«Στον Έβρο γίνεται μια βίαιη μαζική εισροή» - Free Sunday
«Στον Έβρο γίνεται μια βίαιη μαζική εισροή»

«Στον Έβρο γίνεται μια βίαιη μαζική εισροή»

Το νομικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η αντιπαράθεση στον Έβρο αναλύει στη συνέντευξή του στην F.S. ο επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης.

Ο κ. Σαρηγιαννίδης επισημαίνει ότι η αναστολή για έναν μήνα της υποβολής αιτήσεων ασύλου για όσους εισέρχονται στη χώρα μας παράνομα σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις της από τη Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων (1951) και για να είναι νομικά καλυμμένη θα μπορούσε να ορίσει εναλλακτικά το Γενικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, ή και το Προξενείο στην Αδριανούπολη, ως αρμόδιες αρχές για να δέχονται τα αιτήματα ασύλου, όσο παραμένουν κλειστά τα σύνορα.

 

Τι διαφορά έχουν νομικά οι ροές του 2015-2016 με τις σημερινές απόπειρες εισόδου στην Ελλάδα;

Την περίοδο 2015-2016 οι ροές αποτελούνταν από το ίδιο μείγμα ανθρώπων σε σχέση με αυτούς που σήμερα στοιβάζει το τουρκικό καθεστώς στην Αδριανούπολη, όμως προέρχονταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία από τη Συρία και κατά δεύτερο λόγο κυρίως από το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η δε κρίση χαρακτηρίστηκε «προσφυγική», καθώς, σε απόλυτους αριθμούς, οι περισσότεροι είχαν πράγματι το προφίλ του πρόσφυγα, κυρίως εξαιτίας της εμφύλιας σύγκρουσης στη Συρία και του γεγονότος ότι το Ισλαμικό Κράτος ήλεγχε περισσότερη από τη μισή συριακή επικράτεια και σημαντικό τμήμα του Ιράκ.

Αντίθετα τώρα, με βάση τα σημερινά δεδομένα, φαίνεται ότι το ζήτημα είναι πρωτίστως μεταναστευτικό, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι που επιδιώκουν να περάσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν είναι Σύροι αλλά υπήκοοι άλλων χωρών, που για τους δικούς τους λόγους αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη (ωστόσο, δεν πρέπει να αποκλείεται η μεταφορά μεγάλου αριθμού Σύρων προσφύγων από το τουρκικό καθεστώς).

Πάντως, ανεξάρτητα από τον χαρακτηρισμό των ροών ως προσφυγικών ή μεταναστευτικών, κάθε άτομο έχει δικαίωμα πρόσβασης στη διαδικασία του ασύλου. Αυτό το δεδομένο, στην παρούσα συγκυρία της βίαιης απόπειρας μαζικής εισροής των φερόμενων ως αιτούντων άσυλο, καθίσταται εξόχως προβληματικό, διότι θα οδηγήσει στην κατάρρευση του ελληνικού συστήματος ασύλου, και συνεπώς στην εκ των πραγμάτων αναστολή της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, και θα εγκλωβίσει αρκετές χιλιάδες απεγνωσμένους ανθρώπους στην ελληνική επικράτεια, όπως ακριβώς είχε συμβεί στην Ειδομένη, αφού τα υπόλοιπα κράτη του λεγόμενου «Βαλκανικού Διαδρόμου» θα έχουν κλείσει τα σύνορά τους.

 

Νομιμοποιείται μια χώρα να κλείσει τα σύνορά της, ακόμη και αν από αυτή την απόφαση τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλεια κάποιων που δικαιούνται διεθνή προστασία; Μπορεί κάποιος από αυτούς ή άλλος να προσφύγει κατά της ελληνικής κυβέρνησης σε εσωτερικό ή διεθνές δικαιοδοτικό όργανο;

Ασφαλώς και μια χώρα έχει το δικαίωμα να κλείσει τα σύνορά της επικαλούμενη κατάσταση ανάγκης ή οποιαδήποτε άλλη εξαιρετική περίσταση που συνοψίζεται στη λογική της απειλής για τη δημόσια τάξη και την εθνική ασφάλεια. Ωστόσο, και ο αλλοδαπός έχει το δικαίωμα να ζητήσει διεθνή προστασία, καταθέτοντας αίτηση ασύλου στις ελληνικές αρχές. Αυτή τη στιγμή, με την αναστολή για έναν μήνα της υποβολής αιτήσεων ασύλου για όσους εισέρχονται στη χώρα μας παράνομα (εφόσον κλείσαμε τις νόμιμες συνοριακές διαβάσεις), η Ελλάδα δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις της από τη Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων (1951). Για να είναι νομικά καλυμμένη η Ελλάδα, θα μπορούσε να ορίσει εναλλακτικά το Γενικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, ή και το Προξενείο στην Αδριανούπολη, ως αρμόδιες αρχές για να δέχονται τα αιτήματα ασύλου, όσο παραμένουν κλειστά τα σύνορα. Αναφορικά με το δικαιοδοτικό σκέλος, η Τουρκία, ως συμβαλλόμενο μέρος στην παραπάνω Συνθήκη, έχει το δικαίωμα να προσφύγει κατά της Ελλάδας στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης στη Χάγη και να ζητήσει προσωρινά μέτρα για να εξαναγκαστεί η Ελλάδα να δεχτεί αιτήσεις ασύλου.

 

Πώς χαρακτηρίζεται νομικά η προσπάθεια για βίαιη είσοδο στην Ελλάδα, όπως καταγράφηκε στα ελληνοτουρκικά σύνορα;

Ο όρος που χρησιμοποιείται κυρίως είναι «μαζική εισροή» και έθεσε τις βάσεις του προβληματισμού για την αποτελεσματικότητα του συστήματος διεθνούς προστασίας ήδη την περίοδο του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ωστόσο, μάλλον θα ήταν ορθότερος ο όρος «βίαιη μαζική εισροή» προκειμένου να περιγράψουμε τη σημερινή κατάσταση στον Έβρο. Άλλωστε η εργαλειοποίηση των μεικτών μεταναστευτικών ροών που επιδιώκουν την παράνομη είσοδό τους στην ελληνική επικράτεια με βίαιο τρόπο, με την υποκίνηση, συμμετοχή και καθοδήγηση των τουρκικών αρχών, μπορεί να σηματοδοτήσει την περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης με απρόβλεπτες συνέπειες.

 

Είναι εχθρική ενέργεια απέναντι στην Ελλάδα η διευκόλυνση που προσφέρει η Τουρκία σε πολίτες τρίτων χωρών που θέλουν να μπουν στη χώρα, παρακάμπτοντας τη νόμιμη οδό; Έχει νομικούς τρόπους αντίδρασης η Ελλάδα;

Σε ό,τι αφορά το Διεθνές Δίκαιο, πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση της αρχής της καλής γειτονίας και θέτει σε διακινδύνευση την περιφερειακή ειρήνη και ασφάλεια, ειδικά εξαιτίας των ριζοσπαστικοποιημένων μαχητών του Ισλάμ που αποδεδειγμένα παρεισφρέουν στις μεικτές μεταναστευτικές ροές. Διεθνοπολιτικά, εμπίπτει στην κατηγορία της υβριδικής και ασύμμετρης απειλής χωρίς αμφιβολία.

Στον βαθμό που η Ε.Ε. δεν υιοθετήσει αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης και συμβιβαστεί με μια ανέξοδη ρητορική αλληλεγγύης, τότε ίσως χρειαστεί η Ελλάδα να βγει από το ευρωπαϊκό πλαίσιο και να διεθνοποιήσει το ζήτημα ενώπιον των αρμόδιων οργάνων στο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών. Περαιτέρω, εφόσον η Ελλάδα μπορεί να τεκμηριώσει την εργαλειοποίηση των χιλιάδων ανθρώπων που η Τουρκία διακινεί και συσσωρεύει στον Έβρο αλλά και στα μικρασιατικά παράλια, δύναται να προσφύγει κατά της τελευταίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο, επειδή αυτή θέτει με τη συμπεριφορά της σε κίνδυνο τη ζωή των μεταναστών και των προσφύγων στον Έβρο ποταμό και στο Αιγαίο.

 

Γιατί απαγορεύεται η απώθηση όσων προσπαθούν να μπουν στην Ελλάδα από τη θάλασσα, ενώ επιτρέπεται στην ξηρά;

Η απώθηση δεν είναι νόμιμη σε καμία περίπτωση. Μάλιστα στη θάλασσα είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατη, διότι υπάρχει η υποχρέωση διάσωσης εκείνου που θα βρεθεί στη θάλασσα. Συνεπώς, όσο επιδέξιες μανούβρες κι αν κάνουν τα ελληνικά σκάφη, από τη στιγμή που οι επιβαίνοντες σε μια λέμβο βρεθούν στη θάλασσα είτε εσκεμμένα είτε από ατύχημα, η αποστολή των πληρωμάτων μας μετατρέπεται σε διάσωση, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982).

 

Γιατί η κοινή δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας του 2016 δεν προέβλεψε η αίτηση για άσυλο να υποβάλλεται σε τουρκικό έδαφος; Τι θα έπρεπε να κάνει η Ελλάδα αν αυτά τα πλήθη εμφανίζονταν σε νόμιμα σημεία εισόδου;

Η κοινή δήλωση του 2016 δημιούργησε το αναποτελεσματικό πρόγραμμα επανεισδοχής στην Τουρκία και μετεγκατάστασης στην Ε.Ε. Για κάθε Σύρο αιτούντα άσυλο που επιστρεφόταν στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα έπαιρναν έναν Σύρο αιτούντα άσυλο από την Τουρκία, με οροφή τα 72.000 άτομα. Το σύστημα λειτούργησε απογοητευτικά, πέρα από τα χρήματα που έλαβε ως βοήθεια η Τουρκία, για να παίξει ουσιαστικά τον ρόλο του τροχονόμου ανθρώπων που καταδιώκονταν σε Συρία και Ιράκ με συνευθύνη της Τουρκίας. Η Ε.Ε. έθεσε ένα όριο στον αριθμό που θα δεχόταν με τον μηχανισμό της μετεγκατάστασης στη λογική της ελάφρυνσης της Ελλάδας. Αν επιτρεπόταν η κατάθεση των αιτήσεων ασύλου σε τουρκικό έδαφος, θα άνοιγε η πύλη για την απευθείας πρόσβαση των ενδιαφερομένων στη χώρα προτίμησής τους. Προφανώς τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν επιθυμούσαν κάτι τέτοιο, αναλογιζόμενα τις πιθανές αρνητικές πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες. Όσον αφορά την Ελλάδα, καθένας από το πλήθος θα μπορούσε να υποβάλει την αίτηση ασύλου και να αναμείνει την ατομική εξέταση του φακέλου του, γεγονός που λόγω των μαζικών εισροών οδηγεί νομοτελειακά ολόκληρο τον διοικητικό μηχανισμό της Υπηρεσίας Ασύλου στην κατάρρευση.

 

Παράγει ακόμη έννομα αποτελέσματα η κοινή δήλωση ή η Ελλάδα πρέπει να ζητήσει τροποποίησή της;

Η κοινή δήλωση για την επανεισδοχή αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό κατώτερη των προσδοκιών και η Τουρκία την έχει καταγγείλει από το καλοκαίρι του 2019. Η Ελλάδα πρέπει να ζητήσει μια νέα, πιο αποτελεσματική συμφωνία και να προωθήσει την επιτάχυνση της αναθεώρησης του Κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙΙ», ώστε να υπάρχει πιο δίκαιη κατανομή των αιτούντων άσυλο στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και να μην επιβαρύνονται οι χώρες πρώτης εισδοχής.

 

Τι νομικές συνέπειες έχει η απόφαση των υπουργών Εσωτερικών της Ε.Ε. ότι δεν θα γίνουν ανεκτές παράνομες διελεύσεις προς την Ε.Ε.;

Οι νομικές συνέπειες θα ακολουθήσουν και θα είναι ανάλογες με τις πολιτικές που πρώτα θα πρέπει να υιοθετήσει και να επιβάλει η Ε.Ε. για να προστατέψει αποτελεσματικά τα εξωτερικά της σύνορα. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Ε.Ε. υιοθέτησε το καθεστώς της προσωρινής προστασίας, αν και δεν προβλεπόταν από κάποια διεθνή σύμβαση, για να αντιμετωπίσει τα κύματα προσφύγων στην περιοχή. Ομοίως, δεν πρέπει να αποκλείεται μια νέα πρωτοβουλία, που θα σταθμίζει αποτελεσματικά την τήρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας στην Ε.Ε. και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο.