Μ.Σαρηγιαννίδης, αν.καθ. Διεθνούς Δικαίου: «Είμαστε ευάλωτοι απέναντι στη βαρβαρότητα»

Η επιβολή οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων έχει περισσότερο συμβολικό παρά ουσιαστικό χαρακτήρα, εφόσον η αποτελεσματικότητα της ρωσικής επίθεσης δεν επηρεάζεται από τις κυρώσεις της Δύσης, επισημαίνει ο αναπληρωτής καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.

Ο κ. Σαρηγιαννίδης υποστηρίζει ότι το κλασικό σχήμα «πολίτης-οπλίτης» θα πρέπει να λειτουργήσει αποτελεσματικά προκειμένου μια ελεύθερη χώρα να προασπίσει τις αξίες, τις αρχές και το επίπεδο ζωής που έχει κατακτήσει.

Σε ό,τι αφορά την πολιτική διάσταση, εκτιμά ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία λειτουργεί πολωτικά και συσπειρώνει τη νατοϊκή συμμαχία, και εκφράζει την άποψη ότι θα έχει ενδιαφέρον η στάση της Τουρκίας στους κόλπους της Συμμαχίας, ενώ παράλληλα προειδοποιεί ότι όταν ο πόλεμος αντιμετωπίζεται ως μια αποδεκτή και βιώσιμη επιλογή για την επίτευξη συγκεκριμένων σκοπών, παρουσιάζεται έστω και προσχηματικά ως μια νομιμοποιημένη επιλογή.

Ένας επίσημος πόλεμος ξεκίνησε στην Ευρώπη. Μοιάζει με την έναρξη του Β’ ΠΠ, την εισβολή στην Ουγγαρία/Τσεχοσλοβακία ή με τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία;

Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν πρόκειται να προκαλέσει κάποιο σπιράλ πολεμικών συγκρούσεων στην ευρύτερη περιοχή. Υπό αυτή την έννοια δεν υφίστανται ομοιότητες με τον Β’ ΠΠ, ούτε βέβαια με τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας ή τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στην Κρίση του Κοσσυφοπεδίου. Ενδεχομένως, η ρωσική επιθετικότητα σοκάρει. Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως πρόκειται για το κλασικό μοτίβο με το οποίο η Μόσχα προωθεί τον αναθεωρητισμό της, όπως συνέβη στις περιπτώσεις της Μολδαβίας και της Γεωργίας. Η διαφορά με τις τρέχουσες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας είναι πως η Ουκρανία αποτελεί ένα πολύ μεγαλύτερο μέγεθος. Επομένως, η Ρωσία με την επίθεση στην Ουκρανία, πέρα από την επιδίωξη τετελεσμένων που εξυπηρετούν τα συμφέροντά της σε βάρος του Κιέβου, και ουσιαστικά τη «φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας, αποδεικνύει ότι η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας είναι ανεπαρκής, όσο δεν υπολογίζει και δεν συμπεριλαμβάνει τα ρωσικά συμφέροντα. Ουκρανία σημαίνει άκρη, εσχατιά. Το ερώτημα, στο τέλος της ημέρας, είναι τίνος εσχατιά. Της Δύσης ή της Ρωσίας; Την απάντηση, δυστυχώς, την δίνουν τα τετελεσμένα στην ουκρανική επικράτεια, όχι οι κυρώσεις ούτε και τα φλύαρα τιτιβίσματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Είναι οι οικονομικές κυρώσεις συνέχεια ενός πολέμου με άλλα μέσα ή αποφυγή του;

Οι οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις είναι μια αποτελεσματική μορφή αντίδρασης, όταν δεν υπάρχει προσφυγή στην ένοπλη βία και συνεπώς επιχειρείται η αποθάρρυνση των πλευρών που εμπλέκονται σε μια σύγκρουση να προσφύγουν στην ένοπλη σύρραξη. Από την στιγμή που μία πλευρά επιλέγει τη χρήση ένοπλης βίας, προκειμένου η στρατιωτική έκβαση να υποκαταστήσει την πολιτική και διπλωματική επίλυση των διαφορών, τότε η ανάληψη μέτρων που συνεπάγονται την επιβολή οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων είναι συνήθως απόδειξη της αδυναμίας ή της απροθυμίας των υπόλοιπων πλευρών να εμπλακούν άμεσα στη διαφορά με στρατιωτικά μέσα. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, οι ΗΠΑ είχαν ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να εμπλακούν στρατιωτικά. Συνεπώς, η επιβολή οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων έχει περισσότερο συμβολικό παρά ουσιαστικό χαρακτήρα, εφόσον η αποτελεσματικότητα της ρωσικής επίθεσης δεν επηρεάζεται από τις κυρώσεις της Δύσης. Άλλωστε, ακόμη και αυτές οι κυρώσεις μάλλον θα έχουν περιορισμένο χρονικό ορίζοντα, ενόψει των διαπραγματεύσεων που θα ακολουθήσουν και που θα προσδιορίσουν το πολιτικό μέλλον της Ουκρανίας.

Μήπως η επιβολή κυρώσεων απλώς σημαίνει ότι η Δύση δεν προτίθεται να θυσιάσει καμία ανθρώπινη ζωή;

Η Δύση, δηλαδή, στην προκειμένη περίπτωση το ΝΑΤΟ, είναι μια στρατιωτική συμμαχία που εγγυάται την ασφάλεια και την σταθερότητα των κρατών-μελών του, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται ανθρώπινες απώλειες. Επομένως, η Ουκρανία, όπως και η Γεωργία το 2008, δεν θα μπορούσαν να περιμένουν την εμπλοκή νατοϊκών στρατιωτικών δυνάμεων απέναντι στη ρωσική εισβολή, τόσο για επιχειρησιακούς όσο και για κανονιστικούς λόγους, αφού δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία ενισχύει τον ρόλο του ΝΑΤΟ και αναγκάζει τις ΗΠΑ να ενισχύσουν ουσιαστικά τον φιλο-ατλαντισμό των νέων κρατών-μελών της Συμμαχίας από την Ανατολική Ευρώπη που κάποτε υπήρξαν μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Με άλλα λόγια, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία λειτουργεί πολωτικά και συσπειρώνει τη νατοϊκή συμμαχία, ενώ θα έχει ενδιαφέρον η στάση της Τουρκίας στους κόλπους της Συμμαχίας.

Αν δεν είναι η άμυνα για μια χώρα αυτοσκοπός, η Ουκρανία τι αλλά μέσα θα είχε;

Η επιβίωση του κράτους είναι αυτοσκοπός και η άμυνα είναι ο τρόπος για την επιβίωσή του σε περίπτωση που ένα κράτος δέχεται επίθεση. Αν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, δηλαδή, αν ένα κράτος δεν αμυνθεί ή δεν μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά, ή ακόμη κι αν δεν μπορεί να προβάλει αξιόπιστη αποτροπή για να αποφύγει τη χρήση ένοπλης βίας σε βάρος του, τότε οι επιλογές γι’ αυτό το κράτος περιλαμβάνουν τη «φινλανδοποίηση» και τη δορυφοροποίησή του, εφόσον τελικά δεν καταληφθεί με σκοπό την αλλαγή συνόρων. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, το ζήτημα της αλλαγής συνόρων με τη χρήση ένοπλης βίας εξακολουθεί να μας απασχολεί, αν και θεωρητικά αποτελεί πολιτικό και νομικό ταμπού. Επομένως, εφόσον η Ουκρανία δεν μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά απέναντι στη ρωσική εισβολή, θα υποκύψει στους ειρηνευτικούς όρους που θα επιδιώξει να επιβάλλει η Ρωσία και που με βεβαιότητα θα οδηγήσουν στη «φινλανδοποίησή» της και την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης μαριονέτας που θα ελέγχεται από τη Μόσχα.

Μπορεί μια χώρα να προασπίσει αγαθά χωρίς θυσίες; Φέρνει αυτό τη δυτική αντίληψη περί ζωής σε μειονεκτική θέση σε σχέση με αυταρχικά καθεστώτα;

Ίσως ένα από τα κρίσιμα ζητήματα που καλούμαστε να επεξεργαστούμε διανοητικά και να στοχαστούμε, είναι η θέση των φιλελευθέρων δημοκρατιών απέναντι στις ανελεύθερες δημοκρατίες και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Ο πολίτης μιας δημοκρατίας θα απωλέσει περισσότερα άυλα και υλικά αγαθά σε σχέση με τον πολίτη ενός ανελεύθερου καθεστώτος. Επομένως, το κλασικό σχήμα «πολίτης-οπλίτης» θα πρέπει να λειτουργήσει αποτελεσματικά προκειμένου μια ελεύθερη χώρα να προασπίσει τις αξίες, τις αρχές και το επίπεδο ζωής που έχει κατακτήσει. Ωστόσο, δεν πρέπει να διαφεύγει από την προσοχή μας το γεγονός πως οι πόλεμοι δεν διεξάγονται πλέον με παραδοσιακούς τρόπους, που δίνουν τη δυνατότητα της ηρωικής και αποτελεσματικής έκφρασης των πολιτών που υπερασπίζονται τις ελεύθερες δημοκρατίες. Ο πόλεμος πλέον είναι υβριδικός, στηρίζεται σε τεχνολογίες αιχμής και πολλές φορές παρακάμπτει τον ανθρώπινο παράγοντα αναφορικά με την τελική έκβασή του. Κι αυτή είναι μια παράμετρος που επιχειρούν να εκμεταλλευθούν όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και οι ανελεύθερες δημοκρατίες, από την Άπω Ανατολή μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο.

Έχει η ανθρωπότητα τη δυνατότητα θέσπισης μηχανισμών αποτροπής του πολέμου ή είναι η ώρα να αξιολογήσουμε την επιβολή της δύναμης ως μοναδικού μέσου επίλυσης διαφορών;

Η ανθρωπότητα διαθέτει αποτελεσματικούς μηχανισμούς πρόληψης και αποτροπής της χρήσης ένοπλης βίας ήδη μετά το τέλος του Β’ ΠΠ. Αυτή υποτίθεται πως είναι η διδακτική κληρονομιά των εγκλημάτων πολέμου και του απόλυτου κακού που προκάλεσαν τα διπλωματικά αδιέξοδα και οι αναθεωρητισμοί των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Σήμερα, το ζήτημα εντοπίζεται στον εξορθολογισμό της οργανωμένης βαρβαρότητας, δηλαδή του πολέμου που επιχειρούν οι εκάστοτε ηγεσίες και η προσπάθεια νομιμοποίησής της. Όταν, δηλαδή, ο πόλεμος αντιμετωπίζεται ως μια αποδεκτή και βιώσιμη επιλογή για την επίτευξη συγκεκριμένων σκοπών και παρουσιάζεται έστω και προσχηματικά ως μια νομιμοποιημένη επιλογή, τότε προφανώς εξαλείφεται οποιαδήποτε ηθική και κανονιστική αναστολή στη χρήση ένοπλης βίας. Σε αυτή την περίπτωση είμαστε ανοικτοί και ταυτόχρονα ευάλωτοι απέναντι στη βαρβαρότητα.