Κωνσταντίνος Φίλης: «Όσο το κλίμα είναι τεταμένο, το σενάριο ενός μη σχεδιασμένου “ατυχήματος” είναι υπαρκτό» - Free Sunday
Κωνσταντίνος Φίλης: «Όσο το κλίμα είναι τεταμένο, το σενάριο ενός μη σχεδιασμένου “ατυχήματος” είναι υπαρκτό»

Κωνσταντίνος Φίλης: «Όσο το κλίμα είναι τεταμένο, το σενάριο ενός μη σχεδιασμένου “ατυχήματος” είναι υπαρκτό»

 

Το περίγραμμα της πολιτικής του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μιας πολιτικής που ανοίγει διαρκώς μέτωπα, περιγράφει ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων Κωνσταντίνος Φίλης, ο οποίος θεωρεί υπαρκτό το σενάριο θερμού επεισοδίου στο Αιγαίο.

Το τελευταίο διάστημα η Τουρκία εμφανίζεται να ανοίγει διαρκώς μέτωπα. Πού το πάει ο Ερντογάν;

Για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε πού το πάει ο Ερντογάν, σε κάποιον βαθμό, θα πρέπει να δούμε πού βρίσκεται σήμερα η Τουρκία του Ερντογάν και κυρίως πώς ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται τη θέση της χώρας του στο περιφερειακό και διεθνές γίγνεσθαι, αλλά και πώς αντιλαμβάνεται τη δική του θέση στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό. Από το δημοψήφισμα του Απριλίου του 2017 η Τουρκία έχει εισέλθει σε μια οιονεί προεκλογική περίοδο, που σημαίνει ότι κάποιες από τις κινήσεις που γίνονται έχουν ως στόχο την ικανοποίηση του εγχώριου ακροατηρίου, το οποίο έχει γαλουχηθεί από τον ίδιο τον Ερντογάν στην κατεύθυνση του να θεωρεί την Τουρκία ως μια περιφερειακή δύναμη, ως μια χώρα που ενδυναμώνεται συν τω χρόνω, η οποία έχει πλέον μια άλλη ταυτότητα από την κοσμική κεμαλική, τη νεο-οθωμανική με επίκεντρο τη θρησκεία, και ως εξ αυτού μια χώρα που απομακρύνεται από τη Δύση, με την οποία έχει πλέον σχέση μόνο λόγω του ΝΑΤΟ, καθώς αντιλαμβάνεται ότι δεν πρόκειται να γίνει μέλος της Ε.Ε. και δεν έχει τον βαθμό δέσμευσης που είχε έως το 2008.

Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν έχει πείσει μεγάλο μέρος του κοινού του ότι η Δύση βρίσκεται σε καθοδική πορεία, ενώ η Τουρκία σε ανοδική, άρα η σημερινή Τουρκία δεν έχει λόγους να ταυτίζεται με τη Δύση ή να παίζει τον ρόλο «γέφυρας». Αντιθέτως, θεωρεί ότι η Δύση και συγκεκριμένοι κύκλοι της υπονομεύουν τον Ερντογάν και το καθεστώς του, διότι φοβούνται τη γιγάντωση της Τουρκίας, που τη θέλουν αδύναμη και ελεγχόμενη.
Αυτός είναι ο πυρήνας του εγχώριου αφηγήματος του Ερντογάν και βάσει αυτού πολλές φορές αποφασίζει, διότι θα πρέπει να στηρίζει το αφήγημα και στην πράξη. Άρα ο Ερντογάν έχει ένα εγχώριο, εκπαιδευμένο από τον ίδιο ακροατήριο που πρέπει να τροφοδοτεί συχνά, καθώς επίκεινται και οι εκλογές – είναι προγραμματισμένες για τον Νοέμβριο του 2019, αλλά μπορούν να γίνουν ανά πάσα στιγμή. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να υπερασπιστεί την πολιτική του και, επίσης, έχει αποφασίσει να προσεγγίσει το εθνικιστικό στοιχείο εδώ και καιρό. Ο Μπαχτσελί και το ΜΗΡ στήριξαν Ερντογάν στο δημοψήφισμα και τώρα ο Ερντογάν ανταποδίδει με το να συμπράττει εκλογικά με το ΜΗΡ για να μπει στο Κοινοβούλιο. Ο Ερντογάν έχει ανάγκη τις εθνικιστικές ψήφους προκειμένου να διασφαλίσει μεγάλο ποσοστό για τον συνδυασμό ΑΚΡ-ΜΗΡ στις εκλογές, αλλά και στις προεδρικές για τον ίδιο.

Ένα τρίτο στοιχείο είναι το πώς η Τουρκία έχει εμπλακεί στα ζητήματα της Μέσης Ανατολής, όπου η «ρευστοποίηση» του κουρδικού ζητήματος δημιουργεί κίνδυνο για την Τουρκία και κάνει τα πάντα για να τον ανασχέσει, έχοντας υποτάξει μεγάλο μέρος της πολιτικής της σε αυτόν τον στόχο. Μπορεί το Αφρίν να είναι νίκη για την Τουρκία και να της δίνει χώρο στη διαπραγμάτευση που γίνεται για το Συριακό, όμως ο Ερντογάν ξέρει ότι δεν θα μπορέσει να απεγκλωβιστεί από την εμπλοκή του στη Συρία όπως και όταν αυτός θελήσει. Προσθέτοντας και τα προβλήματά του με τη Δύση, αυτή τη στιγμή η Τουρκία για τακτικούς και στρατηγικούς λόγους (που έχουν να κάνουν με ηγεμονικό αναθεωρητισμό, όπως της Συνθήκης της Λωζάννης) είναι μια δύναμη με προβληματική συμπεριφορά, δεν σέβεται τους διεθνείς κανόνες και δίκαιο και στρέφεται προς εναλλακτικές, όχι για να αλλάξει τον στρατηγικό της προσανατολισμό αλλά για να δείξει στη Δύση ότι έχει κι άλλες επιλογές.

Σχετικά με την Ελλάδα, πώς κρίνετε τη στάση του Ερντογάν;

Οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας δεν είναι μονοσήμαντες μόνο από την πλευρά της Άγκυρας, υπό την έννοια ότι επηρεάζονται και από την πορεία της Τουρκίας με την Ε.Ε., τις ΗΠΑ κ.λπ. Ως προς την Ελλάδα, αυτή τη στιγμή η Τουρκία επιδιώκει να διατηρεί την ένταση, η οποία βοηθά τον Ερντογάν και στο εσωτερικό –πολύ περισσότερο από τη στιγμή που η κεμαλική αντιπολίτευση τον κατηγορεί για… υποχωρητικότητα έναντι της Ελλάδας– και αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από άλλα ζητήματα, όπως τι συμβαίνει στο Συριακό ή στην οικονομία. Τρίτον, ο Ερντογάν στέλνει μήνυμα στους Δυτικούς του εταίρους ότι πλέον έχει σχεδόν απασφαλίσει ή ότι στο μέλλον μπορεί να απασφαλίσει και να πλήξει ζωτικά συμφέροντα των ίδιων και, παράλληλα, προσπαθεί να στερήσει από την Ελλάδα τη δυνατότητα να εμπλακεί πιο ενεργά στα ζητήματα της κυπριακής ΑΟΖ και του Κυπριακού, διατηρώντας ανοιχτό το μέτωπο των Ελληνοκυπριακών, ενώ έχουμε και την έξαρση του εθνικισμού στο εσωτερικό της γείτονος, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε δήλωση από ελληνικής πλευράς μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι προκλητική να απαντάται αμέσως. Επίσης, υπάρχει συν τω χρόνω ποιοτική αναβάθμιση των τουρκικών διεκδικήσεων, με αποτέλεσμα η Τουρκία να θέλει να προβάλλει με εμφατικό τρόπο τις αξιώσεις αυτές.

Φοβάστε θερμό επεισόδιο;

Όταν τα πράγματα είναι ήρεμα στο Αιγαίο, η πιθανότητα ενός «ατυχήματος» είναι πάντα ανοιχτή. Όσο το κλίμα είναι τεταμένο και τα νεύρα των στρατιωτικών που διαχειρίζονται την κατάσταση είναι τεντωμένα και το κλίμα στο εσωτερικό των δύο χωρών είναι σε έξαρση έναντι της άλλης πλευράς, ακριβώς επειδή υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας, το σενάριο ενός μη σχεδιασμένου «ατυχήματος» που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα μη σχεδιασμένο θερμό επεισόδιο είναι υπαρκτό.

Θεωρώ ότι η Τουρκία αυτή τη στιγμή δεν σχεδιάζει κεντρικά την πρόκληση μιας «θερμής» κατάστασης –τύπου Ιμίων το 1996– με την Ελλάδα, πολλώ δε μάλλον μια σύρραξη, αλλά, ανάλογα με την πορεία των άλλων θεμάτων που αναφέραμε, μπορεί να κριθεί στο μέλλον, και εφόσον η χώρα βρίσκεται σε οιονεί προεκλογική περίοδο και υπάρχει έξαρση του εθνικισμού και η οικονομία δεν πηγαίνει καλά, ότι είναι ένας τρόπος να αποσυμπιέσει ο Ερντογάν μια κατάσταση πιεστική γι’ αυτόν – εκεί τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα για εμάς. Επίσης, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν η Τουρκία, έχοντας αναθεωρητικές βλέψεις, προσπαθήσει να τις επιβάλει διά της πρόκλησης ενός θερμού επεισοδίου και όχι μέσα από μια συνεχή φθορά στις ελληνοτουρκικές θέσεις, ώστε να καθίσει η Ελλάδα στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης.

Πρόσφατα κυκλοφορήσατε ένα νέο βιβλίο για την Τουρκία. Πείτε μας τι πραγματεύεται…

Το βιβλίο έχει τίτλο «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» (εκδόσεις Παπαδόπουλος) και το επίκεντρό του δεν είναι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά πώς έχει μετασχηματιστεί η ταυτότητα της Τουρκίας στο εσωτερικό της, πώς έχει επικρατήσει το νεο-οθωμανικό δόγμα με έμφαση στη θρησκεία και πώς η ταυτότητα αυτή που ο Ερντογάν έχει επιβάλει στο εσωτερικό της χώρας του και που βρίσκει απήχηση στην πλειοψηφία του πληθυσμού της Τουρκίας επηρεάζει τη φυσιογνωμία της Τουρκίας και κατ’ επέκταση τη συμπεριφορά της στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ασχολούμαι με το πώς εξελίσσονται οι σχέσεις Τουρκίας-Δύσης –με τις ΗΠΑ και ειδικότερα με την Ε.Ε.– και στο τέλος με το τι πρέπει να αναμένουμε από την Τουρκία σε σχέση με την Ελλάδα και την Κύπρο.