Π.Δουδωνής, συνταγματολόγος:Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αντιμετωπίζει τον διχασμό της κοινωνίας - Free Sunday
Π.Δουδωνής, συνταγματολόγος:Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αντιμετωπίζει τον διχασμό της κοινωνίας

Π.Δουδωνής, συνταγματολόγος:Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αντιμετωπίζει τον διχασμό της κοινωνίας

«Μιλάμε για τη συνύπαρξη ως κάλεσμα σε δημοκρατική επαγρύπνηση απέναντι σε όσους ζητούν να υποσκάψουν τα θεμέλια της δημοκρατίας μας», λέει στη FREE SUNDAY o συνταγματολόγος και πολιτικός αναλυτής στο Action 24, Π. Δουδωνής, σε μια συζήτηση με αφορμή το βιβλίο του, «Το πολίτευμα της συνύπαρξης», στο οποίο αναφέρεται στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Ο κ. Δουδωνής, λέκτορας Συνταγματικού και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Κολλέγιο Oriel του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, όπου ολοκλήρωσε το διδακτορικό του, εκφράζει την πεποίθησή του ότι ένα κρίσιμο μέγεθος πολιτών συνειδητοποίησε τις αυταπάτες στις οποίες στηρίζεται αλλά και τις περιπλοκές στις οποίες οδηγεί η άμεση δημοκρατία.

cover Doudonis

 

Περάσαμε μία δεκαετία στην οποία κυριάρχησε μια αμεσοδημοκρατική ρητορεία. Έχει πλέον ολοκληρωθεί ο κύκλος των προσδοκιών από τις εφαρμογές της άμεσης δημοκρατίας;

Το ερώτημά σας είναι πραγματικά καίριο και θα σας απαντήσω ευθέως: φαίνεται πως ένα κρίσιμο μέγεθος πολιτών συνειδητοποίησε πια τις αυταπάτες στις οποίες στηρίζεται αλλά και τις περιπλοκές στις οποίες οδηγεί πολλές φορές η άμεση δημοκρατία. Με άλλα λόγια, οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες έχουν χάσει τη «ρομαντική τους επένδυση». Από την άλλη όμως, έχουν κερδίσει σε εφικτότητα: η χρήση των συγχρόνων μέσων της τεχνολογίας επιτρέπει τη συναπόφαση, έστω και από απόσταση. Οπότε ό,τι έχασε σε προσδοκίες η άμεση δημοκρατία, το κέρδισε στην πιθανότητά της να εφαρμοστεί. Για αυτό λοιπόν θέλησα να γράψω μια υπεράσπιση της άλλης μεριάς, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ως του καλύτερου τρόπου να οργανώνουμε την πολιτική ζωή και όχι ως μιας δήθεν «εφικτής εναλλακτικής» της άμεσης δημοκρατίας.

 

Όμως τα κόμματα τείνουν όλο και περισσότερο να προτιμούν την αμεσοδημοκρατική εκλογή του αρχηγού, θεωρώντας προβληματική την εκλογή μέσω κομματικών οργάνων...

Η εκλογή των αρχηγών των κομμάτων από τα μέλη και τους φίλους τους δεν είναι στοιχείο «άμεσης» δημοκρατίας αλλά μια έκφανση ενός «ανοικτού» κομματικού φαινομένου. Άμεση δημοκρατία έχουμε εξάλλου όταν ο λαός αποφασίζει επί του πρακτέου, αντιπροσωπευτική όταν ο λαός επιλέγει τα πρόσωπα που θα λαμβάνουν τις αποφάσεις, συζητώντας και επιχειρηματολογώντας. Άρα η εκλογή αρχηγού από τη «βάση» των κομμάτων είναι στην πραγματικότητα μια προωθημένη μορφή αντιπροσωπευτικής, κομματικής δημοκρατίας.

 

Είναι ολοκληρωτικά όλα τα πολιτεύματα τα οποία δεν έχουν θεσμούς αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας;

Αυτός θα ήταν ένας ενδιαφέρων αφορισμός, αλλά θα μου επιτρέψετε να τον αποφύγω. Μπορώ όμως μετά βεβαιότητας να σας πω ότι ο διχασμός της κοινωνίας, που μόνο η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, μπορεί να οδηγήσει σε περιπτώσεις εκτός ορίων πολιτικής όξυνσης, ακόμα και στη στροφή προς τον ολοκληρωτισμό.

 

Γιατί η συνύπαρξη των διαφορετικών πολιτικών απόψεων είναι αποτέλεσμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας;

Γιατί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία όχι μόνον επιτρέπει αλλά και επιβάλλει τη συνύπαρξη των πολιτικών αντιπάλων. Πρώτα πρώτα, τους υποχρεώνει να συνυπάρχουν και να συζητούν μέσα στο Κοινοβούλιο, με το «τελετουργικό» της πολιτικής αντιπαράθεσης κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. Αλλά τους υποχρεώνει να συνυπάρχουν και στον εν γένει δημόσιο λόγο, στο debate, που πρέπει να ισορροπεί μεταξύ πολιτικού αποτελέσματος και συμβιωτικής λειτουργίας.

 

Πώς ερμηνεύετε το ότι ο διχαστικός λόγος επέβαλε τη λογική του σε ορισμένα από τα πιο ισχυρά αντιπροσωπευτικά πολιτικά συστήματα, όπως των ΗΠΑ;

Είναι μια σειρά παραγόντων που μας έφτασαν ως εδώ: οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες, η απώλεια κάθε έννοιας consensus σε σχέση με την ασκούμενη πολιτική αλλά και η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Χωρίς να θέλω να τα δαιμονοποιήσω, καθώς γνωρίζω καλά ότι έχουν αναδείξει και φωτίσει πλευρές του δημόσιου λόγου που πριν θα ήταν άγνωστες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδήγησαν σε μια λογική πριμοδότησης του ακραίου λόγου, που λειτουργεί συσπειρωτικά για τους οπαδούς του, αλλά και σύγκρουσης των διαφορετικών ομάδων που δρουν ως «φατρίες». Ήταν μοιραίο να νομίσουν πολίτες και πολιτικοί μέσα σε αυτό το ψευδαισθητικό σύμπαν, που δεν συναντάς κατά πρόσωπο τον άλλον, ότι τελικά η υποχρέωση της συνύπαρξης δεν είναι ίσως και τόσο επιτακτική. 

 

Ήταν το δημοψήφισμα του 2015 απόπειρα υπέρβασης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας;

Το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 έλαβε χώρα για να επιλύσει προσωπικά πολιτικά αδιέξοδα των φορέων της τότε κυβερνητικής εξουσίας, αδιέξοδα που προέκυπταν από τη σύγκρουση με την πραγματικότητα, μετά από μια μακρά περίοδο άρνησής της. Δεν είχε κάποιο θεωρητικό βάθος, παρ’ ολίγον όμως να έχει μη αναστρέψιμα αποτελέσματα και για τη χώρα αλλά και για τους πολίτες της. 

 

Απαντάτε στο βιβλίο σας στο ερώτημα από τι κινδυνεύει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία;

Μια τέτοια συζήτηση, όπως αυτή για τη δημοκρατία μας, μόνο με όρους μέλλοντος μπορεί να γίνει. Και το μέλλον μας δεν είναι ούτε προδιαγεγραμμένο ούτε και ανέφελο. Πρέπει λοιπόν να έχουμε επίγνωση των κινδύνων. Στο 4ο Κεφάλαιο του βιβλίου, επιχειρώ να προσεγγίσω το ερώτημα πώς πέτυχε έως τώρα και από τι κινδυνεύει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ξέρετε, υπήρξαν στον 20ό αιώνα πολεμικές αμφισβητήσεις της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από κάθε μορφής ολοκληρωτισμούς. Ευτυχώς, απέτυχαν. Όμως τώρα ο μεγάλος κίνδυνος είναι ότι οι αμφισβητήσεις είναι πολύ πιο ύπουλες. Και αυτό γιατί δεν είναι ανοιχτές, δεν παρουσιάζονται ως τέτοιες. Λαμβάνουν χώρα κρυφίως, μέσω της άρνησης της συνύπαρξης με τον πολιτικό αντίπαλο, μέσω της αμφισβήτησης του ίδιου του πολιτικού και ηθικού του status. Έτσι, όταν μιλάμε ή γράφουμε για τη συνύπαρξη, δεν το κάνουμε με όρους απλής ακαδημαϊκής σχολαστικότητας, αλλά και ως κάλεσμα σε δημοκρατική επαγρύπνηση απέναντι σε όσους ζητούν να υποσκάψουν τα θεμέλια της δημοκρατίας μας. 

 

Αντί επιλόγου, έχετε στο βιβλίο μια συζήτηση για τη δημοκρατία και τη ζωγραφική, με τον Γ. Χαδούλη. Παραπέμπει στη σχέση ανάμεσα στον καφέ και στη δημοκρατία, για την οποία είχε γράψει ο Ασίζ Νεσίν.

Ενδιαφέρον! Ενώ όμως συνήθως μιλάμε με βάση τον «κάθετο άξονα» της συνειδητοποίησης της αξίας της ελευθερίας της έκφρασης χωρίς τον φόβο ενός δικτατορικού, καταπιεστικού κράτους, εμείς θελήσαμε να δούμε παράλληλα και την άλλη, την οριζόντια πλευρά. Τη σχέση δηλαδή που έχει η δημοκρατία όχι μόνο με την ελευθερία της πολιτικής και καλλιτεχνικής έκφρασης απέναντι στο κράτος, αλλά και με την ίδια τη συζήτηση. Γιατί όταν συζητούν δύο φίλοι για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, μπορούν να συμφωνούν ή να διαφωνούν, αλλά πάντως είναι εκεί μαζί, με τον έναν να αποδέχεται τη διαφορετική άποψη του άλλου, να τον ακούει πριν απαντήσει. Και αυτό εν τέλει νιώσαμε ότι είναι η ίδια η δημοκρατία: η δυνατότητα να μιλάμε, να συνυπάρχουμε. Κάπως έτσι άρχισα να γράφω το βιβλίο, ως μια υπενθύμιση της αξίας της δημοκρατικής συνύπαρξης για τις κοινωνίες μας.