Γιώργος Μυζάλης: «Το πολιτικό τραγούδι ευδοκιμεί σε κάθε εποχή» - Free Sunday
Γιώργος Μυζάλης: «Το πολιτικό τραγούδι ευδοκιμεί σε κάθε εποχή»

Γιώργος Μυζάλης: «Το πολιτικό τραγούδι ευδοκιμεί σε κάθε εποχή»

Η διαχρονική παρουσία του πολιτικού τραγουδιού στην Ελλάδα, οι σημαντικές αλλαγές που το καθόρισαν, αλλά και ο ρόλος του σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής του Έλληνα, περιλαμβάνονται στο βιβλίο του μουσικολόγου και μουσικοκριτικού Γιώργου Μυζάλη «Το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα 1974-2002» (εκδόσεις Fagotto). Ο ίδιος εξηγεί τους λόγους που τον οδήγησαν στη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου και μιλά για το πολιτικό τραγούδι στη σημερινή εποχή.

myzalis book

Γιατί στην παρούσα φάση ένα βιβλίο για το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα;

Η ερώτηση με προκαλεί να απαντήσω με ερώτηση: γιατί όχι στην παρούσα φάση ή και σε οποιαδήποτε άλλη φάση; Το τραγούδι κατέχει σημαντική θέση στη ρουτίνα κάθε κοινωνίας, και η ελληνική ακολουθεί τον κανόνα. Το τραγούδι συνοδεύει από απλές δραστηριότητες της ζωής μας μέχρι σημαντικές στιγμές της καθημερινότητάς μας. Με το τραγούδι γλεντάμε και θρηνούμε. Με το τραγούδι γιορτάζουμε και πενθούμε. Με το τραγούδι πορευτήκαμε και πορευόμαστε χρόνια τώρα. Αν σε αυτό προσθέσουμε και την απουσία επιστημονικών προσεγγίσεων αυτής της σπουδαίας λαϊκής μορφής τέχνης, που είναι προσιτή και χρήσιμη σε όλους, ανεξαρτήτως προελεύσεως ή καταρτίσεως, νομίζω θα βρούμε την απάντηση.

Τι συνιστά για εσάς πολιτικό τραγούδι;

Προσπάθησα να βρω έναν περιεκτικό ορισμό για το είδος. Όπως αναφέρω, λοιπόν, και στο βιβλίο, πολιτικό, για μένα, μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε τραγούδι, πάντοτε εκ των υστέρων και ποτέ εξαρχής, καθότι ο χαρακτηρισμός του ως τέτοιου επαφίεται ολοκληρωτικά στον τρόπο πρόσληψής του από το ακροατήριο και σχετίζεται με τη λειτουργία και τη χρήση του, ανεξάρτητα από τις όποιες ιδεολογικές προσωπικές ή συλλογικές του αφετηρίες, με όλες αυτές τις παραμέτρους να μπορούν να εντοπιστούν, εξακριβωθούν και διαλευκανθούν με ασφάλεια μόνο με την εκ των υστέρων θεώρησή του. Μοναδική προϋπόθεση, η σχετική αναγνωρισιμότητα που διασφαλίζει την ύπαρξη όλων των προαναφερθεισών παραμέτρων. Ο ρόλος του πολιτικού τραγουδιού είναι αυτός που επιλέγει η κοινωνική ομάδα που το χρησιμοποιεί.

Πολιτικά τραγούδια ή πολιτικοί συνθέτες;

Και τα δύο. Άλλοτε συνδεδεμένα, άλλοτε ασύνδετα μεταξύ τους. Πολλά τραγούδια ακολούθησαν πορείες διαφορετικές από εκείνες των δημιουργών τους. Και πολύ συχνά δημιουργοί λειτούργησαν πολιτικά στον βίο τους δίχως να πράξει το ίδιο και το έργο τους.

Στο βιβλίο σας αφιερώνετε σημαντικό χώρο στον Θάνο Μικρούτσικο και όχι στον Μίκη Θεοδωράκη, που θεωρείται ο κατεξοχήν πολιτικός συνθέτης. Γιατί;

Ο Μικρούτσικος, στη μετά Θεοδωράκη εποχή, είναι ο συνθέτης που έγραψε τα περισσότερα πολιτικά τραγούδια. Επιπροσθέτως, όμως, ο Μικρούτσικος είναι και ο μόνος που πιστεύει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο μελοποίησης του είδους, που συνδέεται με την μπρεχτική αποστασιοποίηση και το «παραξένισμα», όπως το αποκαλεί. Για μένα, έχει μεγάλο ενδιαφέρον τόσο η συγκεκριμένη θέση του (που αποτελεί και αφετηρία των μελοποιήσεών του) όσο και η προσφορά του στο είδος. Ουδείς αμφισβητεί την πρωτοκαθεδρία του Θεοδωράκη στο είδος, ωστόσο το βιβλίο επικεντρώνεται σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ο μεγάλος συνθέτης δεν παράγει στον στίβο του πολιτικού τραγουδιού. Έτσι, γίνεται αναφορά και σ’ εκείνον ως πρωτεργάτη, αλλά δεν αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της έρευνας. Από το 1974 και μετά ο Θεοδωράκης κυκλοφορεί αναδρομικά τον κύριο όγκο της δημιουργίας του στο πολιτικό τραγούδι, καθώς ήταν απαγορευμένος τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, τα τραγούδια αυτά έχουν γραφτεί προγενέστερα. Μέσα στο διάστημα που απασχολεί το βιβλίο (1974-2002) ο Θεοδωράκης κάνει δύο μόνο πρωτότυπους δίσκους με καινούργια πολιτικά τραγούδια: τον «Επιβάτη» και το «Ραντάρ» σε στίχους Κώστα Τριπολίτη.

Γίνεται επίσης ειδική αναφορά στον Κώστα Τριπολίτη. Τι είναι αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει για εσάς;

Ο Κώστας Τριπολίτης είναι μια κατηγορία από μόνος του για δύο λόγους, που είναι και οι δύο λόγοι για τους οποίους επιλέχθηκε στο βιβλίο: α) έγραψε μόνο πολιτικά τραγούδια σε όλο το φάσμα της δημιουργικής του πορείας και β) είναι ο σπουδαιότερος, για μένα, Έλληνας στιχουργός, γιατί δεν μοιάζει με κανέναν προγενέστερό του και δεν μοιάζει, επίσης, με κανέναν μεταγενέστερό του. Αυτοί οι δύο λόγοι τον καθιστούν σημαίνουσα μορφή του είδους.

Πιστεύετε ότι η εποχή μας –εποχή κρίσης– ευνοεί το πολιτικό τραγούδι και ποια σχέση έχει το σημερινό με το πολιτικό τραγούδι του παρελθόντος;

Όλες οι εποχές χαρακτηρίζονται από την πολιτική τους διάσταση σε κάθε τομέα της καθημερινής δραστηριότητας, είτε φέρουν βαρείς χαρακτηρισμούς (όπως «κρίση») είτε δεν εγείρουν επαναστατικότητες. Ως εκ τούτου, το πολιτικό τραγούδι ευδοκιμεί σε κάθε εποχή. Δεν είναι πάντοτε το τραγούδι της «πρώτης γραμμής», ειδικά σε καιρούς φαινομενικά (ή επιφανειακά) ήρεμους στο επίπεδο του πολιτεύματος, ωστόσο πάντοτε υπάρχει και πάντοτε συγκινεί ένα μέρος του κοινωνικού συνόλου. Προφανώς το σύγχρονο πολιτικό τραγούδι ενώνεται με ένα «αόρατο νήμα» με το παλαιότερο, όπως κάθε τραγούδι και κάθε μορφή τέχνης ενώνεται με τα προγενέστερά της δημιουργήματα. Παρθενογένεση –όπως λέει ένα εύστοχο παλαιό κλισέ– δεν υπάρχει.

Θεωρείτε ότι από τη Μεταπολίτευση και εντεύθεν το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα επηρεάζεται από τα μουσικά κινήματα στο εξωτερικό, όπως το punk ή το hip hop;

Οπωσδήποτε, αλλά όχι μόνο. Κι αυτό είναι ένα «κλισέ». Ότι, δηλαδή, στο hip hop ή στο punk εντοπίζεται ο σύγχρονος πολιτικός λόγος. Ενδεχομένως να είναι έτσι. Ωστόσο, και τα δύο αυτά είδη «ασκούν πολιτική και αμφισβήτηση» στην ίδια τη μουσική, όπως διαμορφώθηκε τουλάχιστον στις δημοφιλείς εκφάνσεις της. Μοιάζει λίγο, δηλαδή, η hip hop και η punk μουσική να αμφισβητούν τις κλασικές τραγουδοποιητικές φόρμες της pop και της rock ή, στη δική μας περίπτωση, της λαϊκής και της έντεχνης μουσικής.

Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό τραγούδι που θα χρησιμοποιούσατε για να περιγράψετε την εποχή και την κατάσταση που ζούμε σήμερα;

Ακόμα και σήμερα με εντυπωσιάζει και με ανατριχιάζει η περιγραφή του Κώστα Τριπολίτη στο «Ανεμολόγιο», όπως «αποκωδικοποιήθηκε» από τη διακριτική, αλλά δυναμική, μελοποίηση του Θάνου Μικρούτσικου και «εκτοξεύτηκε» από τη ρωμαλέα ερμηνεία του Γιώργου Νταλάρα. Αν με ρωτάτε, το «Ανεμολόγιο» είναι το αρτιότερο πολιτικό τραγούδι που γράφτηκε ποτέ στη χώρα μας. Με όλη την υποκειμενικότητα που κουβαλάει μια τέτοια άποψη και όλη την αβεβαιότητα και τον αναστοχασμό που επιτάσσει η επιστημονική προσέγγιση κάθε μορφής τέχνης.