Ρεπούση: Η Ελλάδα δεν είναι πια γη της επαγγελίας για κανέναν - Free Sunday
Ρεπούση: Η Ελλάδα δεν είναι πια γη της επαγγελίας για κανέναν

Ρεπούση: Η Ελλάδα δεν είναι πια γη της επαγγελίας για κανέναν

Η Μαρία Ρεπούση έχει άποψη για το πώς φτάσαμε ως εδώ και για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το προσφυγικό, με ρεαλισμό και ευαισθησία. Η καθηγήτρια Ιστορίας στο ΑΠΘ πιστεύει ότι χάσαμε χρόνο και πολλή από την αξιοπιστία μας και, όπως συνήθως κάνει, δεν περιορίζει τη σκέψη της στην καταγγελία της Ε.Ε.


Το αντέχουμε αυτό που συμβαίνει με τον εγκλωβισμό πολλών χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών, που δεν το θέλουν, στη χώρα μας;

Θα ήταν μεγάλο σφάλμα να μην αναλάβουμε το μερίδιο της ευθύνης που μας αναλογεί. Μια πολύ μεγάλη μετακίνηση προσφύγων και μεταναστών βρίσκεται σε εξέλιξη. Δεν μπορούμε προφανώς να αντέξουμε όλο το κύμα. Έχουμε όμως κι εμείς υποχρεώσεις υποδοχής. Οφείλουμε επίσης να αναλογιστούμε τα λάθη μας όλο το προηγούμενο διάστημα, να σχεδιάσουμε ρεαλιστικές πολιτικές και να δημιουργήσουμε ανθρώπινες συνθήκες για τους ανθρώπους αυτούς. Δεν είναι λογικό να βρισκόμαστε μπροστά στο πρόβλημα μήνες τώρα και να μην έχουμε εξασφαλίσει στοιχειώδεις υποδομές προσωρινής έστω εγκατάστασης προσφύγων για τον αριθμό που μας αναλογεί.

Το ότι οι πρόσφυγες φεύγοντας από την απόλυτη καταστροφή και έχοντας μπροστά τους έναν γολγοθά, για να φτάσουν στη Γερμανία π.χ., δεν επιθυμούν να μείνουν στην Ελλάδα είναι κι αυτό χαρακτηριστικό της πραγματικότητας που βιώνει όλη η χώρα. Η Ελλάδα δεν είναι πια η γη της επαγγελίας για κανέναν, όπως ήταν για κάποιους σε προηγούμενες μεταναστευτικές ροές. Προτιμούν να βουλιάζουν στην Ειδομένη περιμένοντας να περάσουν τα σύνορα παρά να βρίσκονται σε ένα ελληνικό κέντρο υποδοχής.


Είναι διαχειρίσιμη αυτή η κρίση που πέφτει πάνω στην άλλη, την οικονομική;

Από μόνη της δεν είναι ούτε διαχειρίσιμη ούτε μη διαχειρίσιμη. Εξαρτάται από το ποιος θα τη διαχειριστεί, με ποιον στόχο και με ποια μέσα. Δεν είμαι βέβαιη ότι η οικονομική κρίση κάνει πιο δύσκολη τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος. Το κυριότερο είναι ότι ο βηματισμός μας και στο ένα ζήτημα και στο άλλο έχει αποδυναμώσει τη διπλωματική θέση της χώρας και τη διαπραγματευτική της δύναμη. Η ευρωπαϊκή Ελλάδα αποσταθεροποιείται μέσα και από τους δύο δρόμους. «Βαλκανοποιείται», που θα λέγαμε παλιά. Σήμερα δεν ξέρω αν ο όρος αποδίδει την πραγματικότητα. Τα Βαλκάνια έχουν προοδεύσει. Φοβάμαι μήπως τα επόμενα χρόνια αντικατασταθεί ο όρος. Γίνει «ελληνοποιείται», για να αποδώσει την έννοια μιας χώρας-πρόβλημα.


Ήταν σχεδιασμένο να γίνουμε χώρα εγκατάστασης προσφύγων και μεταναστών σε συνδυασμό με κάποια χαλάρωση του μνημονίου;

Ανεξάρτητα από τις επίσημες δηλώσεις, υπάρχει σύνδεση, είναι αδιαμφισβήτητο. Ότι η κυβέρνηση έπαιξε το χαρτί αυτό είναι βέβαιο. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν είναι «κουτόφραγκοι», όπως μερικοί «ελληναράδες» νομίζουν. Είναι βαθιά πολιτικά όντα και κατανοούν τη συγκυρία. Καταλαβαίνουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση αφενός με σχεδόν κλειστά τα βόρεια σύνορά της για τους πρόσφυγες και αφετέρου σε διαδικασία εξετάσεων –την αποκαλούμενη «αξιολόγηση»– που, αν είναι πολύ δύσκολες, δεν μπορεί να τις περάσει. Ταυτόχρονα επιθυμούν να ελέγξουν προς όφελός τους τις προσφυγικές ροές, για να αντιμετωπίσουν την άνοδο της ακροδεξιάς και τον ευρωαρνητισμό. Κανέναν δεν συμφέρει, λοιπόν, μια διαλυμένη Ελλάδα. Αλλά και κανείς δεν πρόκειται να αφεθεί να εκβιαστεί από την Ελλάδα.


Μας καθησυχάζει ή μας ανησυχεί η λύση για την ανάσχεση των προσφυγικών ροών που επεξεργάζονται οι ηγεσίες της Ε.Ε. ενόψει της προσεχούς συνόδου κορυφής (17-18 Μαρτίου);

Αυτό που μας καθησυχάζει είναι, νομίζω, ότι οι ηγεσίες της Ε.Ε. δεν εγκαταλείπουν την Ελλάδα στην τύχη της, δεν λένε «όπως έστρωσε, θα κοιμηθεί». Δεν εκδικούνται. Της αφήνουν κάποια παράθυρα για να χειριστεί την κατάσταση. Και επιμένουν ότι τα ευρωπαϊκά σύνορα είναι τα ελληνικά. Και προσπαθούν μέσα από ανταλλάγματα να πείσουν την Τουρκία να κρατήσει τους μετανάστες στο έδαφός της και να ρυθμίσει ανασχετικά τις ροές των προσφύγων προς την Κεντρική Ευρώπη. Ταυτόχρονα, μας ανησυχεί η τροπή που παίρνουν τα πράγματα αναφορικά με το άσυλο. Η Ευρώπη φαίνεται ότι ξανασκέφτεται την πολιτική της για τη χορήγηση ασύλου. Και αυτό το κάνει σε βάρος των αρχών της. Καταλαβαίνω το πρόβλημα. Οι λύσεις δεν είναι εύκολες και όποιος ισχυρίζεται ότι τις έχει στο τσεπάκι του κοροϊδεύει. Το προσφυγικό κύμα είναι τεράστιο και οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, όσο κι αν προγραμματικά είναι υπέρ του ασύλου, όσο κι αν είναι ευαισθητοποιημένες από τις εικόνες των ανθρώπων αυτών, φοβούνται τη μαζική τους εγκατάσταση στη γειτονιά τους ή στη χώρα τους και αντιδρούν μέσα από πολιτικές επιλογές που αναιρούν την ίδια την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Η ακροδεξιά ρητορική συνδέει επίσης την εγκατάσταση αυτή με την τρομοκρατία. Τι πρέπει να κάνουν άραγε οι ηγεσίες της Ε.Ε.; Να αφήσουν τον φόβο των Ευρωπαίων πολιτών να εκφραστεί αντιευρωπαϊκά ή ακροδεξιά; Προσπαθούν, λοιπόν, να ελέγξουν τις ροές. Προσωπικά θεωρώ ότι αυτή είναι μία αμυντική και αναποτελεσματική στάση. Αναποτελεσματική γιατί σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει πάντοτε κάποιος που δίνει περισσότερα στον φόβο. Ελέγχεις εσύ, κλείνω εγώ. Οι προσφυγικές ροές, εξάλλου, δεν πρόκειται να σταματήσουν, από τη στιγμή που έχουν καταστραφεί ολόκληρες πόλεις και οι άνθρωποι βρίσκονται στο έλεος του αντιπάλου τους. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής.


Ήταν απροετοίμαστη η κυβέρνηση, όπως καταγγέλλουν οι πολιτικοί της αντίπαλοι, ή δεν γινόταν κάτι περισσότερο;

Ήταν σαφώς απροετοίμαστη και προσκολλημένη στην ιδέα του transit, που τη βόλευε. Έρχονται και φεύγουν. Αυτό όμως είχε κοντά ποδάρια, όπως αποδείχθηκε. Επιπλέον, έχω την εντύπωση ότι ο κυβερνητικός εταίρος και υπουργός Άμυνας της χώρας ήταν βασικό εμπόδιο για την προετοιμασία της Ελλάδας να αντιμετωπίσει υπεύθυνα και βιώσιμα το προσφυγικό και μεταναστευτικό κύμα. Με τρόπο που να δείχνει στους εταίρους της ότι τους λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Είχε την προσοχή του στραμμένη στο δικό του εθνικολαϊκιστικό ακροατήριο. Μόλις η απειλή για αποκλεισμό από τη Σένγκεν έγινε προφανής, βρέθηκαν και στρατόπεδα και κέντρα υποδοχής-καταγραφής. Και ταυτόχρονα η κυβέρνηση έπραξε το αυτονόητο, να αναγνωρίσει δηλαδή ως χώρα ασφαλούς διέλευσης την Τουρκία, ώστε να γίνει εφικτή η επαναπροώθηση των μεταναστών. Το προηγούμενο εξάμηνο θεωρούσε ενδεχομένως πως η διόγκωση του προσφυγικού προβλήματος για τους εταίρους θα τους έκανε πιο ελαστικούς στην αξιολόγηση. Χάσαμε έξι μήνες και πολλή από την αξιοπιστία μας.


Είναι λύση τα κλειστού τύπου κέντρα κράτησης;

Γενικά όχι. Για κανέναν, ούτε για τους πρόσφυγες ούτε για τους μετανάστες. Ζούμε, ωστόσο, μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και την προσφυγική και τη μεταναστευτική ροή. Και σίγουρα οι πρόσφυγες έχουν την απόλυτη προτεραιότητα. Σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας. Οι οικονομικοί μετανάστες πρέπει να τους κάνουν χώρο. Δεν μπορεί η Ευρώπη, και πολύ περισσότερο η Ελλάδα, να χειριστεί με ανθρώπινο τρόπο και τις δύο ροές.


Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, τι μπορεί να γίνει για να υπάρξει κάποια διέξοδος;

Νομίζω ότι πρώτα χρειάζεται μια ενεργητική εξωτερική ευρωπαϊκή πολιτική στην κατεύθυνση της διευθέτησης των πολεμικών εντάσεων και του τερματισμού των εμφύλιων συγκρούσεων. Και αυτό σε μόνιμη βάση. Η Ε.Ε. δεν είναι αμέτοχη της αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Κάθε άλλο. Ούτε έχει ξεκάθαρες θέσεις για την επανένταξη του Ιράν στη διεθνή κοινότητα. Όμως αυτοί οι τρεις παράγοντες είναι αιτίες της αστάθειας, εστίες των πολέμων και του προσφυγικού κύματος. Από την άλλη, να πρυτανεύσει η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, να επιβεβαιωθούν οι θεμέλιοι λίθοι της Ε.Ε. Να λειτουργήσουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες για την προσφυγιά, να γίνουν πράξη οι ποσοστώσεις για την εγκατάσταση των προσφύγων. Η Ευρώπη ιστορικά εξελίχθηκε μέσα από μεγάλα κύματα μετεγκατάστασης και μετανάστευσης. Απέκτησε ζωή μέσα από αυτά. Είναι μια πρόκληση συνεπώς και για την ίδια. Αν κινηθεί στην αντίθετη κατεύθυνση, και δυστυχώς έχουμε σοβαρά δείγματα αυτής της κατεύθυνσης, όχι μόνο η προσφυγιά αλλά και η Ενωμένη Ευρώπη έχει χάσει. Πάρτε παράδειγμα τα σύνορα. Κινούμαστε τώρα στην αντίθετη κατεύθυνση. Αντί να χαλαρώνουν, σφίγγουν. Σε βάρος του διπλανού μας. Κλονίζονται έτσι τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Δυστυχώς ή ευτυχώς, το προσφυγικό ζήτημα και ο τρόπος που η Ευρώπη θα το αντιμετωπίσει θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την προοπτική της περαιτέρω ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Στην Ελλάδα πρέπει να λειτουργήσουμε έτσι ώστε η συνεργασία μας με την Τουρκία να είναι ουσιαστική, για να σταματήσει η ανεξέλεγκτη και επικίνδυνη μετακίνηση ανθρώπων από τα παράλια της Τουρκίας στα νησιά μας, να χτυπηθεί το κύκλωμα των διακινητών και να ενημερωθούν σωστά οι πρόσφυγες ότι ο δρόμος προς την Κεντρική Ευρώπη δεν είναι ούτε απρόσκοπτος ούτε δεδομένος. Τέλος, να δεχτούμε τους πρόσφυγες που μας αναλογούν, να τους προστατέψουμε απ’ όσους επιχειρούν κι εδώ να τους εκμεταλλευτούν, να δημιουργήσουμε κέντρα φιλοξενίας σε όλη τη χώρα, ώστε να επιμεριστεί η παραμονή τους, και να φροντίσουμε για την εγκατάσταση όσων επιθυμούν να παραμείνουν στη χώρα μας. Να τους μιλήσουμε για τα δικαιώματά τους. Για τα δικαιώματά τους και μέσα στη δική τους κοινότητα. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν κι εκεί βία και βιασμοί. Με θύματα γυναίκες και παιδιά. Ανήμερα της 8ης του Μάρτη ήμουν στον καλύτερο απ’ όσους έχω επισκεφθεί χώρους φιλοξενίας προσφύγων, στον Ελαιώνα, σε μια εκδήλωση που έκανε εκεί για τις γυναίκες πρόσφυγες ο δήμος της Αθήνας. Μου έκανε εντύπωση το θερμό χειροκρότημα των γυναικών όταν ο λόγος ήταν για τις δυνατότητες που έχουν να προστατέψουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους.


Ισχύει ότι ολόκληρη η Ε.Ε. είναι στο έλεος της Τουρκίας, που ζητάει διαρκώς περισσότερα;

Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ολόκληρη η Ε.Ε. είναι στο έλεος μιας χώρας, ακόμα κι αν αυτή είναι η Τουρκία, που ξέρει να διαπραγματεύεται. Τα συγκεκριμένα αιτήματά της, με εξαίρεση τα χρήματα, είναι πάγια. Η λύση, πιστεύω, θα βρεθεί στη μέση. Εξάλλου η Τουρκία βρίσκεται σε αδύναμη γεωπολιτική συγκυρία και «στριμωγμένη» στην εξωτερική της πολιτική. Το Κουρδιστάν είναι το μεγαλύτερό της πρόβλημα.


Σας έχει ξαφνιάσει θετικά η στάση της ελληνικής κοινωνίας στο προσφυγικό;

Ναι. Με έχει ξαφνιάσει θετικά το ότι οι Έλληνες πολίτες τρέχουν να προσφέρουν από το υστέρημά τους. Ό,τι μπορεί ο καθένας. Είναι πραγματικά συγκινητικό και δείχνει πως μέσα από την ανθρωπιά παραμερίζεται ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, που είναι κι αυτά υπαρκτά στην ελληνική κοινωνία.


Υπάρχει ακροδεξιός κίνδυνος στη δική μας χώρα;

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο. Μου κάνει θετική εντύπωση, ωστόσο, αυτό που η προηγούμενη ερώτησή σας έθεσε. Και θέλω να το συνδέσω. Οι Έλληνες πολίτες με τη στάση τους έχουν περιθωριοποιήσει τις ακραίες εκδηλώσεις κατά των προσφύγων και των μεταναστών, που είναι βέβαιο ότι δρομολογούνταν από ακροδεξιά και νεοφασιστικά περιβάλλοντα. Με άλλα λόγια, η ελληνική κοινωνία επί του παρόντος δεν αφήνει, για παράδειγμα, τη Χρυσή Αυγή να κεφαλαιοποιήσει τους φόβους των Ελλήνων πολιτών από την παραμονή χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στη χώρα μας.