«Οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν δεν μοιάζουν με την εξέγερση στην Ουκρανία»

Την εκτίμηση οτι οι αναταραχές σύντομα θα αποκλιμακωθούν στο Καζακστάν και δεν θα οδηγήσουν σε μια νέα «άνοιξη» στην Κεντρική Ασία κάνει μιλώντας στη FREE SUNDAY ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, Μιλτιάδης Σαρηγιαννιδης.

Στον Χρήστο Μάτη

Πόσο κρίσιμο είναι το Καζακστάν στη μετασοβιετική γεωπολιτική ισορροπία της κεντρικής Ασίας;

Όπως συμβαίνει σχεδόν με όλα τα κράτη που υπήρξαν σοβιετικές δημοκρατίες, έτσι και το Καζακστάν αντιμετωπίζεται από τη Ρωσία ως προνομιακός χώρος για την άσκηση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Η γενική επισήμανση είναι πως η Μόσχα, ειδικά κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας Πούτιν στην πολιτική σκηνή της, επιδιώκει να διατηρήσει την επιρροή της σε όλες τις χώρες που κάποτε αποτελούσαν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή η πολιτική έχει επιβεβαιωθεί, σε διαφορετικές περιόδους, από τη ρωσική στάση απέναντι στη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία. Το δε Καζακστάν είναι ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει η Ρωσία, προκειμένου να διασφαλίσει την επιρροή της σε μια πρώην σοβιετική περιοχή. Μάλιστα, το Καζακστάν είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη Ρωσία, καθώς εξυπηρετεί την αρχιτεκτονική της ρωσικής ασφάλειας στην Κεντρική Ασία, από την Κασπία μέχρι την Κίνα, και προσφέρει τη γεωπολιτική ομπρέλα για τις άλλες τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της περιοχής που συνορεύουν με το Ιράν, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, δηλαδή περιοχές που παράγουν εντάσεις και επηρεάζουν την περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια και σταθερότητα.

Είναι η ρωσική συνεισφορά στην καταστολή της εξέγερσης στο Καζακστάν η ερμηνεία γιατί η Μόσχα ανησυχεί για την επέκταση της επιρροής του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και όχι στην πίεση που δέχεται στην Κεντρική Ασία;

Στην περίπτωση του Καζακστάν η Μόσχα δεν ανησυχεί τόσο για την επέκταση του ΝΑΤΟ, όσο για τη διπλωματική και οικονομική επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή, που ήταν αξιόλογη κατά τη διάρκεια της προηγούμενης αμερικανικής κυβέρνησης, αλλά και για τις πρωτοβουλίες της Κίνας, που δεν ενδιαφέρεται μόνο για τον δρόμο του μεταξιού αλλά και για τις στρατηγικές πλουτοπαραγωγικές πηγές στην Κεντρική Ασία. Υπό αυτή την έννοια, το Καζακστάν είναι τόσο σημαντικό για τη Ρωσία όσο είναι και η Ουκρανία, με τη διαφορά ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ρωσία στις δύο περιπτώσεις είναι διαφορετικές. Πάντως, η στρατιωτική ανάμιξη της Μόσχας στο Καζακστάν γίνεται προσεκτικά και τηρώντας τη διεθνή νομιμότητα. Δηλαδή, υπάρχει πρόσκληση για επέμβαση από την κυβέρνηση του Καζακστάν στο πλαίσιο ενός οργανισμού περιφερειακής συλλογικής ασφάλειας στον οποίο κυρίαρχο λόγο έχει η Ρωσία. Επιπλέον, και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη που συμμετέχουν σε αυτό τον οργανισμό έστειλαν στρατιωτικές δυνάμεις, δηλαδή η Λευκορωσία, η Αρμενία, το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν για την προστασία κρίσιμων υποδομών, όπως έχει δηλωθεί επίσημα, και όχι για την καταστολή των διαμαρτυριών. Επίσης, αξίζει να επισημανθεί πως όταν η Αρμενία ζήτησε την ενεργοποίηση αυτού του οργανισμού και την επέμβαση ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στην πρόσφατη σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Μόσχα αρνήθηκε. Επομένως, το Καζακστάν είναι σημαντικό για τη Ρωσία, απλά η επιρροή των ΗΠΑ δεν είναι της ίδιας τάξης με την περίπτωση της Ουκρανίας, και συνεπώς η Μόσχα δεν χρειάζεται να προσφύγει σε μεθόδους υβριδικού πολέμου για να επιτύχει τετελεσμένα, όπως αυτά στην Κριμαία και στην Ανατολική Ουκρανία.

Είναι η Κεντρική Ασία η «πίσω αυλή» της Ρωσίας;

Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για πολύ μεγάλη «πίσω αυλή» που καλύπτει το μαλακό υπογάστριο της ασιατικής Ρωσίας και προσφέρει πρόσβαση σε όλη την Κεντρική Ασία. Γεωπολιτικά και ειδικότερα σε επίπεδο ενεργειακής ασφάλειας και πρόσβασης σε στρατηγικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, το Καζακστάν είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη Ρωσία. Συνεπώς, η Μόσχα χρειάζεται ένα Καζακστάν, η ηγεσία του οποίου είναι αφοσιωμένη στη μετασοβιετική αρχιτεκτονική ασφάλειας που διαμορφώνει στην περιοχή και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη πρωτοβουλιών είτε από την πλευρά των ΗΠΑ είτε της Κίνας. Άλλωστε, ειδικά ο ορυκτός πλούτος του Καζακστάν είναι τόσο σημαντικός ώστε να μην επιτρέψει η Ρωσία, με κάθε μέσο, την εκμετάλλευσή του από ανταγωνιστές της.

Πόσο πιθανό είναι η κοινωνική αναταραχή στο Καζακστάν να αποτελεί την προαναγγελία μιας «πολιτικής Άνοιξης» της Κεντρικής Ασίας;

Δεν πιστεύω ότι τέτοιου είδους αναταραχές στο Καζακστάν θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε εξεγέρσεις τύπου «Αραβικής Άνοιξης». Πρόκειται για αχανή χώρα, με πληθυσμό που είναι συγκεντρωμένος σε αστικά κέντρα και την ίδια στιγμή για καθεστώς που δεν έχει ενδοιασμούς για τον βαθμό καταστολής που μπορεί να χρησιμοποιήσει. Νομίζω πως η χλιαρή αντίδραση των ΗΠΑ για τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων δείχνει πως δεν πρόκειται για περιπτώσεις που μοιάζουν με τις εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες πριν μια δεκαετία περίπου. Αντίθετα, μάλλον πρόκειται για εκδήλωση δυσαρέσκειας για την οικονομική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι περισσότεροι και μη προνομιούχοι στο Καζακστάν. Πάντως, χωρίς να υποτιμούμε τις κοινωνικές αντιδράσεις για την ανισοκατανομή του πλούτου σε μια πλούσια χώρα, το πιο πιθανό είναι πως οι αναταραχές σύντομα θα αποκλιμακωθούν.

Μπορούν να αντέξουν τα γερασμένα, ολοκληρωτικά πολιτικά μετακομμουνιστικά καθεστώτα μια λαϊκή αγανάκτηση κατά της νομενκλατούρας, της οικογενειοκρατίας και της διαφθοράς;

Το ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί και αντεστραμμένο. Διαθέτει ο λαός στο Καζακστάν την αφύπνιση, την κουλτούρα και την οργάνωση σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών, ώστε να επιδιώξει την εξέγερση κατά ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος που είναι σοβιετικό απολίθωμα και να διεκδικήσει δομικές αλλαγές; Δεν νομίζω πως η απάντηση είναι θετική, ούτε και φαίνεται να υπάρχει οργανωμένη αντιπολίτευση με ιδεολογικό στίγμα και «σπόνσορες» από το εξωτερικό που θα υποκινούσαν και θα στήριζαν μια κοινωνική εξέγερση. Υπό αυτή την έννοια, οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν δεν μοιάζουν καθόλου με την εξέγερση στην Ουκρανία και δεν προμηνύουν δομικές αλλαγές στην περιοχή.