Γ.Κωνσταντινίδης, αν.καθ.ΠΑΜΑΚ: Πιθανό παρατεταμένο αδιέξοδο και μετά τις δεύτερες κάλπες

Ο αν. καθηγητής του Παν. Μακεδονίας, Γιάννης Κωνσταντινίδης, αναλύει το πολιτικό τοπίο έναν χρόνο πριν από τις εκλογές και εντάσσει τα πατριωτικά χαρακτηριστικά της επίσκεψης Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον στο πλαίσιο των πολιτικών διεργασιών, ενώ συνδέει την επιλογή ψήφου με τη συγκυρία που αφορά το εισόδημα των πολιτών. Παράλληλα εκφράζει την άποψη ότι τα κόμματα δεν επεξεργάζονται αυτήν τη στιγμή κάποιο σχέδιο αντιμετώπισης των αποτελεσμάτων των πρώτων εκλογών με απλή αναλογική.

Τελικά εκλογές δεν είχαμε φέτος την άνοιξη, όπως έντονα ακουγόταν τους προηγούμενους μήνες. Πιστεύετε ότι οι εκλογές δεν θα γίνουν ούτε το φθινόπωρο, αλλά στο τέλος της τετραετίας;

Επιτρέψτε μου να πω ότι εκλογές δεν υπήρχε περίπτωση να είχαμε φέτος την άνοιξη, για τον απλούστατο λόγο ότι οι συνθήκες ύψιστης ανασφάλειας που δημιούργησαν η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία καθιστούσαν την εφαρμογή κάποιας μικροκομματικής στρατηγικής προκήρυξης πρόωρων εκλογών, προκειμένου να ανανεωθεί ο χρόνος της κυβέρνησης, κίνηση υψηλού ρίσκου, καθώς μια τέτοια κίνηση καθιστούσε πιθανή την απώλεια μιας σημαντικής για τους υποστηρικτές της ΝΔ ιδιότητας του Κυριάκου Μητσοτάκη, αυτήν της θεσμικής αξιοπιστίας του. Και ο πρωθυπουργός δεν έχει δείξει μέχρι στιγμής πως είναι ένας πολιτικός που αρέσκεται να παίρνει ρίσκα. Τα συμβάντα που θα μεσολαβούσαν μεταξύ προκήρυξης και διεξαγωγής των εκλογών δεν θα ήταν προβλέψιμα και συνεπώς η απόφαση για πρόωρες εκλογές εμπεριείχε ένα περιττό ρίσκο. Επιπλέον, η διεξαγωγή εκλογών εν μέσω πανδημίας θα έδινε την ευκαιρία δυναμικής εκλογικής καταγραφής του κινήματος των αντί-εμβολιαστών, εξέλιξη προφανώς μη επιθυμητή για την κυβέρνηση. Ομοίως, βεβαίως, και η διεξαγωγή εκλογών εν μέσω του ισχυρού κινήματος ρωσοφιλίας δίνει την ευκαιρία ενίσχυσης στην κάλπη κομμάτων που κρατούν αποστάσεις από τη Δύση, κάτι που φυσικά επίσης θα δυσχέραινε την κυβέρνηση. Για όλους αυτούς τους λόγους, το ενδεχόμενο εξάντλησης της τετραετίας από τη ΝΔ μοιάζει σχεδόν βέβαιο.

Πιστεύετε ότι η κυβέρνηση θα είναι αυτή που θα έχει διαρροές προς ρωσόφιλα κόμματα; Και αν ναι, σε ποιον βαθμό μπορεί να αλλάξει το πολιτικό κλίμα ο πατριωτισμός που διέχυσε ο πρωθυπουργός στις ΗΠΑ κατά το πρόσφατο ταξίδι του;

Η ρωσοφιλία μοιάζει να είναι αυτή τη στιγμή καθαρότερα συνδεδεμένη με την ψήφο για την Ελληνική Λύση και για άλλα νέα ή υπό διαμόρφωση κόμματα του δεξιού άκρου. Η γειτνίαση του χώρου αυτού με τη ΝΔ την καθιστά πράγματι περισσότερο ευάλωτη σε διαρροές ψήφου, με αφορμή τη στάση που ως κυβέρνηση τηρεί στο ζήτημα του πολέμου στην Ουκρανία, η οποία και εκλαμβάνεται ως ένδειξη υποτέλειας στον ξένο ιμπεριαλισμό. Με αυτά τα δεδομένα, η ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Αμερικανικό Κογκρέσο όντως επιχείρησε να αιτιολογήσει τη συμπόρευση της Ελλάδας με τις ΗΠΑ στη βάση κοινών αρχών και αξιών, και όχι μιας σχέσης εξάρτησης μιας μικρής χώρας από μια μεγάλη. Τονίζοντας μάλιστα την ελληνική προέλευση αυτών των κοινών αρχών και αξιών, η ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι πιθανό να ενεργοποίησε πατριωτικά ανακλαστικά. Ωστόσο, εκτιμώ ότι δύσκολα θα επιδρούσε στο ρωσόφιλο ακροατήριο, καθώς επρόκειτο για μια ραφιναρισμένη στα δυτικά πρότυπα ομιλία, τα οποία τελικά είναι απεχθή στο κοινό που σε αυτή τη συγκυρία τάσσεται υπέρ της Ρωσίας. Ας μην ξεχνούμε ότι η ρωσοφιλία είναι μια αντανάκλαση του έντονου και εδραιωμένου αντιδυτικισμού στη χώρα.

Το ΚΚΕ, ένας πιστός υποστηρικτής του αντιδυτικισμού, δεν ευνοείται επίσης στην παρούσα συγκυρία;

Το ΚΚΕ δείχνει να επιβεβαιώνει στις μετρήσεις της κοινής γνώμης τη δύναμή του, ενώ η φοιτητική παράταξη που πρόσκειται σε αυτό σημείωσε σημαντική άνοδο στις εκλογές που διεξήχθησαν την περασμένη εβδομάδα. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι δεν ευνοείται σημαντικά από τη συγκυρία, πιθανότατα γιατί η πολιτική ταυτότητά του θεωρείται ακίνητη στον χρόνο και άρα μη εξαρτώμενη από οποιαδήποτε συγκυρία. Η όποια ενίσχυση της δύναμής του ΚΚΕ αποτελεί συνήθως προϊόν της οργανωμένης κινητοποίησης των οπαδών του και όχι ένδειξη μιας διεύρυνσης της απήχησης της ταυτότητάς του καθεαυτής.

Θέλετε να πείτε ότι για τα μεγαλύτερα κόμματα δεν ισχύει το ίδιο; Δηλαδή, δεν επιχειρούν να βελτιώσουν τις εκλογικές επιδόσεις τους μέσα από την κινητοποίηση των οπαδών τους; Αυτός δεν είναι ο στόχος των κομματικών συνεδρίων που τα τρία μεγαλύτερα κόμματα πραγματοποιούν τους τελευταίους μήνες;

Η διαφορά είναι ότι για τα τρία μεγαλύτερα κόμματα στόχος είναι ο ανένταχτος ψηφοφόρος και όχι το μέλος ή ο επιβεβαιωμένος οπαδός. Η μεταβλητότητα των επιλογών ψήφου των πολιτών καθιστά αναγκαία την εστίαση της προσοχής των κομμάτων στην επικοινωνία, στο πρόσωπο της ηγεσίας ή στις τοποθετήσεις σε ζητήματα συγκυρίας, δηλαδή μακριά από τους εσωκομματικούς ανταγωνισμούς και τις πολιτικές ζυμώσεις. Έτσι, τα κομματικά συνέδρια, των μεγάλων κομμάτων τουλάχιστον, καταλήγουν να γίνονται απλώς το ντεκόρ για τις ευφάνταστες ομιλίες των αρχηγών ή έστω τις παρεμβάσεις των στελεχών που διαγκωνίζονται να ξεχωρίσουν. Χρησιμοποιούνται δηλαδή ως έμμεση διαφήμιση της εκάστοτε ηγεσίας και για αυτό και δίνεται από τις ηγεσίες τόσο μεγάλη σημασία στην αριθμητική συμμετοχή φίλων ή νέων μελών στις εσωκομματικές διαδικασίες, ώστε να πιστοποιηθεί η επιθυμητά αυξανόμενη απήχηση του κόμματος. Για τον ίδιο λόγο, επίσης, δίνεται μέγιστη σημασία στις ανοιχτές στο ευρύ κοινό εκλογές ηγεσίας –ακόμα και αν δεν υπάρχει παραπάνω από ένας υποψήφιος– ώστε να διευκολυνθεί η συμμετοχή φίλων ή νέων μελών, καθώς η επιλογή προσώπων είναι πάντα ευκολότερη από την επιλογή πολιτικών κατευθύνσεων.

Εκτιμάτε δηλαδή ότι έχει περάσει η εποχή που τα συνέδρια των κομμάτων ήταν τα αλώνια των εσωκομματικών στρατών που έπαιρναν θέση για την «επόμενη μέρα»;

Ναι, και αυτό είναι κάτι που αντιλαμβάνονται και οι ίδιες οι κομματικές ηγεσίες, τουλάχιστον οι σημερινές. Όσοι μάλιστα συνεχίζουν να βλέπουν τα συνέδρια ως «αλώνια» εκλαμβάνονται από την κοινή γνώμη ως παρωχημένοι και συνήθως τιμωρούνται εκλογικά από ένα ακροατήριο που δίνει μεγαλύτερη σημασία στην εφαρμογή μέτρων και δημόσιων πολιτικών καθολικής ισχύος, που θα βελτιώνουν την οικονομική θέση τους, παρά στην εκπροσώπηση των αρχών και των αξιών του από συγκεκριμένα πρόσωπα και ομάδες στο επίπεδο ενός κομματικού μηχανισμού. Τα συνέδρια δεν αφήνουν ουσιαστικό αποτύπωμα στην κοινωνία και για αυτό ενδιαφέρουν πλέον όλο και λιγότερους ακόμα και μέσα στα ίδια τα κόμματα.

Είπατε ότι σήμερα οι ψηφοφόροι δίνουν μεγαλύτερο βάρος σε συγκεκριμένα μέτρα που συνήθως αφορούν τη συγκυρία. Τέτοιο μέτρο θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, η μείωση των τιμών κατανάλωσης ενέργειας; Είναι δηλαδή η επιλογή ψήφου κάτι που δύναται να διαμορφωθεί τόσο απλά; Από ένα μόνο μέτρο ή την υπόσχεση ενός μέτρου;

Έχοντας χάσει πλέον τις παραδοσιακές τους ταυτίσεις με κόμματα και ιδεολογίες, οι ψηφοφόροι είναι λογικό να καθοδηγούνται πλέον στις επιλογές τους από ζητήματα συγκυρίας, συνηθέστερα από αυτά που αφορούν το εισόδημά τους. Μάλιστα, η ταχεία πλέον αλλαγή των συνθηκών των νοικοκυριών που έφεραν αρχικά η κρίση και στη συνέχεια η αστάθεια στην οικονομία, αλλά και οι αιφνιδιαστικές εμπειρίες των καταιγιστικών συνεπειών που φέρνουν πανδημίες, πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, κάνουν τους ψηφοφόρους μύωπες. Δηλαδή, τους εμποδίζουν να βλέπουν πιο μακριά. Υπό την έννοια αυτή, η προσέλκυση επενδύσεων ή η ανάπτυξη ή η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου αποδεικνύονται στόχοι απολύτως θολοί για τα μάτια των μυώπων, ενώ την ίδια στιγμή η μείωση των τιμών κατανάλωσης ενέργειας είναι στόχος πολύ σαφέστερος. Κοντολογίς, και στη συγκεκριμένη συγκυρία, η κυβέρνηση θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση αν δεν καταφέρει να αντιμετωπίσει τις αυξήσεις στους λογαριασμούς ρεύματος και στην ακρίβεια γενικότερα, όσο και αν έχει εξαγγείλει ή ακόμα και προετοιμάσει στην κατεύθυνση των στόχων μακράς πνοής που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Συνεπώς είναι πιθανό η ΝΔ να τιμωρηθεί στις κάλπες λόγω μιας πιθανής αδυναμίας της να αντιμετωπίσει την καλπάζουσα ακρίβεια;

Αυτή τη στιγμή, οι έρευνες κοινής γνώμης καταγράφουν τις πρώτες απώλειες της ΝΔ, απώλειες που χρονικά συμπίπτουν με την έναρξη του κύματος ακρίβειας. Η μείωση της δύναμής της, ωστόσο, δεν ακολουθείται από αντίστοιχη άνοδο της απήχησης του ΣΥΡΙΖΑ. Μοιάζει πιθανό ότι η δυσαρέσκεια προς την κυβέρνηση λόγω ενδεχόμενης αδυναμίας αντιμετώπισης της ακρίβειας θα οδηγήσει σε υψηλή αποχή και, παράλληλα, σε έναν κατακερματισμό των επιλογών ψήφου, ο οποίος σε συνδυασμό με το σύστημα της απλής αναλογικής θα καταστήσει εξαιρετικά δύσκολο τον σχηματισμό μιας κυβερνητικής πλειοψηφίας. Εκτιμώ ότι τα κόμματα, και κυρίως η ΝΔ, ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, οφείλουν να προχωρήσουν σε πολύ αναλυτικά πλάνα στρατηγικής εν όψει των εκλογών της απλής αναλογικής ώστε να είναι σε θέση να προτείνουν λύσεις διακυβέρνησης.

Δηλαδή πιστεύετε ότι είναι λανθασμένο σημείο εκκίνησης στρατηγικού σχεδιασμού των κομμάτων η παραδοχή ότι η χώρα θα προχωρήσει σε «διπλές κάλπες»;

Να διευκρινίσουμε ότι αυτό δεν φαίνεται να είναι το σημείο εκκίνησης του σχεδιασμού και των τριών κομμάτων. Η ΝΔ πράγματι δείχνει να προσπερνά τις πρώτες κάλπες, όμως ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ δεν τις προσπερνούν. Αντιθέτως, κάνουν ότι δεν θα υπάρχουν δεύτερες κάλπες. Όμως για να μην υπάρχουν δεύτερες κάλπες, θα πρέπει τα κόμματα να έχουν αντιμετωπίσει το αποτέλεσμα των πρώτων και φοβάμαι ότι δεν έχουμε κανένα τεκμήριο ότι επεξεργάζονται αυτή τη στιγμή κάποιο σχέδιο αντιμετώπισης. Εκτιμώ, λοιπόν, ως πιθανό ένα παρατεταμένο αδιέξοδο που ίσως δεν θα τερματιστεί ούτε και με τις δεύτερες κάλπες, αν ο κατακερματισμός των ψήφων ενταθεί στον δρόμο για τις εκλογές. Μακάρι απλώς να μην έχω βρει εγώ τα τεκμήρια στρατηγικού σχεδιασμού των τριών κομμάτων για την επομένη των εκλογών που έρχονται ημέρα.