Πιο βαθιά στο μνημόνιο ενώ επιστρέφει το σενάριο του Grexit

Στη συνεδρίαση του Eurogroup που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη στις Βρυξέλλες διαπιστώθηκε η αδυναμία της κυβέρνησης Τσίπρα να προωθήσει την ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης του τρίτου προγράμματος-μνημονίου με όρους που δεν θα της προκαλέσουν μεγάλο πολιτικό πρόβλημα.

Οι βασικές εκτιμήσεις στις οποίες στήριξαν ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας και ο υπουργός Οικονομικών κ. Τσακαλώτος την τακτική τους αποδείχθηκαν εξωπραγματικές. Οι διαφορές μεταξύ ΔΝΤ και Βερολίνου δεν ευνόησαν την Ελλάδα. Ο «απομονωμένος» Σόιμπλε πέρασε σε γενικές γραμμές τη γραμμή του στο Eurogroup. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν συγκρούστηκε, για λογαριασμό της Ελλάδας, με το Eurogroup και το ΔΝΤ. Φάνηκε επίσης ότι τα θέματα που παραμένουν ανοιχτά είναι μεγάλης σημασίας και όχι λεπτομέρειες, όπως υποστηρίζει η κυβέρνηση. Σε αντίθεση με όσα υποστήριζε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν βιάστηκαν να κλείσουν την αξιολόγηση, ενώ ούτε το μέτωπο του Νότου, το οποίο επικαλείται συχνά ο κ. Τσίπρας, απέδειξε την ύπαρξή του σε ό,τι αφορά τη διαπραγμάτευση για το τρίτο πρόγραμμα-μνημόνιο.

Παρατηρείται ήδη μεγάλη καθυστέρηση στην εφαρμογή του τρίτου προγράμματος-μνημονίου, εφόσον με βάση το αρχικό χρονοδιάγραμμα η δεύτερη αξιολόγηση έπρεπε να είχε κλείσει από το πρώτο τρίμηνο του 2016. Στη συνέχεια η κυβέρνηση θα έκλεινε την αξιολόγηση τον Οκτώβριο, τον Νοέμβριο, πριν από τα Χριστούγεννα, τον Ιανουάριο του 2017 ή τον Φεβρουάριο.

Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας και τα αρμόδια κυβερνητικά στελέχη πρέπει να κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να κλείσει η αξιολόγηση πριν από το Πάσχα και να αποφύγουμε ένα θρίλερ παρόμοιο με εκείνο του 2015. Είναι γνωστό ότι το ελληνικό Δημόσιο έχει χρήματα για να εκπληρώσει τις τοκοχρεολυτικές του υποχρεώσεις μέχρι τον Ιούνιο του 2017 και πως όσο αργεί το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης, εμποδίζεται η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης που θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για περισσότερες επενδύσεις και τη δημιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων πλήρους απασχόλησης.

Η μεγάλη καθυστέρηση στην εφαρμογή των συμφωνηθέντων αναβάλλει την ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το οποίο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν πρόκειται να εφαρμοστεί πέραν του 2018, ενώ θα περιορίζεται σταδιακά η κλίμακα εφαρμογής του.

Η παράταση της εφαρμογής του τρίτου προγράμματος-μνημονίου δείχνει αναπόφευκτη. Το ελληνικό Δημόσιο δεν προλαβαίνει να βγει στις αγορές με τρόπο που θα του επιτρέψει να καλύψει τις χρηματοδοτικές του ανάγκες με χαμηλά επιτόκια. Είναι άλλο πράγμα η δοκιμαστική έξοδος στις αγορές –ανάλογη με εκείνη της άνοιξης του 2014– και άλλο η έξοδος στις αγορές για την κάλυψη των αναγκών χρηματοδότησης και την κατάργηση του μνημονίου, εφόσον δεν θα χρειαζόμαστε τα χρήματα των Ευρωπαίων εταίρων και του ΔΝΤ και το μνημόνιο που συμπληρώνει τις δανειακές συμβάσεις.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους το ΔΝΤ θεωρεί το ελληνικό χρέος μη βιώσιμο είναι η εκτίμηση ότι δεν θα μπορέσουμε να δανειστούμε με χαμηλά επιτόκια ανάλογα του δανειακού προγράμματος που βρίσκεται σε εξέλιξη. Στις διεθνείς αγορές εκδηλώνεται ήδη ανοδική τάση στα επιτόκια δανεισμού του Δημοσίου χωρών με διαρθρωτικά προβλήματα, ενώ σχεδόν όλοι προεξοφλούν τη μελλοντική άνοδο των διεθνών επιτοκίων.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Πορτογαλία στην κάλυψη χρηματοδοτικών αναγκών της τάξης των 15 δισ. ευρώ δείχνουν πόσα εμπόδια πρέπει να προσπεράσουμε για να βγούμε και να παραμείνουμε εκτός μνημονίου. Ο συνδυασμός ανοδικής τάσης των διεθνών επιτοκίων σε μια περίοδο που επηρεάζεται από τις πρωτοβουλίες του Προέδρου Τραμπ και της αδυναμίας της κεντροαριστερής κυβέρνησης της Πορτογαλίας να διαχειριστεί αποτελεσματικά την οικονομία έχει οδηγήσει σε αύξηση του επιτοκίου για τα δεκαετή ομόλογα του πορτογαλικού Δημοσίου από το 2,7%, στο οποίο είχαν υποχωρήσει, γύρω στο 4%. Ένα επιτόκιο της τάξης του 4% είναι απαγορευτικό για μια υπερχρεωμένη χώρα σαν την Πορτογαλία –πολύ περισσότερο για την Ελλάδα–, γιατί οδηγεί σε μεγάλη αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του υπέρογκου δημόσιου χρέους.

Η κυβερνητική καθυστέρηση, η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, η ανοδική τάση των διεθνών επιτοκίων και οι δυσκολίες της Πορτογαλίας, η οποία κινδυνεύει να ξαναμπεί στο μνημόνιο από το οποίο βγήκε το 2014, οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι πάμε για παράταση της εφαρμογής του τρίτου προγράμματος-μνημονίου ή την υπογραφή ενός τέταρτου προγράμματος-μνημονίου. Σε κάθε περίπτωση, είναι πρακτικά αδύνατο να λήξουν τον Αύγουστο του 2018 –με βάση το επίσημο χρονοδιάγραμμα– οι μνημονιακές μας περιπέτειες.

Για να υπάρξει παράταση του προγράμματος-μνημονίου πρέπει να αποφασίσουν οι κυβερνήσεις των κρατών της Ευρωζώνης να συνεχίσουν τη δανειοδότηση της Ελλάδας. Πρόκειται για μια δύσκολη πολιτική απόφαση, γιατί η αδυναμία μας να εξασφαλίσουμε υψηλά πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα για πολλά χρόνια καθιστά αδύνατη την εκπλήρωση των τοκοχρεολυτικών υποχρεώσεών μας. Όλα δείχνουν ότι αυτοί που μας δανείζουν δεν πρόκειται να πάρουν ποτέ πίσω τα λεφτά τους, εφόσον επιτυγχάνουμε, στην καλύτερη περίπτωση, οριακά ή πολύ μικρά πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα, τα οποία καλύπτουν μικρό μόνο μέρος των τόκων και αφήνουν άθικτο το κεφάλαιο.

Έχει δημιουργηθεί μια συμμαχία των απρόθυμων, η οποία αποτελείται από κόμματα της σκληρής και της άκρας Δεξιάς. Βασική τους διεκδίκηση είναι η αποχώρηση των χωρών τους από το ελληνικό πρόγραμμα. Σε μια περίοδο δημοσιονομικής αυστηρότητας κατηγορούν τα κυβερνητικά κόμματα ότι κατασπαταλούν τα χρήματα των φορολογούμενων πολιτών των χωρών τους στο καταδικασμένο σε αποτυχία ελληνικό πρόγραμμα. 

Η επιχειρηματολογία τους ενισχύει τη δημοτικότητά τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ηγέτη της ολλανδικής άκρας Δεξιάς κ. Βίλντερς, ο οποίος είναι πιθανό να οδηγήσει το κόμμα του στην πρώτη θέση στις εκλογές της 15ης Μαρτίου ζητώντας αυστηρούς περιορισμούς για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και την άμεση έξοδο της Ολλανδίας από το ελληνικό πρόγραμμα.

Με το πέρασμα του χρόνου γίνεται πολιτικά πιο δύσκολη η παράταση του προγράμματος-μνημονίου, γιατί πολλές κυβερνήσεις της Ευρωζώνης μπορεί να μην αναλάβουν το πολιτικό κόστος που σχετίζεται με τη χρηματοδότησή του. Σε αυτή την περίπτωση θα πάμε σε ένα αναγκαστικό Grexit, το οποίο θα οφείλεται στην αδυναμία της ελληνικής πλευράς να εφαρμόσει έγκαιρα τα συμφωνηθέντα και στην απροθυμία των Ευρωπαίων εταίρων να αναλάβουν το πολιτικό κόστος της συνέχισης της χρηματοδότησης του ελληνικού προγράμματος με τα χρήματα των δικών τους φορολογούμενων πολιτών.

Η δυνατότητα παράτασης του προγράμματος-μνημονίου και το σενάριο του Grexit θα κριθούν σε αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις. Αν η ακροδεξιά καταφέρει να μετατρέψει ένα καλό αποτέλεσμα στις εκλογές της 15ης Μαρτίου σε συμμετοχή στον κυβερνητικό συνασπισμό, η Ολλανδία θα αποσυρθεί από το ελληνικό πρόγραμμα. Το ίδιο θα συμβεί στην περίπτωση που ο υποψήφιος της κεντροδεξιάς κ. Φιγιόν και ο ανεξάρτητος κεντρώος υποψήφιος κ. Μακρόν δεν μπορέσουν να επικρατήσουν της κ. Λεπέν, η οποία εκπροσωπεί το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο, στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου, Μαΐου 2017.

Η συνέχιση και η παράταση του ελληνικού προγράμματος κινδυνεύουν και από ενδεχόμενη ενίσχυση της θέσης του Κινήματος Πέντε Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά στις βουλευτικές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στην Ιταλία πιθανότατα το καλοκαίρι του 2017 και το αργότερο μέχρι τον Φεβρουάριο του 2018. Τα δύο κόμματα ζητούν την έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη, κατά συνέπεια και από το ελληνικό πρόγραμμα. Ακόμη και στη Γερμανία, η οποία θεωρείται πόλος σταθερότητας στην Ε.Ε., μπορεί να υπάρξουν εξελίξεις οι οποίες θα εμποδίσουν τη συνέχιση της συμμετοχής της στο ελληνικό πρόγραμμα.

Αν, για παράδειγμα, η κ. Μέρκελ και οι Χριστιανοδημοκράτες συμπεριλάβουν στον κυβερνητικό συνασπισμό που θα σχηματιστεί μετά τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2017 τους Φιλελεύθερους, η στάση του Βερολίνου θα γίνει πιο αυστηρή έναντι της Αθήνας. Οι Φιλελεύθεροι, όπως και η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία, ζητούν τον άμεσο τερματισμό της χρηματοδότησης του ελληνικού προγράμματος από τη Γερμανία.