Τσιτσελίκης: Η κυβέρνηση δεν έχει σοβαρό σχέδιο για το προσφυγικό

Τη Δευτέρα παρουσιάστηκε σε συνέντευξη Τύπου, ταυτόχρονα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, η πρόταση της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου σχετικά με την προσφυγική κρίση. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Κ. Τσιτσελίκης και ο αν. καθηγητής του Παντείου Δ. Χριστόπουλος ανέλυσαν την κατάσταση και κατέθεσαν σκέψεις που θα έπρεπε να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν αυτοί που έχουν την ευθύνη για την αναζήτηση διεξόδου.

Μήπως το προσφυγικό είναι ένα πρόβλημα που δεν λύνεται;

Το προσφυγικό είναι ένα δύσκολο ζήτημα, όχι εκ φύσεως, αλλά επειδή απαιτεί οργάνωση, χρήματα, καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό και διακρατική συνεννόηση, ώστε να γίνει διαχειρίσιμο. Λύση είναι μόνο η απάλειψη της αιτίας που δημιουργεί πρόσφυγες. Ωστόσο, το προσφυγικό στην παρούσα φάση δεν μπορεί να γίνει διαχειρίσιμο ζήτημα, με δικαιοκρατικούς όρους, μεταξύ άλλων, γιατί δεν υπάρχει πολιτική συνεννόηση εντός της Ε.Ε. Και αυτό είναι εντέλει η καρδιά του προβλήματος και άρα της λύσης που αναζητούμε, δηλαδή η κρίση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Αλλάζουμε ιστορική περίοδο; Οι μετακινήσεις πληθυσμών θα συνεχίζονται όσο μπορούμε να δούμε μπροστά;

Οι μετακινήσεις των ανθρώπων γίνονται λόγω μιας επιτακτικής ανάγκης. Με αυτή την έννοια, θα γίνονται μετακινήσεις όσο η ανθρώπινη ιστορία είναι «κινητική». Η αλλαγή, όμως, που παρατηρούμε είναι στον τρόπο που εφαρμόζουμε τα κεκτημένα σχετικά με τις προσφυγικές μετακινήσεις. Το δίκαιο περί των προσφύγων έχει μία βασική σταθερά: την απαγόρευση της βίαιης επιστροφής κάποιου που προτίθεται να ζητήσει άσυλο σε χώρα που δεν μπορεί να εξετάσει το αίτημά του ή για τον συγκεκριμένο είναι μη ασφαλής χώρα. Οι αποφάσεις της Ε.Ε., του ΝΑΤΟ, ακόμα και του Συμβουλίου Ασφαλείας, για να μην αναφερθώ σε μεμονωμένα ευρωπαϊκά κράτη, παρακάμπτουν το σχετικό δίκαιο, υιοθετώντας πολιτικές απόκρουσης και απώθησης των προσφύγων ακόμα και με τη βία. Αυτό μας επιστρέφει στην εποχή του Μεσοπολέμου.

Ποια είναι τα βασικά σημεία της πρότασης της Ελληνικής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για τη χώρα μας στο συγκεκριμένο ζήτημα;

Όσο μπορώ να συνοψίσω, θα ανέφερα τα εξής σημεία: Τα δικαιώματα των προσφύγων μάς αφορούν όλους, η τήρησή τους είναι τμήμα των θεμελίων της δικής μας Δημοκρατίας. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση παρακολουθεί τις εξελίξεις αδυνατώντας να εφαρμόσει τα θεμελιώδη, εν μέσω των αντικρουόμενων ιδεολογικών στάσεων που κατακερματίζουν το ευρωπαϊκό δίκαιο και την πολιτική συνοχή της Ε.Ε. Η προσφυγική και μεταναστευτική μετακίνηση προς την Ευρώπη αντιμετωπίζεται πλέον με όρους ασφάλειας των συνόρων και όχι των ανθρώπων, με αποτέλεσμα τα δικαιώματα προσφύγων και μεταναστών να τίθενται με ολοένα και πιο προσχηματικό τρόπο. Δυστυχώς, η ελληνική κυβέρνηση συμμετέχει σε αυτή τη διαδικασία.

Οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Ε.Ε., η διμερής συμφωνία με την Τουρκία, η απόφαση του ΝΑΤΟ, θέτουν σε αμφισβήτηση μια θεμελιώδη αρχή του προσφυγικού δικαίου: την αρχή της μη επαναπροώθησης σε μη ασφαλή χώρα. Με τον τρόπο αυτό, η υποχώρηση των δικαιωμάτων των προσφύγων πλήττει το ευρύτερο πολιτικό σχέδιο της εμπέδωσης του ευρωπαϊκού κεκτημένου της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Η εξέλιξη αυτή, με τη συμμετοχή της ελληνικής κυβέρνησης, βάζει σε νέα τροχιά την αντίληψη που έχουμε για τα δικαιώματα του «άλλου» ανθρώπου: ότι μπορούμε να τα παρακάμπτουμε, ιδίως αν απαλλαγούμε από την παρουσία του. Πόσο μάλλον όταν η ίδια η Ελλάδα είναι σε πολλούς τομείς μη ασφαλής χώρα. Η λογική αυτή υπονομεύει την «επόμενη μέρα»: με δεδομένη τη μακροχρόνια παραμονή μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα, οι προκλήσεις είναι μεγάλες, σχετικά με την υποδοχή και την παραμονή.

Η Ελλάδα θα γίνει ξανά χώρα υποδοχής μεταναστών, κάτι όμως για το οποίο δεν δείχνει να είναι έτοιμη, παρά την επιτακτική ανάγκη γι’ αυτό. Τα λάθη του παρελθόντος θα πρέπει να γίνουν οδηγός για μια μεταναστευτική πολιτική που θα σέβεται και θα εντάσσει. Καμία Δημοκρατία δεν είναι άξια του ονόματός της αν δεν άρει τις συνθήκες που τη χαρακτηρίζουν «μη ασφαλή χώρα» για τους πρόσφυγες και αν δεν διευκολύνει όσους παραμένουν μακρόχρονα στη χώρα να ενταχθούν στην πολιτική της κοινότητα. Δείτε το πλήρες κείμενο των θέσεών μας στο www.hlhr.gr.

Η κυβέρνηση έχει σχέδιο; Ή απλώς φωνάζει εναντίον του κλεισίματος συνόρων;

Η κυβέρνηση έχει ένα επιφανειακό προφίλ ανθρωπισμού, με αρκετά σημεία προόδου σε σχέση με το παρελθόν, δεν έχει όμως ένα συνεκτικό και επεξεργασμένο σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης σε βάθος χρόνου. Δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις στοιχειώδεις ανάγκες των ανθρώπων που περνούσαν από το έδαφος της χώρας κατά χιλιάδες. Άνοιξε τουλάχιστον τα βόρεια σύνορά της, όμως κρύφτηκε χωρίς να αναλάβει την ευθύνη έναντι των ευρωπαϊκών οργάνων ώστε να υποστηρίξει ότι τα δικαιώματα των προσφύγων στην ασφαλή δίοδο υπερτερούν των διατάξεων της Σένγκεν.

Δεν είναι δικαιολογημένες οι ανησυχίες ότι αυτή η κρίση δεν είναι διαχειρίσιμη;

Η κρίση δεν είναι διαχειρίσιμη, από τη στιγμή που δεν υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός από την πλευρά της Ε.Ε. να τη διαχειριστεί σύμφωνα με τους κανόνες και το δημοκρατικό κεκτημένο της. Δεν είναι διαχειρίσιμο ζήτημα, με όρους δικαιοκρατικούς, γιατί διολισθαίνει σε ξενοφοβικές πολιτικές, που ήδη προτάσσουν το «εμείς» έναντι του «άλλου», και αν προεκτείνει κανείς αυτό τον συλλογισμό, προτάσσουν τη διάλυση της Ε.Ε. υπέρ της εθνικής κυριαρχίας με απόλυτους όρους. Συνεπώς, οι ανησυχίες δεν έχουν να κάνουν τόσο με τα μεγέθη των αριθμών (περίπου 5‰ του πληθυσμού της Ε.Ε.) όσο με την αδυναμία της ίδιας της Ε.Ε. να καταφέρει κάτι που απαιτεί κοινή δράση και πολιτική δέσμευση απ’ όλους τους εταίρους.

Γινόμαστε, από χώρα-πέρασμα, χώρα μόνιμης εγκατάστασης;

Η ροή-ρεκόρ των περασμένων μηνών φαίνεται ότι θα φτάσει σε ένα τέλος ή έστω σε μια μείωση τους επόμενους μήνες. Εκτός βέβαια κι αν εφαρμοστούν τα όσα προβληματικά (εννοώ τον ρόλο του ΝΑΤΟ και την Τουρκία-ανάχωμα επί πληρωμή) επιχειρεί να πράξει η Ε.Ε. ή αν τερματιστεί, έστω τμηματικά, ο πόλεμος στη Συρία. Το πιθανότερο είναι ότι θα μείνουν στην Ελλάδα κάποιες δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι: εκείνοι που θα έχουν αίτημα ασύλου σε εκκρεμότητα, εκείνοι που θα έχουν αναγνωριστεί με την ιδιότητα του πρόσφυγα και εκείνοι που θα είναι αυτό που ονομάζουμε μετανάστες «χωρίς χαρτιά». Θα βιώσουμε, λοιπόν, μια νέα εποχή μετανάστευσης, που θα μας θυμίσει τη δεκαετία του 1990. Δεν πρέπει όμως να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Απαιτείται σχέδιο κοινωνικής ενσωμάτωσης. Πρώτο βήμα, η αναγνώριση της νομικής υπόστασης του κάθε ανθρώπου και της όποιας εργασιακής του σχέσης.

Υποδοχή και ταυτοποίηση σημαίνει τελικά κράτηση;

Οι δομές υποδοχής-ταυτοποίησης και τα κέντρα που θα υλοποιούν τη μετεγκατάσταση, εάν τελικά εφαρμοστεί, δεν θα πρέπει να επιβάλλουν συνθήκες στέρησης ελευθερίας. Χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί σε αυτό το θέμα, καθώς καθιστά τους στερούμενους την ελευθερία συνώνυμους του εγκληματία στην κοινή γνώμη. Δεν είναι μόνο η στέρηση της ελευθερίας αλλά και ένα ακόμη ζητούμενο, στο οποίο η χώρα μας έχει πολύ κακές επιδόσεις: οι συνθήκες διαβίωσης στις δομές αυτές. Και για τα δύο θέματα η Ελλάδα έχει εισπράξει δεκάδες καταδικαστικές αποφάσεις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Δεν έχει καμία δικαιολογία να επαναλάβει τις παραβιάσεις του πρόσφατου παρελθόντος.

Πώς αντιμετωπίζονται οι αντιδράσεις για τη δημιουργία hot spots;

Οι αντιδράσεις κατά των hot spots θα μπορούσαν να έχουν εν πολλοίς αποφευχθεί με δύο τρόπους: την έγκαιρη συζήτηση με τις τοπικές κοινωνίες ως προς την αναγκαιότητα εγκατάστασης καταυλισμών σε διάφορα σημεία της χώρας, με την προβολή των θετικών οικονομικών πλευρών μιας τέτοιας προοπτικής, και την έγκαιρη κατάρτιση σχεδιασμού της εγκατάστασης των καταυλισμών. Εξάλλου οι ακραίες ξενοφοβικές στάσεις αποτελούν μικρή μειοψηφία που γνωρίζει τρόπους να μεγιστοποιεί πολιτικά τη φωνή της. Θα πρέπει όμως να υπάρχει έγκαιρη αντιμετώπιση, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα δικαιολογημένα παράπονα και φόβους.

Να μη μας τρομάζει το ότι ο στρατός έχει την ευθύνη για το προσφυγικό;

Ο στρατός δεν ανέλαβε μόνο την ευθύνη για τη διαχείριση των κέντρων υποδοχής και φιλοξενίας, αλλά μπήκε ως συνυπεύθυνος στη διαχείριση του όλου ζητήματος, μαζί με τους αρμόδιους φορείς: υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, Υπηρεσία Ασύλου, Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, οργανώσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου. Οι αρμοδιότητες του στρατού στο θέμα, εκτός από την καλοδεχούμενη συμβολή του σε ζητήματα υλικοτεχνικής υποδομής, όπου μπορεί να προσφέρει καλύτερα από κάθε άλλον φορέα, μοιάζουν παράταιρες και ανησυχητικές. Όχι μόνο σχετικά με όσα μπορεί να σκεφτεί κανείς για την παρέμβασή του σε καιρό ειρήνης σε θέματα πολιτικών ζητημάτων, αλλά γιατί καθίσταται φορέας που συναποφασίζει αλλά και διαχειριστής των οικονομικών πόρων αντί του αρμόδιου υπουργείου. Θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι ο στρατός καταστατικά πολύ δύσκολα υπάγεται σε κανονικές δομές ελέγχου και λογοδοσίας. Και αυτό το ρήγμα στην κανονικότητα δημιουργεί ένα προβληματικό προηγούμενο.