Αναστάσιος Λαυρέντζος: «Εισερχόμαστε σε μια ασταμάτητη αριθμητική συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού»

Συρρικνωμένος και σημαντικά γερασμένος ο ελληνικός πληθυσμός στο μέσον του αιώνα: κάπως έτσι περιγράφει τον πληθυσμό της χώρας ο σύμβουλος επιχειρήσεων και συγγραφέας Αναστάσιος Λαυρέντζος στο πρόσφατο βιβλίο του υπό τον τίτλο «Σιωπηρή Άλωση – Το δημογραφικό και το μεταναστευτικό πρόβλημα της Ελλάδας» (εκδόσεις Πραγματεία).

Ο κ. Λαυρέντζος μας μίλησε για τα ευρήματα της έρευνάς του και για το τι πρέπει να γίνει ώστε οι προβλεπόμενες ζοφερές εξελίξεις να αποτραπούν.

Δείχνετε αυξημένο ενδιαφέρον για το δημογραφικό ζήτημα της Ελλάδας, κάτι που φαίνεται και από το τελευταίο σας βιβλίο. Γιατί;

Διότι, λόγω της εξοικείωσής μου με τα ποσοτικά μεγέθη και επειδή είδα ακριβώς ποιες είναι οι προβλέψεις για τις επερχόμενες δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα, αισθάνομαι την υποχρέωση όλα αυτά να τα θέσω υπόψη της κοινής γνώμης. Κι αυτό, διότι αντιλαμβάνομαι ότι όσα συμβαίνουν θα έχουν σημαντικές συνέπειες: οικονομικές, κοινωνικές, εθνικές και άλλου είδους. Από αυτή την άποψη, θεωρώ ότι έχω –και όλοι έχουμε– ευθύνη προς τη νέα γενιά. Γιατί το πρόβλημα το οποίο επισημαίνω μπορεί να αντιμετωπιστεί με κάποια προσδοκία επιτυχίας μόνο σήμερα και μόνο από εμάς. Πολύ σύντομα, αν αφήσουμε τις εξελίξεις στην τύχη τους, τα αποτελέσματα που θα προκύψουν θα είναι μη αναστρέψιμα. Είδαμε και ζήσαμε την οικονομική χρεοκοπία της χώρας, η οποία όμως είναι ανατάξιμη. Αυτό που δεν θα μπορεί να αντιστραφεί θα είναι η δημογραφική χρεοκοπία, η οποία είναι ήδη εν εξελίξει.

Είπατε ότι αντιλαμβάνεστε τα μεγέθη για το δημογραφικό. Τι σας λένε;

Τα μεγέθη αυτά έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το πρώτο και βασικό είναι ότι από εδώ και μπρος εισερχόμαστε σε μια ασταμάτητη αριθμητική συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού. Το κλειδί εδώ είναι ο όρος «ασταμάτητη». Δεν οδεύουμε, δηλαδή, σε μια κατάσταση ισορροπίας σε ένα πιο χαμηλό αριθμητικό επίπεδο, αλλά από εδώ και μπρος μπαίνουμε σε μια κατηφόρα. Όπως λέμε, εισερχόμαστε σε τερματική δημογραφική φάση. Οι δημογραφικές προβολές διαφόρων διεθνών οργανισμών μάς δείχνουν πού πηγαίνουμε. Επιλέγοντας το λεγόμενο κύριο σενάριο της Eurostat –το οποίο δεν είναι και το πιο απαισιόδοξο–, βλέπουμε ότι το 2050 ο ελληνικός πληθυσμός θα είναι το πολύ εννέα εκατομμύρια. Αυτό όμως που θα είναι το χειρότερο είναι η βαθιά γήρανση του πληθυσμού που παράλληλα θα συντελείται. Με βάση το ίδιο σενάριο εκτιμάται ότι στα εννέα εκατομμύρια που αναφέραμε, τα τρία θα είναι άνω των 65 ετών. Δηλαδή μιλάμε για έναν πληθυσμό ο οποίος στο μέσον του αιώνα θα βρίσκεται στα πρόθυρα της δημογραφικής κατάρρευσης. Όπως είπα, δε, αυτό δεν είναι καν το χειρότερο σενάριο. Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι εκτιμήσεις είναι αρκούντως τρομοκρατικές για να μας κάνουν να κινητοποιηθούμε.

Βλέπετε να ασχολείται κάποιος σοβαρά με το ζήτημα;

Βλέπω ότι οι παρεμβάσεις μου έχουν απήχηση και ότι για το δημογραφικό ζήτημα υπάρχει ενδιαφέρον. Ωστόσο, δεν είναι το ενδιαφέρον που θα έπρεπε. Αυτό ίσως έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε ως κοινωνία τα προβλήματα και πόσο συλλογικά μπορούμε να λειτουργήσουμε. Και αυτό είναι ακριβώς που με στενοχωρεί, καθώς η οικονομική χρεοκοπία θα έπρεπε να μας έχει διδάξει ένα μάθημα: ότι πρέπει να κοιτάζουμε τα ζητήματα σε μεγαλύτερο ορίζοντα, προσπαθώντας να είμαστε πιο προβλεπτικοί. Διότι μόνο έτσι μπορούμε να οργανώνουμε έως έναν βαθμό το μέλλον μας. Όμως δεν νομίζω ότι το μάθημα αυτό το λάβαμε όσο θα έπρεπε.

Στη «Σιωπηρή Άλωση» αναφέρεστε και στο μεταναστευτικό, ως δεύτερο πυλώνα του προβλήματος. Γιατί σας προβληματίζει;

Κατ’ αρχάς, διότι έχουμε να κάνουμε με δύο μεγάλα φαινόμενα: το ένα αφορά στις δημογραφικές μεταβολές του ελληνικού πληθυσμού και το άλλο αφορά σε ένα εξωγενές φαινόμενο, το οποίο θα είναι διαρκείας και ιδιαιτέρως μαζικό. Αναφέρομαι στο γεγονός ότι η Ελλάδα έρχεται αντιμέτωπη –λόγω γεωγραφικής θέσης και λόγω γειτνίασής της με μια χώρα όπως η Τουρκία– με ένα φαινόμενο παγκόσμιων διαστάσεων και δυσανάλογο προς το μέγεθός της: τις μεταναστευτικές ροές που θα καταφθάνουν στην Ευρώπη τις επόμενες δεκαετίες για πάρα πολλούς λόγους. Οι αιτίες που θα παράγουν αυτές τις ροές δεν είναι μόνο τα φαινόμενα υπερπληθυσμού σε πολλές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, αλλά και η πολιτική αστάθεια των χωρών αυτών, οι επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων, καθώς και οι μεταβολές που συμβαίνουν στο κλίμα. Συνολικά, λοιπόν, θα έχουμε τις δημογραφικές μεταβολές και τις μαζικές μεταναστευτικές εισροές από την Ασία και την Αφρική, οι οποίες σε διάστημα λίγων δεκαετιών θα αλλάξουν τη σύνθεση του πληθυσμού της Ελλάδας. Είναι ένα θέμα το οποίο θεωρώ ότι πρέπει να το δούμε τώρα, για να δούμε πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε. Οι εξελίξεις θα είναι τόσο γρήγορες, ώστε αν καθυστερήσουμε λίγο ακόμη, ίσως σε μερικά χρόνια να έχει παγιωθεί μια μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Πώς σχολιάζετε την άποψη που λέει ότι οι μεταναστευτικές ροές λειτουργούν εξισορροπητικά στη δημογραφική γήρανση ενός πληθυσμού;

Αυτό ακούγεται ως ένα εύλογο επιχείρημα, αλλά θα πρέπει να το δούμε στις λεπτομέρειές του. Πέραν της πολιτικής ανάλυσης που μπορεί κάποιος να κάνει, υπάρχει και μια καθαρά επιστημονική προσέγγιση. Η ουσία είναι ότι το δημογραφικό έλλειμμα της χώρας σε λίγες δεκαετίες θα είναι τόσο σημαντικό, ώστε αν υποθέσουμε ότι θα καλυφθεί εξολοκλήρου με μεταναστευτικές ροές, τότε πραγματικά θα μιλάμε για μια άλλη χώρα. Και το ερώτημα σε μια τέτοια περίπτωση είναι αν μια κοινωνία μεταβαλλόμενη με τέτοιον τρόπο θα μπορέσει να διατηρήσει κάποια συνοχή ή ακόμη και να διαχειριστεί τις διαφορές της. Είναι πρωτίστως ένα ζήτημα ρυθμών: αν οι ρυθμοί με τους οποίους θα φτάνουν οι νεοφερμένοι, οι οποίοι προέρχονται από περιοχές πολιτισμικά πολύ μακρινές από την Ελλάδα, θα επιτρέψουν να δημιουργηθεί ένα σύνολο με μια ελάχιστη αίσθηση του συνανήκειν. Δηλαδή, αν θα μπορεί να προκύψει μια κοινωνία που θα έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει συλλογικά. Εκτιμώ ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί υπό τους όρους που παρατηρούμε και περιγράφουμε. Συνεπώς είμαστε υποχρεωμένοι να διαχειριστούμε ταυτόχρονα και τα δύο ζητήματα: Όσον αφορά το δημογραφικό, πρέπει, όσο γίνεται, να ανατάξουμε τη γεννητικότητα του ντόπιου πληθυσμού, γεγονός το οποίο είναι άμεσα συνυφασμένο με την οικονομική ανασύνταξη της χώρας και την παράλληλη επιστροφή όσο γίνεται περισσότερων Ελλήνων από αυτούς που έχουν φύγει στο εξωτερικό. Από την άλλη μεριά, πρέπει να διαχειριστούμε τις μεταναστευτικές ροές κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην αφήσουμε τη μορφή της χώρας να καθοριστεί από τυχαίους παράγοντες ή από τον σχεδιασμό επίβουλων γειτόνων. Θα πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει ένας προγραμματισμός, ο οποίος θα καθορίσει πόσοι και ποιοι μετανάστες μπορούν να γίνουν δεκτοί, χωρίς να παραβιάζονται η οικονομική και η κοινωνική χωρητικότητα της χώρας, και παράλληλα να δημιουργηθούν οι μηχανισμοί ένταξης αυτών των ανθρώπων, στον βαθμό που αυτό θα είναι δυνατόν.