρκεια της προεκλογικής αναμέτρησης.

Η μελλοντική συνεννόηση Ηνωμένου Βασιλείου-Ε.Ε. με βάση ένα μοντέλο που θα συμφωνηθεί δεν αποτρέπει τη συνέχιση της εξασθένησης της διεθνούς οικονομικής θέσης τους σε σχέση με τα ισχυρότερα οικονομικά κέντρα στον πλανήτη, τις ΗΠΑ και τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Το οικονομικό ρίσκο είναι αντιμετωπίσιμο και τα μεγάλα σκαμπανεβάσματα που παρατηρούνται στις διεθνείς αγορές οφείλονται περισσότερο στην κερδοσκοπία παρά σε συγκεκριμένα οικονομικά προβλήματα. Εκεί όμως όπου μπορεί η κατάσταση να ξεφύγει από τον έλεγχο είναι στην πολιτική. Το Brexit αναμένεται να αλλάξει τον πολιτικό χάρτη της Ε.Ε. με έναν τρόπο που είναι δύσκολο να προβλεφθεί.

Η επικράτηση των υποστηρικτών του Brexit απελευθερώνει δυνάμεις, εφόσον αποδείχθηκε στην πράξη ότι η ενότητα της Ε.Ε. μπορεί να αμφισβητηθεί και το λεγόμενο κατεστημένο, ευρωπαϊκό ή εθνικό, να υποστεί μεγάλη πολιτική ήττα. Στις εκλογές που θα πραγματοποιηθούν αυτή την Κυριακή στην Ισπανία μπορούμε να περιμένουμε, με βάση αυτό το σκεπτικό, ακόμα καλύτερες επιδόσεις από τον συνασπισμό των Podemos με την Ενωμένη Αριστερά, ενώ αναμένεται να ενισχυθεί και η θέση των αυτονομιστών της Καταλονίας.

Θα ακολουθήσουν πολλές κρίσιμες αναμετρήσεις, με βασικό χαρακτηριστικό την ενίσχυση των δυνάμεων των δεξιών ευρωσκεπτικιστών και των ακροδεξιών αντιευρωπαίων. Το φθινόπωρο ο κεντροαριστερός μεταρρυθμιστής πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι θα αναμετρηθεί με τους δεξιούς λαϊκιστές του Κινήματος Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο και τους ακροδεξιούς αντιευρωπαίους της Λέγκας του Βορρά για να περάσει τη συνταγματική αναθεώρηση που θεωρεί αναγκαία για τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής ζωής της χώρας του. Το πρώτο τρίμηνο του 2017 θα έχουμε βουλευτικές εκλογές στην Ολλανδία, όπου τη δημοσκοπική πρωτιά κατέχουν ήδη οι ακροδεξιοί του Βίλντερς. Τον Απρίλιο του 2017 θα έχουμε κρίσιμες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, με τη Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου να φαίνεται έτοιμη να καταλάβει την πρώτη θέση στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών και όλα να είναι ανοιχτά στον κρίσιμο δεύτερο γύρο.

Στην Ολλανδία, στην Αυστρία, στην Ιταλία, στη Γαλλία και σε άλλες χώρες όπου πνέει άνεμος δεξιού ευρωσκεπτικισμού και ακροδεξιού αντιευρωπαϊσμού θα ασκηθούν πιέσεις για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων, με πρώτο στόχο την αποχώρηση από το ευρώ.

Οι Γερμανοί είχαν εκτιμήσει σωστά τη δυναμική του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Θεωρούσαν εξαιρετικά πιθανή την επικράτηση του Brexit και στη βάση αυτή ανέπτυσσαν τα σενάρια της επόμενης ημέρας.

Όπως χαρακτηριστικά είπε ο υπουργός Οικονομικών κ. Σόιμπλε, σε περίπτωση Brexit η Γερμανία δεν θα ασκήσει πίεση για επιτάχυνση και εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, γιατί κάτι τέτοιο θα αποτελούσε τρέλα. Η θέση Σόιμπλε είναι και θέση της γερμανικής κυβέρνησης, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω μετά από αναλυτικές συζητήσεις με Γερμανούς συναδέλφους.

Το Βερολίνο θα κινηθεί προσεκτικά και χρειάζεται χρόνο για να καταλάβει ποιοι ακριβώς είναι οι μεγάλοι Ευρωπαίοι παίκτες στη μετά Brexit εποχή. Είναι φανερό ότι πριν από τις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας δεν μπορεί να στηριχτεί στην ενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα, ο οποίος συνήθως συμβάλλει στην αντιμετώπιση των μεγάλων ευρωπαϊκών κρίσεων. Βιαστικές κινήσεις θα μπορούσαν να είχαν το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, εφόσον θα ενίσχυαν στο πρόσωπο της κ. Λεπέν τον πιο επιθετικό εκφραστή του γαλλικού εθνικισμού.

Οι Γερμανοί χρειάζονται πρόσθετο χρόνο για να ελέγξουν και τη δυναμική που αναπτύσσεται στη δική τους πολιτική ζωή. Αυτή τη στιγμή το δεξιό αντιμεταναστευτικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία καταγράφει δημοσκοπικά ποσοστά της τάξης του 15%, ενώ τελευταία ενισχύονται και οι Φιλελεύθεροι, οι οποίοι κινούνται στο 8%-9%, ζητώντας, όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία, αυστηρότερους ελέγχους για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και αναγκαστική αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Μέχρι το φθινόπωρο του 2017, οπότε θα πραγματοποιηθούν οι βουλευτικές εκλογές στη Γερμανία, θα έχουμε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και ανακατατάξεων που θα στέκεται εμπόδιο στην ανάληψη σημαντικών πρωτοβουλιών για τη μετά Brexit εποχή της Ε.Ε. Μέχρι τα τέλη του 2017 η τακτική της Γερμανίας, της Γαλλίας, ακόμη και των ευρωπαϊκών θεσμών, θα είναι αναγκαστικά αμυντική. Οι προηγούμενες κρίσεις της Ε.Ε. και της ΕΟΚ οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι χρειάζονται αρκετά χρόνια για την αντιμετώπισή τους προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.

Τα επόμενα 2-3 χρόνια θα είναι εξαιρετικά δύσκολα για την Ε.Ε. και ειδικά για την Ελλάδα. Δεν καταφέραμε να βγούμε έγκαιρα από το μνημόνιο, όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Κύπρος, και τώρα είμαστε εξαιρετικά ευάλωτοι στις οικονομικές και πολιτικές αναταράξεις. Δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε το χρέος του ελληνικού Δημοσίου, να βάλουμε την οικονομία σε πορεία ανάπτυξης και να αντιμετωπίσουμε τα διαρθρωτικά μας προβλήματα. Το οικονομικό περιβάλλον θα γίνει πιο δύσκολο και απαιτητικό, ενώ θα περιοριστεί κι άλλο ο κύκλος των προθύμων που θα στηρίξουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τη διαχείριση του χρέους και την ελληνική οικονομία. Σε μια περίοδο πολιτικής ενίσχυσης των δεξιών ευρωσκεπτικιστών και των ακροδεξιών αντιευρωπαίων πολύ λίγες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα αναλάβουν –δεσμεύοντας πρόσθετα κονδύλια– πολιτικό ρίσκο για λογαριασμό της Ελλάδας.

Οι μεγαλύτερες δυσκολίες δεν πρέπει να μας οδηγήσουν στην απογοήτευση και στην παραίτηση αλλά στην αλλαγή του τρόπου άσκησης της πολιτικής. Πρέπει να γίνουμε συγκεκριμένοι και αποτελεσματικοί και να αποφύγουμε τις εύκολες καταγγελίες και την πολυδιάσπαση δυνάμεων που συντηρούν την κρίση.

Το βασικό συμπέρασμα από την επικράτηση του Brexit είναι ότι το ευρωπαϊκό περιβάλλον αλλάζει με δυναμικό και απρόβλεπτο τρόπο και ο μόνος τρόπος να σταθεροποιήσουμε την οικονομία και να πάμε στη συνέχεια καλύτερα, στις συνθήκες που περιγράψαμε, είναι να λειτουργήσουμε ευέλικτα, γρήγορα, με ανοιχτό μυαλό και δυναμισμό. Εάν συνεχίσουμε τη γνώριμη νεοελληνική ρουτίνα, θα οδηγηθούμε σε πλήρες αδιέξοδο, με τη μορφή της απόλυτης περιθωριοποίησης ή και του αναγκαστικού Grexit, προτού προσδιορίσουν όσες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις ενδιαφέρονται την ευρωπαϊκή στρατηγική για τη μετά Brexit εποχή.