Γιάννης Βλαστάρης: «H γλώσσα της παραπλάνησης εξαπλώνεται μεθοδικά»

Πρωτότυπο και χρήσιμο για πολλούς είναι το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιάννη Βλαστάρη με τίτλο «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα» (εκδόσεις Αρμός). Το βιβλίο καταγράφει πλέον των 400 λέξεων και φράσεων που τα τελευταία χρόνια έχουν χρησιμοποιήσει στελέχη της κυβέρνησης και βουλευτές σε μια ιδιότυπη «newspeak», με τον συγγραφέα να επισημαίνει την ποσοτική και ποιοτική αύξηση του φαινομένου επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Κατ’ αρχάς, πώς προέκυψε η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου;

Το «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα» άρχισε με τη μορφή σημειώσεων πριν από περίπου τρία χρόνια. Τότε συνειδητοποίησα ότι στον δημόσιο λόγο εισέρρεαν με μεθοδικότητα νεολογισμοί με θολό περιεχόμενο, ενώ πολλές λέξεις, που στο παρελθόν είχαν δαιμονοποιηθεί, έδιναν τη θέση τους σε καινούργιες, πιο «αθώες» και ελκυστικές. Για παράδειγμα, η καταραμένη «Τρόικα» αντικαταστάθηκε, αίφνης, από τους «Θεσμούς» και η «μείωση συντάξεων» έγινε «αναπλαισίωση Ασφαλιστικού». Το πολυτελές Χίλτον άρχισε να αποκαλείται, απλώς, «κεντρικό ξενοδοχείο». Και, βέβαια, όλο και περισσότερο ακούγαμε –όπως και ακούμε– είτε λέξεις με ασαφές νόημα (π.χ. «δομές», «Μπράσελς γκρουπ» και «συλλογικότητες») είτε διατυπώσεις-αρλούμπες (π.χ. «κόπι πάστε» και «φυματική σαρανταποδαρούσα με μηνίσκο στα 25 πόδια της»). Έτσι συγκέντρωσα 350 λέξεις και διατυπώσεις οι οποίες, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μας παραπλανούν, αλλοιώνοντας –δυστυχώς– και τη σκέψη μας.

Για ποιον λόγο εστιάσατε στο φαινόμενο της «Διπλής Γλώσσας» των τελευταίων ετών;

Επικεντρώθηκα στην τελευταία περίοδο γιατί ακριβώς τότε το φαινόμενο της Διπλής Γλώσσας επεκτάθηκε και οξύνθηκε όσο ποτέ κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Γιατί από ποσοτικό μέγεθος μετατράπηκε σε ποιοτικό – κατά τον ίδιο τρόπο που το νερό γίνεται ατμός όταν υπερθερμανθεί. Και, ασφαλώς, γιατί διαπίστωσα ότι αυτή η γλώσσα της παραπλάνησης εξαπλώνεται μεθοδικά μέσω των περίφημων «νον πέιπερ», των υπουργικών τοποθετήσεων και των φιλοκυβερνητικών ΜΜΕ.

Ποια ήταν τα στάδια συγγραφής του βιβλίου και σε ποιους απευθύνεται;

Όπως προανέφερα, το «Λεξικό» μου ξεκίνησε ερασιτεχνικά, ως μορφή σποραδικών σημειώσεων και δημοσιογραφικών παρατηρήσεων. Η ιδέα οι σημειώσεις μου να γίνουν βιβλίο προέκυψε όταν κατάλαβα πως αυτό το νέο «γλωσσάρι» δεν έχει προκύψει τυχαία, αλλά έχει δημιουργηθεί ακριβώς για να παραπλανήσει. Για να δικαιολογήσει, δηλαδή, την περίφημη πολιτική «κυβίστηση» των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, η οποία, πλέον, έγινε και διεθνής όρος ως «Kolotoumba» ή «kolotumba».Τούτο το ύπουλο σχέδιο, ωστόσο, νομίζω ότι υπερβαίνει κάθε πολιτικό ελιγμό ή τυχοδιωκτισμό και κάθε κομματικό κυνισμό ή αμοραλισμό. Είναι δηλητήριο που επενεργεί και πέραν της ζωής μιας κυβέρνησης, γιατί τοξινώνει τον τρόπο επικοινωνίας και κυρίως τη σκέψη των πολιτών για πολλά χρόνια. Σε αυτούς τους πολίτες απευθύνεται, λοιπόν, το «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα», προκειμένου να τους «υποψιάσει» για τα «ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» της προπαγάνδας των καιρών μας.

Θα χαρακτηρίζατε το βιβλίο «πολιτικό» λεξικό;

Φυσικά πρόκειται για ένα πολιτικό βιβλίο. Το γεγονός, μάλιστα, ότι συνοδεύεται από φωτογραφίες των «εισηγητών» όλων αυτών των παραπλανητικών νεολογισμών το μετατρέπει και σε «πολιτικό άλμπουμ» της εποχής από τους «Αγανακτισμένους» μέχρι σήμερα. Η στόχευσή του, ωστόσο, παραμένει ευρύτερη: με τρόπο εύληπτο και χιουμοριστικό να αναδείξει και να σχολιάσει τον λαϊκισμό στη γλώσσα. Και να καταδείξει πόσο επικίνδυνο είναι να απομακρύνονται οι λέξεις από τη σημασία τους, πόσο ατελέσφορο είναι να σκεφτόμαστε με το θυμικό και όχι με τη λογική και πόσα φίλτρα πρέπει να ενεργοποιεί ο μέσος ακροατής όταν ακούει τον λόγο της Εξουσίας.

Το «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα» κυκλοφόρησε τον περασμένο χειμώνα. Ποιο είναι το «feedback» που έχετε λάβει;

Αν σκεφτούμε ότι από τον Μάρτιο έως σήμερα το «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα» έχει ήδη τέσσερις εκδόσεις, το εγχείρημα μοιάζει επιτυχές. Νομίζω ότι έχει συμβάλει στην ευρύτερη συζήτηση για τη δημαγωγία, τον εθνικολαϊκισμό, την προπαγάνδα – ακόμη και για τα fake news που τόσο μας απασχολούν τελευταία. Αυτή, άλλωστε, είναι και η εντύπωση που αποκόμισα από τις παρουσιάσεις του βιβλίου όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε πολλές πόλεις της χώρας.

Τα λήμματα συνοδεύονται από φωτογραφικό υλικό και υλικό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ποιος είναι ο σκοπός τους;

Το εικαστικό υλικό συνοδεύει τα λήμματα κατ’ αρχήν ως υλικό τεκμηρίωσης – γι’ αυτό ακριβώς και προηγήθηκε μεγάλη έρευνα για τον εντοπισμό των σχετικών φωτογραφιών, δημοσιευμάτων και ηλεκτρονικών αναρτήσεων. Ταυτόχρονα, ωστόσο, επιχειρεί να υπενθυμίσει στον αναγνώστη, αλλά και να τον εντάξει στο «επικοινωνιακό περιβάλλον» της κάθε λέξης που σχολιάζω. Για παράδειγμα, το λήμμα «Ουάου» θα έμενε ένα απλό επιφώνημα χωρίς τη φωτογραφία-σταθμό του διδύμου Βαρουφάκη-Ντάισελμπλουμ. Όπως και η διατύπωση «λιτός βίος» του πρώτου θα ήταν διαφορετική χωρίς το ενσταντανέ όπου γευματίζει στη βεράντα του με φόντο την Ακρόπολη…

Από τα 350 λήμματα του βιβλίου, ποιο ξεχωρίζετε;

Τα λήμματα έχουν ξεπεράσει ήδη τα 400, καθώς στο μεσοδιάστημα ο λόγος της Εξουσίας κατασκεύασε, δυστυχώς, και νέους παραπλανητικούς, προπαγανδιστικούς όρους. Η «νέα εσοδεία» θα ενταχθεί στην 5η, αναθεωρημένη έκδοση, η οποία θα μπορούσε να ονομαστεί και «Μείζον Λεξικό Χωρίς Γραβάτα». Τώρα, όσον αφορά την προσωπική μου επιλογή λήμματος, θα ξεχώριζα την ανεπανάληπτη «αναπλαισίωση» των συντάξεων του «κομμουνιστή» υπουργού Κατρούγκαλου.

Στο βιβλίο υπάρχουν και λευκές σελίδες με τον τίτλο «Σημειώσεις», προκειμένου ο αναγνώστης να προσθέσει όρους που ίσως δεν έχετε εντοπίσει. Γνωρίζετε κάποιους από αυτούς;

Πράγματι, οι λευκές σελίδες θέλουν να κάνουν τον αναγνώστη συμμέτοχο στην προσπάθεια, καθώς ο καταιγισμός παραπλανητικών λέξεων και εκφράσεων είναι συνεχής και από πολλές πηγές. Κάποια λήμματα, λοιπόν, εντοπίστηκαν από φίλους που τα κατέγραψαν στα δικά τους αντίτυπα του βιβλίου. Έτσι πληροφορήθηκα κι εγώ την «εποχή μεταλιτότητας» (Γ. Δραγασάκης), τα «μέτρα μη μέτρα» (Ν. Παππάς) και τον «πολιτικό μπιφτεκά» (Π. Κωνσταντινέας). Θα συμπεριληφθούν και αυτά στην επόμενη έκδοση.

Κλείνοντας, θεωρείτε ότι το φαινόμενο που περιγράφετε στο βιβλίο σας είναι συγκυριακό ή χαρακτηρίζει συνολικά την πολιτική ζωή του τόπου;

Η Διπλή Γλώσσα συνοδεύει την εξουσία από την αρχαιότητα και πρώτος ο Θουκυδίδης μίλησε για τη μεταμφίεση των λέξεων προκειμένου να διαστρεβλώνεται η πραγματικότητα. Υπάρχουν περίοδοι, όμως, που το φαινόμενο οξύνεται επικίνδυνα και απλώνεται χωρίς αντίσταση, απειλώντας τη συνολική συνείδηση ενός λαού. Μια τέτοια περίοδο ζούμε, από τα λάθη της οποίας οφείλουμε να διδαχτούμε.

Το βιβλίο του Γιάννη Βλαστάρη «Λεξικό Χωρίς Γραβάτα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.