«Η υπόθεση Novartis έθεσε εν αμφιβόλω τον θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων» - Free Sunday
«Η υπόθεση Novartis έθεσε εν αμφιβόλω τον θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων»

«Η υπόθεση Novartis έθεσε εν αμφιβόλω τον θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων»

Την εκτίμηση ότι οι χειρισμοί στην υπόθεση Novartis έθεσαν σε αμφισβήτηση τον ίδιο τον θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων κάνει ο πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού κατά της Διαφθοράς (Hellenic Anti-Corruption Organization), Ιωάννης Κουσουλός, ο οποίος χαρακτηρίζει παντελώς εσφαλμένο το γεγονός ότι δόθηκαν στους μάρτυρες οι χαρακτηρισμοί του προστατευόμενου και του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος.

Στη συνέντευξή του στην F.S. ο κ. Κουσουλός αναλύει το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για τους προστατευόμενους μάρτυρες, μιλά για τη μοναδική περίπτωση που αναγνωρίστηκε από τον Άρειο Πάγο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος και προτείνει τόσο οι μάρτυρες όσο και οι δικαστές που εκδικάζουν υποθέσεις διαφθοράς να λαμβάνουν ποσοστό επί κεφαλαίου ή περιουσιακού στοιχείου που ανακτάται, ενώ τονίζει ότι χρειάζεται εκπαίδευση των επιθεωρητών Εργασίας, για να μπορούν να εισέρχονται στην ουσία μιας τέτοιας υπόθεσης και να επιβάλλουν τις προσήκουσες κυρώσεις.

 

Πόσες κατηγορίες προστατευόμενων μαρτύρων προβλέπονται στο Ελληνικό Δίκαιο;

Οι κατηγορίες είναι δύο: α) οι προστατευόμενοι μάρτυρες (witness protection) δυνάμει των νόμων 2928/2001, 3875/2010 και 4254/2014, δηλαδή κάποιοι οι οποίοι υποβάλλουν στοιχεία κυρίως για να τύχουν ευνοϊκότερης μεταχείρισης σε υποθέσεις οργανωμένου εγκλήματος ή εγκλημάτων πολέμου, καθόσον στην πλειοψηφία τους είναι εμπλεκόμενα πρόσωπα, και β) οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος (whistleblower protection) δυνάμει των νόμων 2957/2001, 3560/2007, 3666/2008 και 4254/2014, οι οποίοι είναι εργαζόμενοι που αναφέρουν καλή τη πίστει ενδεχόμενη πράξη ή παράλειψη της εργοδοσίας, είτε είναι ΝΠΙΔ είτε ΝΠΔΔ, που θέτει σε κίνδυνο ή το δημόσιο συμφέρον ή το συμφέρον της εταιρείας και την ασφάλεια.

 

Μπορεί κάποιος να έχει όλες τις ιδιότητες του προστατευόμενου μάρτυρα, όπως συνέβη στην υπόθεση Novartis;

Κατά την επιστημονική μου άποψη, είναι παντελώς εσφαλμένο να έχει κάποιος και τις δύο ιδιότητες, εφόσον αναφερόμαστε σαφώς σε ένα εντελώς διαφορετικό νομοθετικό πλαίσιο. Το μόνο κοινό στοιχείο που έχουν οι δύο κατηγορίες είναι η ύπαρξη απειλής κατά της ζωής, που όμως δεν ισχύει στη συγκεκριμένη υπόθεση, σύμφωνα με τα διαδιδόμενα.

 

Έχουν συμπεριληφθεί στο εσωτερικό Δίκαιο όλες οι προβλέψεις των διεθνών συμβάσεων για τις καταγγελίες διαφθοράς;

Οι διεθνείς συμβάσεις έχουν ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο, αλλά ελλείπει η κωδικοποίηση και η αποδοχή τους από τις εθνικές αρχές ως βάση της καταγγελίας για τη διερεύνηση του αξιοποίνου της πράξεως διαφθοράς. Η άρνηση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την αρχή «pacta sunt servanda» και αυτήν της υπεροχής του Ευρωπαϊκού Δικαίου.

 

Εσείς προσωπικά πώς κρίνετε την αξιοπιστία μιας πρόθεσης για κατάθεση υπό καθεστώς προστασίας;

Είναι λάθος η φιλοσοφία να ξεκινάς μια αναφορά επιζητώντας την προστασία. Βέβαια ένας καλός νομικός θα κρίνει αν τα λεγόμενα του υπό πρόθεση αναφέροντος είναι αξιόπιστα και ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του ιδίου ή και της οικογένειάς του, οπότε θα επικαλεστεί το πρώτο πλαίσιο. Σε περίπτωση που η αναφορά μπορεί να στηριχτεί και να υποβληθεί δυνάμει του νομοθετικού πλαισίου των διεθνών συνθηκών περί πράξεων διαφθοράς, τότε μπορεί να γίνει επίκληση του δεύτερου πλαισίου. Υπάρχει πάντα και η δυνατότητα μηνύσεως.

 

Έχουν υπάρξει στην ελληνική δικαστική ιστορία περιπτώσεις προστατευόμενων μαρτύρων; Ήταν επαρκής η προστασία που τους παρεσχέθη; Δικαιώθηκαν οι καταγγελίες τους;

Για προστατευόμενους μάρτυρες δεν γνωρίζω. Για μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος υπάρχουν περιπτώσεις, αλλά μόνο μία έλαβε την ιδιότητα από τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου που εποπτεύει τους εισαγγελείς Διαφθοράς. Αυτή εν συνεχεία ανακλήθηκε και αναμένεται η κρίση των ευρωπαϊκών δικαστηρίων για τις παράτυπες ενέργειες που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα.

 

Αν οι καταγγελίες δεν επιβεβαιωθούν, τι δυνατότητες έχει ο αδίκως καταγγελθείς απέναντι σε έναν μάρτυρα με «κουκούλα»;

Αν τα καταγγελλόμενα ήταν παντελώς αβάσιμα και είχαν σαν σκοπό να βλάψουν την τιμή και την υπόληψη κάποιου, αυτός έχει εκ του νόμου όλα τα δικαιώματα να ζητήσει την αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη. Όμως ένα πρόβλημα είναι πως μια αναφορά καλή τη πίστει και όχι από «βαλτούς ή μάρτυρες με κουκούλα» μπορεί να έχει τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα. Ενώ δηλαδή η καταγγελία είναι βάσιμη, λόγω της διάσπασής της σε επιμέρους μικρές υποθέσεις (σαλαμοποίηση) να χάσει την αξία της και να μείνει ο αναφέρων έκθετος. Είναι ένα πρόβλημα που πρέπει ο κοινός νομοθέτης να θεραπεύσει.

 

Το Ελληνικό Δίκαιο δεν προβλέπει αμοιβή για τους προστατευόμενους μάρτυρες. Σε τι θα βοηθούσε η θεσμοθέτηση οικονομικών ανταλλαγμάτων; Μήπως θα έδινε κίνητρο για καταγγελίες και εκβιασμούς;

Η αλήθεια είναι διαφορετική, το Ελληνικό Δίκαιο ήδη προβλέπει αποζημίωση για τους whistleblowers – μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος. Συγκεκριμένα, ο νόμος 3666/2008 κύρωσε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς (UNCAC) στο άρθρο 35 «Αποζημίωση λόγω βλάβης», ο νόμος 2957/2001 κύρωσε τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για Θέματα Αστικού Δικαίου περί Διαφθοράς στα άρθρα 3, 4, 5 και 9. Ουσιαστικά αυτό που λείπει είναι η έκδοση μιας κανονιστικής πράξης (ΚΥΑ/Υπ. Αφ. κ.λπ.) που να ορίζει το ύψος της ανερχόμενης αποζημίωσης.

Κρίσιμο στοιχείο που λείπει είναι η κωδικοποίηση του διεθνούς και εθνικού νομοθετικού πλαισίου περί πράξεων διαφθοράς, η εκπαίδευση κυρίως των επιθεωρητών Εργασίας, ώστε να μπορούν να εισέρχονται στην ουσία μιας τέτοιας υπόθεσης και να επιβάλλουν τις προσήκουσες κυρώσεις. Το ουσιαστικό εδώ όμως είναι η διαπιστωτική πράξη που εκδίδει το ΣΕΠΕ να αποκτήσει δεσμευτικό χαρακτήρα.

 

Και οι δικαστικοί που κρίνουν τις υποθέσεις;

Κατά την κρίση μου, πέραν των ως άνω αποζημιώσεων προς τα άτομα που έχουν συμβάλει ουσιωδώς στην αποκάλυψη μιας πράξης κακοδιαχείρισης, αποζημίωση ή αμοιβή πρέπει να λαμβάνουν και οι δικαστικοί λειτουργοί που θα συμβάλουν στην παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων, ανερχόμενη σε ένα ποσοστό της τάξης του 10%-15% του κεφαλαίου ή περιουσιακού στοιχείου που ανακτάται.

Ως προς τα ανωτέρω, ως δικηγόρος Αθηνών, είχα υποβάλει επίσημη πρόταση για τη δημιουργία ενός πρότυπου νομοθετικού πλαισίου για την καταπολέμηση της διαφθοράς δυνάμει των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Συνθηκών από το έτος 2015 στην τότε πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, η οποία έλαβε αρ. πρωτοκόλλου 969/16.3.2015.

Επί του θέματος της αποζημιώσεως και της χρηστής διαχείρισης και αξιολόγησης αναφορών-καταγγελιών, ως Hellenic Anti-Corruption Organization υποβάλαμε ενώπιον του υπουργείου Δικαιοσύνης στις 16/11/2017 σχέδιο-πρόταση νόμου για την προστασία των whistleblowers στην Ελλάδα. Σχετικές πληροφορίες υπάρχουν στη σελίδα μας στο LinkedIn.

 

Η όλη διαδικασία στην υπόθεση Novartis ενίσχυσε την αξιοπιστία του θεσμού των προστατευόμενων μαρτύρων ή την υπονόμευσε;

Η υπόθεση Novartis γενικά έθεσε εν αμφιβόλω πολλές διαδικασίες, με αποκορύφωμα εκείνη του θεσμού των προστατευόμενων μαρτύρων ή και των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Προσωπικά, θεωρώ πως ενίσχυσε και εν πολλοίς εδραιώνει τη γενική πεποίθηση πως οι κατηγορίες ατόμων που αναφέρουν πράξεις ή παραλείψεις είναι εχθροί του συστήματος, άλλως, κατά τα λεγόμενα πολλών, είναι ρουφιάνοι, καρφιά, καταδότες, κουκουλοφόροι. Για τη Δημοκρατία και τη Δικαιοσύνη ο χειρισμός της συγκεκριμένης υπόθεσης αποτελεί ένα μεγάλο πλήγμα. Το πρόβλημα όμως είναι πως ουδείς εν τοις πράγμασι ανέδειξε τον κομβικό ρόλο που έχουν αυτές οι δύο κατηγορίες προστασίας στην πάταξη της διαφθοράς ή του οργανωμένου εγκλήματος. Διάχυτες πληροφορίες είναι πολλές φορές κατευθυνόμενες με σκοπό την υπονόμευση αυτών των θεσμών. Η κοινή γνώμη έχει το δικαίωμα να λάβει τη δέουσα επιστημονική ενημέρωση και να πληροφορηθεί τις σωστές διεθνείς πρακτικές, και όχι να χειραγωγείται με σκοπό την κατακραυγή και απαξίωση του θεσμού προστασίας ατόμων που αναφέρουν πράξεις διαφθοράς ή, ακόμα χειρότερα, τα άτομα εκείνα που θέλουν να αναφέρουν κατά την κρίση τους μια πράξη ή παράληψη καλή τη πίστει να γίνουν αποδέκτες του μηνύματος πως κανένα πλαίσιο και κανείς λειτουργός δεν πρόκειται να τους προστατέψει. Πιστεύουμε, όπως κάθε φορά, πως η τωρινή πολιτική ηγεσία θα νομοθετήσει προς την ορθή κατεύθυνση και θα θεραπεύσει πλήρως αυτές τις χρόνιες παθογένειες.