Ν.Βαρσακέλης, καθ.Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής:Τα δύο σενάρια για την οικονομία

Υπάρχουν δύο σενάρια σε σχέση με τις επιπτώσεις του κορονοϊού στην οικονομία, λέει μιλώντας στην F.S. ο καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής και πρώην αντιπρύτανης Οικονομικών του ΑΠΘ Νίκος Βαρσακέλης. Ο καθηγητής Βαρσακέλης επισημαίνει ότι το κόστος στην οικονομία συναρτάται με το ποιο σενάριο θα επικρατήσει, καθώς, όπως υποστηρίζει, στο καλό, η ελληνική οικονομία διαθέτει, αν και δύσκολα, τους πόρους να αντεπεξέλθει, ενώ, στο άσχημο, μόνο μέσα από συντονισμένη ευρωπαϊκή δράση θα μπορέσει η ευρωπαϊκή οικονομία να μετριάσει τις επιπτώσεις.

Γίνεται πολλή συζήτηση για τις επιπτώσεις στην οικονομία από τον κορονοϊό. Μπορούμε να συζητήσουμε γι’ αυτές χωρίς να έχουμε αποτιμήσει τις συνέπειες στην ίδια τη λειτουργία της ανθρώπινης κοινωνίας;

Οι επιπτώσεις στην οικονομία αλληλεξαρτώνται από τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη κοινωνία. Για παράδειγμα, η υιοθέτηση του μέτρου της χωρικής καραντίνας αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε, που αλληλεπιδρούμε, όπως π.χ. να πιούμε με παρέα έναν καφέ. Συνεπώς, καθώς μεταβάλλονται οι συμπεριφορές μας, πλήττεται σε μεγάλο βαθμό και η οικονομία. Όπως όλες οι αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις μακροπρόθεσμα αίρονται (π.χ. οι παγκόσμιοι πόλεμοι), έτσι και στην περίπτωση της τρέχουσας επιδημίας θα επανέλθουμε αργά ή γρήγορα στην κανονικότητα.

Και στο παρελθόν η ανθρωπότητα βίωσε παρόμοιες υγειονομικές κρίσεις, που απείλησαν την ίδια την κοινωνία. Πόσο διαφορετική ήταν η οικονομία μετά την κρίση;

Οι προηγούμενες υγειονομικές κρίσεις συνέβησαν σε μια παγκόσμια οικονομία με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τη σημερινή. Σήμερα μιλάμε για παγκοσμιοποιημένη και διασυνδεδεμένη οικονομία σε πολύ μεγάλο βαθμό, γεγονός που επιτρέπει αφενός μεν την ταχύτατη διάδοση της ίδιας της ασθένειας, της πληροφορίας και των οικονομικών μεταβολών. Ειδικότερα, η όλο και μεγαλύτερη εξάπλωση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών με βάση την παγκόσμια αλυσίδα αξίας μπορεί να οδηγήσει ταχύτατα στη διάδοση της αρνητικής οικονομικής επίπτωσης στο σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας (αλλά και το αντίστροφο). Αυτό παρατηρούμε σήμερα. Το κλείσιμο εργοστασίων στην Κίνα, στην Κορέα και αλλού σπάει την αλυσίδα παραγωγής αξίας, με αποτέλεσμα σε άμεσο σχεδόν χρόνο οι αρνητικές εξελίξεις να μεταφέρονται από χώρα σε χώρα. Ελπίζω η εξομάλυνση της κατάστασης στην Κίνα να οδηγήσει σε αντιστροφή των εξελίξεων.

Ποια είναι τα σημάδια που θα μας κάνουν να κατανοήσουμε ότι η «επίθεση του κορονοϊού» αρχίζει να ξεπερνιέται; Θα είναι η κανονικότητα μετά τον κορονοϊό ίδια με αυτήν που ήταν πριν;

Στατιστικά, η «επίθεση» θα αρχίσει να ξεπερνιέται όταν τα νέα κρούσματα θα μειώνονται συνεχώς. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει στην Κίνα. Πρέπει να αναμένουμε ακόμη λίγο καιρό για να δούμε εάν αυτή η εξέλιξη είναι μόνιμη ή παροδική. Όσον αφορά την κανονικότητα, η μεν κοινωνική θα επιστρέψει αρκετά γρήγορα και ίσως να έχουμε και μια θετική υπεραντίδρασή της, η οικονομική, όμως, εξαρτάται από τη διάρκεια της επιδημίας. Όσο μικρότερο χρονικό διάστημα διαρκέσει, τόσο ταχύτερα θα επιστρέψει και η κανονικότητα στην οικονομία.

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία στηρίζεται σε δραστηριότητες όπως ο τουρισμός. Αυτό την κάνει πιο ευάλωτη σε αυτή την κρίση;

Έχετε απόλυτο δίκιο. Για να είμαστε δίκαιοι, ο τουρισμός ουσιαστικά κράτησε όρθια τη χώρα την περίοδο της κρίσης, διότι συμμετέχει με σημαντικό μερίδιο στο εγχώριο προϊόν. Σήμερα, όμως, κινδυνεύουμε ως χώρα να υποστούμε μια νέα κρίση, λόγω, πλέον, της πτώσης του τουρισμού. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα αποτελέσματα των μεταβολών στον τουρισμό επηρεάζουν πολλούς κλάδους της οικονομίας, τα γνωστά μας πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, διότι πολλοί παραγωγικοί κλάδοι, όπως η βιομηχανία τροφίμων, ο αγροτικός τομέας, οι μεταφορές κ.ά., συνεργάζονται με την τουριστική δραστηριότητα. Επομένως, μια σημαντική μείωση του τουριστικού προϊόντος θα προκαλέσει σημαντικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία. Ειδικά εάν επαληθευτούν οι προβλέψεις που διαβάζουμε για την πτώση του τουρισμού το 2020.

Λεφτά υπάρχουν για να στηριχτούν οικονομικά οι δραστηριότητες που έχουν πληγεί; Και, αν ναι, για πόσο καιρό; Μήπως πρέπει να αρχίσουμε να επεξεργαζόμαστε πιο μακροπρόθεσμα σενάρια;

Υπάρχουν δύο σενάρια σε σχέση με τις επιπτώσεις στην οικονομία. Το πρώτο, το ήπιο, υποθέτει ότι η επιδημία θα λήξει σύντομα και κατά συνέπεια η επίδραση στην οικονομία θα είναι ανάλογη με τις εποχικές επιδράσεις που παρατηρούνται σε όλες τις οικονομίες κατά τη διάρκεια του χρόνου. Το δεύτερο σενάριο υποθέτει ότι η επιδημία θα επιμείνει για αρκετό χρονικό διάστημα, ίσως όσος χρόνος απαιτείται μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο. Σε αυτή την περίπτωση, οι οικονομικές επιπτώσεις θα είναι δραματικές. Στην περίπτωση του πρώτου σεναρίου, η ελληνική οικονομία διαθέτει, αν και δύσκολα, τους πόρους να αντεπεξέλθει. Στο δεύτερο σενάριο, το άσχημο, μόνο μέσα από συντονισμένη ευρωπαϊκή δράση θα μπορέσει η ευρωπαϊκή οικονομία να μετριάσει τις επιπτώσεις. Ελπίζω, λαμβάνοντας υπόψη το τι συμβαίνει στην Κίνα, να βρισκόμαστε στο πρώτο σενάριο.

Μπορεί το σύστημα υγείας να αντέξει οικονομικά μια τέτοια κρίση;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα εξαρτάται αφενός μεν από τα σενάρια που αναφέραμε παραπάνω και αφετέρου από τα μέτρα που λαμβάνει μια κοινωνία για να προφυλαχτεί. Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να αντιδρά σχετικά θετικά στην πρόκληση, όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις, έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα και εφαρμόζει τα ατομικά μέτρα υγιεινής. Ανοησίες όπως αυτές οι απαράδεκτες και αντικοινωνικές συμπεριφορές στα καρναβάλια φαίνεται να ανήκουν στο παρελθόν, χωρίς όμως να εξαλείφονται, όπως έδειξε η συμπεριφορά ανθρώπων που βρίσκονταν σε καραντίνα και κυκλοφορούσαν στον δρόμο, σύμφωνα με την καταγγελία του δημάρχου Πύργου. Η ελληνική πολιτεία, ακολουθώντας τις οδηγίες των ειδικών, αντέδρασε σχετικά γρήγορα και αποτελεσματικά μέχρι σήμερα. Όμως υπάρχουν ακόμη «τρύπες», όπως, για παράδειγμα, ο εκκλησιασμός και άλλες μαζικές συναθροίσεις. Η προστασία της υγείας και της ζωής του πληθυσμού είναι υπόθεση όλων μας. Περιμένω από την ελληνική Εκκλησία, που πάντα ήταν στο πλευρό των Ελλήνων στις δύσκολες στιγμές, να αντιμετωπίσει θετικά και αυτή την πρόκληση.

Η Ε.Ε. συζητά τη διάθεση περίπου 25 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση του κορονοϊού. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, τι κόστος έχουν τα μέτρα που ήδη πήρε η κυβέρνηση; Πόσο μπορεί να έχει επιβαρυνθεί το σύστημα υγείας;

Αυτή τη στιγμή, επειδή εμείς, που είμαστε έξω από το στρατηγείο κατά του κορονοϊού, δεν γνωρίζουμε τα μοντέλα που χρησιμοποιούν, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το κόστος στο σύστημα υγείας. Το ίδιο βέβαια και για το αν τα 25 δισ. ευρώ είναι αρκετά ή όχι. Πάντως, όπως είπα και παραπάνω, όλα εξαρτώνται από το σενάριο, καλό ή κακό.

Η υπουργός Παιδείας δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να αναζητηθούν τρόποι για τηλεδιδασκαλία. Πόσο εφικτό είναι και, αν είναι, γιατί μετά να επιστρέψουμε στην κλασική διδασκαλία;

Νομίζω ότι η κ. υπουργός βιάστηκε να μιλήσει για τηλεκπαίδευση και εξ αποστάσεως μαθήματα. Δεν υπάρχουν οι υποδομές για μια τέτοια λύση βραχυπρόθεσμα στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η τηλεκπαίδευση δεν είναι απλά μια κλήση Skype. Χρειάζεται προετοιμασία από τον καθηγητή, να δημιουργηθεί ο πίνακας, σύστημα παρακολούθησης ερωτήσεων και απαντήσεων απ’ όλους κ.ά. Επίσης, επειδή, συνήθως, οι υπουργοί Παιδείας δεν γνωρίζουν την πραγματική κατάσταση στα σχολεία, πολλές φορές αναφέρονται σε λύσεις που πρακτικά είναι ανέφικτες.